Το ζήτημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στα Δυτικά Βαλκάνια (Μέρος Β’)

Του Ντίνου Τρέλλη, 

Στο πρώτο μέρος του παρόντος άρθρου έγινε αναφορά στους ανασταλτικούς παράγοντες, βάσει των επίσημων αναφορών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίοι καθυστερούν σημαντικά την ένταξη της Αλβανίας, της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, ενώ στο τέλος έγινε αναφορά στην εστίαση της Ε.Ε. σε άλλους παράγοντες, όπως τον COVID-19, γεγονός που λειτουργεί εξ’ ίσου ανασταλτικά.

Στο δεύτερο μέρος, θα ακολουθήσει η αναφορά στους ανασταλτικούς παράγοντες για το Μαυροβούνιο και το Κόσοβο, ενώ θα γίνει και αποτίμηση της βιωσιμότητας του οράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στα Δυτικά Βαλκάνια, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα.

Μαυροβούνιο

Το υποψήφιο κράτος-μέλος από τον Δεκέμβριο του 2010, σε γενικές γραμμές, δεν έχει επιτύχει στον επιθυμητό βαθμό την ευθυγράμμιση με τις γενικότερες πολιτικές της Ε.Ε. Πρωτίστως, στον τομέα της εγχώριας πολιτικής, το κλίμα χαρακτηρίζεται από την επικράτηση του διχασμού, έντασης και ελλιπούς συνεργασίας μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, γεγονός που οδηγεί στη μη επαρκή λειτουργία της Δικαιοσύνης, αλλά και την ουσιαστική απουσία κοινού σημείου επαφής της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας.

Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο ναι μεν αναγνωρίζει την ύπαρξη της κοινωνίας των πολιτών, δεν ευνοεί την ενεργή συνεργασία αυτών με το κράτος δε. Αυτό αποτελεί ένα σοβαρό «μελανό» σημείο, καθώς βασική πολιτική της Ε.Ε. είναι η ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στο γίγνεσθαι. Η αλλαγή της προσέγγισης της Κυβέρνησης και του νομοθετικού πλαισίου κρίνεται απαραίτητη.

Όσον αφορά τη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας, αυτή χαρακτηρίζεται από την έλλειψη υιοθέτησης σημαντικών μεταρρυθμίσεων, ως αποτέλεσμα της απουσίας συνεργασίας τόσο εντός του Κοινοβουλίου, όσο και μεταξύ Κοινοβουλίου και Κυβέρνησης, καθώς και στον αργό ρυθμό διορισμών δικαστικών, ξανά ως αποτέλεσμα του πλαισίου αυτού. Με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε, λοιπόν, πως η λειτουργία των τριών εξουσιών στο Μαυροβούνιο είναι προβληματική. Με αυτή την προβληματική λειτουργία, επόμενο είναι η χώρα να έχει να επιδείξει περιορισμένη πρόοδο στην πάταξη τόσο της διαφθοράς, όσο και του οργανωμένου εγκλήματος, ενώ στην αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν γίνεται αναφορά στη συνεργασία των αρμόδιων αρχών του Μαυροβουνίου, με τις αντίστοιχες της Ε.Ε.

Ο μόνος τομέας στον οποίο η προς μελέτη χώρα έχει επιδείξει πρόοδο είναι η υιοθέτηση μέτρων, που οδηγούν σε ένα μοντέλο λειτουργικής ελεύθερης αγοράς. Ωστόσο, το Μαυροβούνιο κρίνεται ως «μερικώς έτοιμο» για την επικράτηση της ελεύθερης αγοράς.

Και σε αυτό το υποψήφιο κράτος-μέλος παρατηρούμε το πλαίσιο που ισχύει και με αυτά που μελετήθηκαν στο πρώτο μέρος του άρθρου: Μη ικανοποιητικά βήματα προς την υιοθέτηση των ευρωπαϊκών συντεταγμένων και ελλιπής συνεργασία Κυβέρνησης και Κοινοβουλίου.

Κόσοβο

Το πιο πρόσφατο υποψήφιο προς ένταξη μέλος είναι το Κόσοβο. Αποτελεί μία ειδική περίπτωση, καθώς είναι το μοναδικό υποψήφιο κράτος-μέλος το οποίο δεν αναγνωρίζεται από τρία μέλη της Ε.Ε., την Ελλάδα, την Κύπρο και την Ισπανία, ενώ το άλλο υποψήφιο προς ένταξη κράτος-μέλος, η Σερβία, δεν κρύβει την πρόθεσή της να φτάσει στα άκρα, ακόμα και σε ένοπλη σύγκρουση προκειμένου να υπερασπιστεί το υποτιθέμενο «σερβικό έδαφος». Το θέμα της αναγνώρισης από μόνο του αποτελεί μείζον πρόβλημα για την ενδεχόμενη κοσοβάρικη ένταξη.

Ανεξαρτήτως αυτού, το Κόσοβο έχει πετύχει την πολιτική σταθερότητα με την παρούσα Κυβέρνηση. Ωστόσο, ακόμη παρατηρούνται περιπτώσεις αποτυχίας εξασφάλισης πλειοψηφίας στο Κοινοβούλιο για την ψήφιση νομοσχεδίων.

Στους άλλους τομείς ενδιαφέροντος, όπως την πάταξη της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, την ύπαρξη ελευθερίας της έκφρασης και του λόγου, τη λειτουργία ενός υγιούς δικαστικού συστήματος, την υιοθέτηση προτύπων ελεύθερης αγοράς, τη δημιουργία ανταγωνισμού στην εγχώρια αγορά και την κατεύθυνση προς την «πράσινη» ενέργεια, το Κόσοβο βρίσκεται σε πρώιμα στάδια υιοθέτησης των ευρωπαϊκών συντεταγμένων, ή έχει σημειώσει περιορισμένη πρόοδο.

Για την ιδιάζουσα περίπτωση του Κοσόβου, πολλά μπορεί να είναι τα αίτια για την κατάσταση που επικρατεί. Ωστόσο, εύλογα θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε μήπως η κατάσταση βελτιωνόταν αισθητά, εάν υπήρχε αναγνώριση από όλα τα κράτη-μέλη και τα υποψήφια προς ένταξη κράτη της Ε.Ε. Μήπως θα μπορούσε να χαράξει μία νέα μέρα για το Κόσοβο;

Αποτίμηση της βιωσιμότητας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην περιοχή

Οι Κυβερνήσεις των υποψηφίων προς ένταξη κρατών, διαμηνύουν συνεχώς πως στόχος τους είναι η ευρωπαϊκή τους πορεία, η ένταξη στην μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια. Το ίδιο δηλώνει και η Ε.Ε. Ωστόσο, είναι βιώσιμη σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο βαθμό η πορεία της ένταξής τους; Ας σκεφτούμε περισσότερο.

Υπάρχει άραγε πιθανότητα επίσπευσης των διαδικασιών όταν οι πολιτικές ηγεσίες εφαρμόζουν τακτικές οι οποίες είναι αντίθετες με τις ευρωπαϊκές συντεταγμένες; Όταν διατηρούν σκόπιμα ένα σύστημα αδιαφάνειας, με σκοπό το προσωπικό τους όφελος, κάθε είδους; Όλοι γνωρίζουν πως η διαφθορά στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα.

Από πλευράς Ε.Ε., αυτή είναι έτοιμη να υποστηρίξει την ένταξη των κρατών αυτών; Όπως αναφέρθηκε στο πρώτο μέρος του άρθρου, η ευρωπαϊκή οικογένεια είχε προσανατολιστεί αλλού τα τελευταία χρόνια, όπως στην αντιμετώπιση του COVID-19, αφήνοντας την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στην περιοχή σε δεύτερη μοίρα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση, θα προκαλέσουν κι άλλους «πονοκεφάλους» στην Ε.Ε., οι οποίοι αναμένονται να τραβήξουν όλη την προσοχή της και να συνεχιστεί το ίδιο μοτίβο για τα Δυτικά Βαλκάνια.

Εύκολο είναι να καταλάβουμε, λοιπόν, πως βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα Δυτικά Βαλκάνια είναι από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη. Η απροθυμία των ηγεσιών των χωρών της περιοχής, σε συνδυασμό με την προς άλλη κατεύθυνση εστιασμένη προσοχή της Ε.Ε., δεν αφήνουν περιθώρια για μεγάλη αισιοδοξία.

Μόνο με υπεύθυνες ηγεσίες για τα κράτη της περιοχής και αφού τα προβλήματα για την Ε.Ε. περάσουν, μπορεί πραγματικά να υπάρχει ελπίδα για τη βιωσιμότητα της ένταξής τους. Μακροπρόθεσμα, δηλαδή, υπάρχει βιωσιμότητα, καθώς οι έστω μικρές μεταρρυθμίσεις θα έχουν δημιουργήσει πιο ιδανικές συνθήκες εντός των υποψηφίων κρατών-μελών, αλλά και η Ε.Ε. θα έχει αντιμετωπίσει τα προβλήματα που την ταλανίζουν και πιθανώς αυτά που θα την ταλανίσουν.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Key findings of the 2022 Report on Montenegro, European Commission, διαθέσιμο εδώ
• Key findings of the 2022 Report on Kosovo, European Commission, διαθέσιμο εδώ