Tου Ντίνου Τρέλλη,
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα Δυτικά Βαλκάνια, «δρόμος» ο οποίος άνοιξε το 2003 στη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης, αποτελεί σημείο πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), το οποίο συχνά απασχολεί τους θεσμούς της, αλλά και τα κράτη–μέλη της Ένωσης. Ωστόσο, ο δρόμος προς αυτήν την ολοκλήρωση φαίνεται πως θα είναι μακρύς, καθώς εμφανίζονται συνεχώς σοβαρές δυσκολίες που επιβραδύνουν την ένταξή τους στην Ε.Ε. και η επίλυσή τους αποδεικνύεται τις περισσότερες φορές δύσκολη.
Βασιζόμενοι στις επίσημες αναφορές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα υποψήφια κράτη–μέλη, αρχικά θα ακολουθήσει μια σύντομη ανάλυση, για καθένα από αυτά, των αιτιών των οποίων καθυστερούν την ένταξη, αλλά και σε ποιο στάδιο βρίσκεται η επίλυση των ζητημάτων που τίθεται. Εν συνεχεία, θα ακολουθήσει μια σύντομη ανάλυση για τα αίτια από πλευράς Ε.Ε., τα οποία καθυστερούν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στην περιοχή.
Αλβανία
Η πρώτη προς ανάλυση χώρα, η οποία βρίσκεται σε επίσημες ενταξιακές διαβουλεύσεις από τον Ιούνιο του 2014, έχει ταλαιπωρηθεί από την εκτεταμένη διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα και την αδύναμη και ευάλωτη οικονομία. Οχτώ και πλέον χρόνια μετά την έναρξη των διαδικασιών, πού βρίσκεται η Αλβανία; Βάσει της αναφοράς του Οκτωβρίου 2022, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα πως η Αλβανία έχει σημειώσει πρόοδο στους πιο κρίσιμους τομείς.
Έχουν ληφθεί μέτρα εναντίον της διαφθοράς, έχοντας, άλλωστε, καταδίκες υψηλόβαθμων πολιτικών, εναντίον του οργανωμένου εγκλήματος, αφού υπάρχει συνεργασία με τις ευρωπαϊκές αρχές, υπέρ της ενίσχυσης της δικαστικής εξουσίας, αλλά και της ευθυγράμμισης με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (Κ.Ε.Π.Π.Α.) της Ε.Ε.
Ωστόσο, η γενικότερη πρόοδος στους κρίσιμους αυτούς τομείς δεν είναι μεγάλη, ενώ παρατηρούνται ακόμη αξιοσημείωτα προβλήματα. Συγκεκριμένα, υπάρχει μια απροθυμία από τις πολιτικές τάξεις για αποτελεσματική πάταξη της διαφθοράς σε όλους τους τομείς, αφού μπορεί να νιώθουν ότι απειλούνται τα συμφέροντά τους. Επίσης, η ελευθερία του λόγου στα Mέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) είναι ένας τομέας στον οποίο δεν έχει σημειωθεί πρόοδος, ενώ, παράλληλα, η περιορισμένη αγοραστική δυνατότητα των κατοίκων και η φυγή των νέων στο εξωτερικό καθιστούν την Αλβανία έναν αδύναμο «κρίκο» στην «αλυσίδα» της οικονομίας. Τα εμπόδια αυτά είναι σίγουρα πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν. Θα χρειαστούν γενναίες μεταρρυθμίσεις, ακόμα και ένα οικονομικό «σοκ», παράγοντες που δεν είναι αρεστοί προς τους πολίτες, ώστε να γίνει μια μεγαλύτερη ευθυγράμμιση με την Ε.Ε.
Βόρεια Μακεδονία
Η δεύτερη προς εξέταση χώρα έχει να αποδείξει και αυτή πρόοδο σε διάφορους τομείς. Υποψήφιο μέλος από το 2005, η Βόρεια Μακεδονία βάσει της αναφοράς για το 2022 έχει βελτιώσει μερικώς τις επιδόσεις της στην επικράτηση της Δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, έχει λάβει κάποια μέτρα για την πάταξη της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, την καταπολέμηση του τρομοκρατικού κινδύνου, αλλά και την ενίσχυση της δικαστικής εξουσίας.
Παρόλα αυτά, υπάρχει ανησυχία για δύο, κυρίως, τομείς. Πρωτίστως, αναφέρεται πως το Κοινοβούλιο της χώρας δεν διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, κάτι το μη συμβατό με αυτήν την προοπτική. Αυτό οφείλεται κυρίως στον έντονο πολιτικό διχασμό, ο οποίος οδηγεί σε έλλειψη κοινής θέλησης από τα κόμματα για την ευρωπαϊκή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας. Ανησυχία, επίσης, υπάρχει για την υιοθέτηση προτύπων από τη χώρα για ένα ευνοϊκό περιβάλλον προς την ελεύθερη αγορά (E.U. Clusters). Μπορεί το μείζον εμπόδιο της σχέσης με τις γειτονικές χώρες –την Ελλάδα και τη Βουλγαρία– να έχει ξεπεραστεί, ωστόσο, χρειάζονται και σε αυτή τη περίπτωση γενναίες μεταρρυθμίσεις και κοινή προσήλωση από τα κόμματα, ώστε να ολοκληρωθεί το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Σερβία
Όσον αφορά τη Σερβία, η οποία είναι υποψήφιο κράτος–μέλος από τον Μάρτιο του 2012, μπορεί εύκολα να ειπωθεί πως βρίσκεται σε ταραχώδη «νερά» σχετικά με την ευρωπαϊκή της πορεία. Αρχικά, υπήρξε κάποια πρόοδος αναφορικά με την ενίσχυση του δικαστικού τομέα, την αναμόρφωση της δημόσιας διοίκησης και την πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος, αλλά υπάρχουν ακόμα συγκεκριμένοι λόγοι που δυσκολεύουν την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας.
Κατ’ αρχάς, η κυριαρχία του Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος (S.N.S.) και του Προέδρου Aleksandar Vučić, σε συνδυασμό με την έλλειψη προόδου στον τομέα της ελευθερίας του λόγου, αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα. Μπορεί, πλέον, να υπάρχει πιο πλουραλιστικό Kοινοβούλιο, αλλά το S.N.S. και ο Vučić παραμένουν οι κυρίαρχοι. Ωστόσο, η πλέον ανασταλτική παράμετρος είναι το πλαίσιο της καλής γειτονίας και της περιφερειακής συνεργασίας. Η Σερβία σε αυτόν τον τομέα υστερεί.
Αρχικά, οι σχέσεις της με το Κόσοβο γίνονται όλο και πιο ασταθείς, σε επικίνδυνο ίσως σημείο. Ωστόσο, το Κόσοβο δεν αποτελεί το μοναδικό πρόβλημα. Οι ταραχώδεις σχέσεις της με την Αλβανία, την Κροατία και το Μαυροβούνιο, επιδεινώνουν περαιτέρω την κατάσταση.
Εντούτοις, τον πλέον ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί η αρμονική σχέση της Σερβίας με τη Ρωσία. Η πρώτη δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη δεύτερη, μετά την εισβολή της στην Ουκρανία, ενώ ο ίδιος ο Πρόεδρος Vučić, δηλώνει πως η χώρα του δεν πρόκειται να επιβάλει. Επιπροσθέτως, απ’ ότι φαίνεται η Σερβία είναι πρόθυμη να διατηρήσει την καλή αυτή σχέση και στους άλλους τομείς συνεργασίας με τη Ρωσία, όσο τουλάχιστον το S.N.S. βρίσκεται στην εξουσία. Εκτός του ότι η Σερβία πρέπει να προχωρήσει σε εγχώριες μεταρρυθμίσεις, οφείλει να αναθεωρήσει και την εξωτερική της πολιτική, ώστε να συμπλεύσει με την Ε.Ε. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως η Σερβία βρίσκεται ανάμεσα από δύο σφαίρες επιρροής, της Δύσης και της Ρωσίας.
Βοσνία–Ερζεγοβίνη
Το πιο πρόσφατο υποψήφιο κράτος–μέλος, η Βοσνία–Ερζεγοβίνη, αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση για τους λάθους λόγους. Δεν παρατηρείται πρόοδος για την αναμόρφωση του δημόσιου τομέα, την ενίσχυση της δικαστικής εξουσίας, της ενίσχυσης της ελεύθερης αγοράς και την πάταξη της διαφθοράς. Αυτό οφείλεται και στην απροθυμία της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας (Republika Srpska), που επιλέγει να απέχει από κάθε δραστηριότητα για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
Έως ότου ξεπεραστούν τα εμπόδια στο εσωτερικό και επικρατήσει ομόνοια και προσήλωση, δεν φαίνεται πως θα υπάρξει κάποια πρόοδος στους κρίσιμους τομείς.
Αργή ένταξη στην Ε.Ε., λόγω της Ε.Ε.!
Η κύρια ευθύνη την αργή ένταξη αυτών των χωρών στην Ε.Ε. καταλογίζεται στην ίδια. Οι λόγοι είναι πολύ απλοί. Πρωτίστως, η Ένωση έχει διαφορετικές προτεραιότητες. Από τη χρηματοπιστωτική κρίση της περασμένης δεκαετίας, το προσφυγικό–μεταναστευτικό κύμα του 2015–2016, μέχρι την πανδημία του COVID–19 και την ενεργειακή κρίση του σήμερα, η Ε.Ε. σίγουρα έχει να αντιμετωπίσει πληθώρα προβλημάτων. Ο δεύτερος λόγος είναι οι συγκρούσεις μεταξύ των κρατών–μελών και άλλων προς ένταξη χωρών (π.χ. Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία). Δυστυχώς, είναι δύσκολο να επιλύονται τέτοιου είδους συγκρούσεις, ελλείψει συγκεκριμένου νομικού πλαισίου από πλευράς των Βρυξελλών. Ο τρίτος λόγος οφείλεται στις διαφορετικές «κλίκες» εντός της Ένωσης. Υπάρχει αυτή που υποστηρίζει την ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, αλλά υπάρχει και αυτή που προβάλλει τις ανησυχίες της για την ένταξή τους, δεδομένης της μη ικανοποιητικής επίδοσης στους τομείς της Δημοκρατίας και της Οικονομίας. Από τη στιγμή, λοιπόν, που υπάρχουν συγκρούσεις εντός της Ε.Ε., καταλαβαίνουμε πως η ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών δυσκολεύει περισσότερο.
Η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία, η Σερβία και η Βοσνία–Ερζεγοβίνη, όμως, δεν είναι οι μόνες χώρες που μας απασχολούν, όταν αναφερόμαστε στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα Δυτικά Βαλκάνια. Το Μαυροβούνιο είναι επίσης υποψήφιο κράτος–μέλος, ενώ το Κόσοβο αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση, άξια μελέτης. Στο δεύτερο μέρος του άρθρου, θα γίνει ανάλυση της ισχύουσας κατάστασης στα προαναφερθέντα κράτη, ενώ θα γίνει και αποτίμηση του οράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στα Δυτικά Βαλκάνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Key findings of the 2022 Report on European Commission, διαθέσιμο εδώ
- Key findings of the 2022 Report on North Macedonia, European Commission, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- Key findings of the 2022 Report on Serbia, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- Key findings of the 2022 Report on Bosnia and Herzegovina, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- Dimitar Bechev, What Has Stopped EU Enlargement in the Western Balkans?, Carnegie Europe, διαθέσιμο εδώ
