Κλαμπ και γυμναστήριο… Συνταγή καταστροφής για τους μύες

Του Μανώλη Κουφόπουλου,

Αδιαμφισβήτητα, όλοι γνωρίζουμε ότι η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ είναι καταστροφική για τις περισσότερες εκφάνσεις της προσωπικής και κοινωνικής μας ζωής. Επίσης βέβαιο είναι ότι δεν συμβαδίζει με την αθλητική επίδοση και την ακμάζουσα υγεία. Ωστόσο, δεν είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι λίγα ποτά τον μήνα δεν θα έχουν κάποια αρνητική επίδραση στη γυμναστική. Μάλιστα, από πολύ μικροί ακούμε ότι όταν ακολουθούμε το μέτρο, δεν έχουμε να φοβόμαστε κάτι. Παρόλα αυτά, η πραγματικότητα διαφέρει από τις πεποιθήσεις μας, δεδομένου ότι ακόμα και μικρές ποσότητες δύνανται να επηρεάσουν πολλά συστήματα του οργανισμού και τελικά την ικανότητα των μυών να λειτουργήσουν βέλτιστα.

Εννοείται ότι στόχος του άρθρου δεν είναι να μας φοβίσει, αλλά να μας ενημερώσει για τους κρυμμένους κινδύνους του αλκοόλ στον αθλητισμό, ακόμα και όταν υπάρχει σύνεση στη χρήση του.

Στο σημείο αυτό, θα ήταν ορθό να ανοίξουμε μία παρένθεση. Συγκεκριμένα, επειδή ο οργανισμός μας επηρεάζεται σε πολλά επίπεδα, η ανάλυση θα καταπιαστεί με το κάθε επίπεδο ξεχωριστά, ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή.

Γενικευμένες συνέπειες

Η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, ακόμα και περιοδικά, οδηγεί σε αδυναμία, μειωμένη αποκατάσταση και απορρόφηση θρεπτικών συστατικών. Φυσικά, όταν η κατανάλωση είναι πολύ μικρή, τα παραπάνω είτε δεν συμβαίνουν είτε συμβαίνουν σε τέτοιο βαθμό που να μην γίνονται άμεσα αντιληπτό. Όσο, όμως, η κατανάλωση αυξάνεται, τόσο οι συνέπειες αρχίζουν να επιδρούν καθοριστικά στην αθλητική επίδοση (εστιακή ατροφία των μυών).

Άμεση επίθεση στους μύες

Η αιθανόλη φαίνεται να μειώνει τη σύνθεση και να επιταχύνει την καταστροφή των δομικών στοιχείων του μυός, με αποτέλεσμα το 40 με 60% των χρόνιων αλκοολικών να παραπονείται για μυϊκή ατροφία και να διαγιγνώσκεται με μυοπάθεια.

Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι το αλκοόλ επιδρά ταυτόχρονα στις αναβολικές και καταβολικές οδούς των μυϊκών κυττάρων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αναστολή του πρωτεϊνικού συμπλόκου mTOR. Αυτό συνιστά ένα από τα σημαντικότερα μόρια για την πρωτεϊνοσύνθεση και την ανάπτυξη του κυττάρου. Αν συνυπολογίσουμε και τη μείωση του αυξητικού παράγοντα IGF-1 και της τεστοστερόνης (από τους κύριους αυξητικούς παράγοντες των μυϊκών κυττάρων), μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε ότι τα κύτταρα ασφυκτιούν. Την ίδια στιγμή αναπτύσσεται ένα φλεγμονώδες και οξειδωτικό περιβάλλον που απειλεί την ακεραιότητα των ινών (παρατηρείται αύξηση της CPK=κρεατινική κινάση, δείκτης βλάβης του μυϊκού κυττάρου).

Συγκεκριμένα, μετράμε μία αύξηση σε φλεγμονώδη μόρια (TNF-a, IL-6), που οδηγούν με τη σειρά τους σε καταστροφή των πρωτεϊνών (ενεργοποίηση πρωτεασώματος-ουβικουτινίωσης= αυτοφαγία, το σύστημα ανακύκλωσης των κυττάρων). Συχνά, η συγκέντρωση των μορίων αυτών εμφανίζεται αντιστρόφως ανάλογη με την ατροφία (ιδίως στα πόδια). Την οξειδωτική βλάβη συνοδεύουν και μεταλλάξεις στο DNA (κυρίως στο μιτοχονδριακό) και συχνά το κύκνειο άσμα δεν απέχει πολύ.

Σε αυτά έρχεται να προστεθεί η δυσλειτουργία των προγονικών μυϊκών κυττάρων (δορυφόρα κύτταρα), με ανεπανόρθωτες βλάβες στον ανανεωτικό μηχανισμό των μυών.

Εκτός αυτών, το αλκοόλ επιδρά άμεσα στην ομοιόσταση του ασβεστίου (εξάντληση ενδοκυττάριων αποθεμάτων Ca_­­²⁺). Λόγω της καταλυτικής σημασίας του στη σύσπαση, προκαλείται μείωση της αντοχής και της μέγιστης δύναμης.

Η δίψα κυριαρχεί…

Γνωρίζουμε ότι η καλή ενυδάτωση συμβάλλει στην καλή λειτουργία και αποκατάσταση των μυών, αναμενόμενο αν σκεφτούμε ότι έτσι επιτυγχάνεται καλύτερη αιμάτωση. Αρχικά, το αλκοόλ επιδρά σε μία ορμόνη, την ADH (αντιδιουρητική, δρα στα νεφρά), με αποτέλεσμα την αύξηση παραγωγής ούρων και τη μείωση των υγρών του σώματος. Επίσης, προκαλεί αύξηση του ιδρώτα λόγω περιφερικής αγγειοδιαστολής (δέρμα). Το τελειωτικό χτύπημα έρχεται από την παρεμβολή της αιθανόλης στο θερμορυθμιστικό σύστημα (μείωση της θερμοκρασίας πυρήνα). Τα παραπάνω δρουν συνδυαστικά και μειώνουν την αντοχή του ατόμου.

Και το πεπτικό σύστημα βγαίνει νοκ άουτ…

Είναι γνωστό ότι η μυϊκή ενδυνάμωση καθορίζεται εν μέρει από το φαγητό και τα θρεπτικά συστατικά που περιέχει. Η κατανάλωση αλκοόλ, ακόμα και σε μικρή ποσότητα, έχει συσχετιστεί με μειωμένη απορρόφηση υδατανθράκων, αμινοξέων και βιταμινών (vit B12, B6, C, A, D, E, K). Έτσι, αποστερούμε τα κύτταρα από τροφή και ενέργεια. Σε χρόνια χρήση, μάλιστα, όλος ο πεπτικός σωλήνας και διάφορα όργανα (κυρίως ήπαρ) καταστρέφονται (έλκη και λιπώδες ήπαρ), με δραματικές συνέπειες στη λειτουργία του σώματος.

Ούτε η καρδιά τη γλιτώνει

Αδιαμφισβήτητα, όταν αναφερόμαστε σε καλή σωματική υγεία, η καρδιά διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη συζήτηση. Δυστυχώς, το αλκοόλ φαίνεται να προκαλεί την εμφάνιση καρδιακών αρρυθμιών σε κατά τα άλλα υγιή άτομα. Στους μηχανισμούς περιλαμβάνονται το αυξημένο οξειδωτικό στρες, η επαγόμενη από το αλκοόλ αλλαγή στη σύσταση των δομικών πρωτεϊνών και η ανισορροπία στην ομοιόσταση του Ca²⁺. Εκτός αυτών, η σύσπαση της καρδιάς επηρεάζεται και από την αύξηση της συγκέντρωσης της ακεταλδεύδης στο αίμα (τοξικός μεταβολίτης της αιθανόλης που προκαλεί καταστροφή των πρωτεϊνών και οξειδωτικό στρες).

Τα παραπάνω μπορούν να συμβούν και σε μη αλκοολικούς, και μάλιστα υπάρχει το λεγόμενο “holiday heart syndrome” (HHS) ή “party heart syndrome”, που αναφέρεται στην κατανάλωση μέτριων με αυξημένων ποσοτήτων αλκοόλ (4-5 αλκοολικά ποτά την ημέρα) από υγιή άτομα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (π.χ. διακοπές, πάρτυ, σαββατοκύριακα). Αυτό οδηγεί σε συμπτώματα όπως είναι ο θωρακικός πόνος, η δυσκολία στην αναπνοή, ακόμα και η λιποθυμία, και απαιτούνται μία με δύο εβδομάδες, ώστε ο οργανισμός να επανέλθει.

Τέλος, από το αλκοόλ δύναται να επαχθεί  η παραγωγή αυτοαντισωμάτων κατά της καρδιάς, κάτι που όπως μπορούμε να φανταστούμε συνιστά ένα σοβαρό πρόβλημα. Συγκεκριμένα, η ακεταλδεΰδη μπορεί να συνδέεται με φυσιολογικές πρωτεΐνες και να δημιουργεί συσσωματώματα που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα.

Οι μεθυσμένοι πνεύμονες

Εκτός από την καρδιά, η καλή λειτουργία των πνευμόνων εξασφαλίζει το απαραίτητο οξυγόνο που χρειάζονται οι μύες για να λειτουργήσουν. Το αλκοόλ επηρεάζει δυσμενώς την ανταλλαγή αερίων στους πνεύμονες, αφενός λόγω του αυξημένου κινδύνου πνευμονίας και άλλων λοιμώξεων και αφετέρου λόγω της αυξημένης απόπτωσης του αναπνευστικού επιθηλίου. Οι συνέπειες αυτές είναι ιδιαίτερα εμφανείς στον χρόνιο αλκοολισμό, αλλά ακόμα και η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ είναι αρκετή για να τις προκαλέσει.

Προσφέρει ύπνο και τον παίρνει βίαια πίσω 

Ο ύπνος ίσως είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας για τη μυϊκή αποκατάσταση, επομένως είναι σαφές ότι η αρνητική επίδραση του αλκοόλ στις διεργασίες του ύπνου είναι καταστροφική για τους μύες και άρα, την αθλητική μας απόδοση. Όπως οι περισσότεροι γνωρίζουμε, το αλκοόλ έχει υπνωτική επίδραση λίγο μετά την κατανάλωσή του. Η αρχική αυτή δράση φαίνεται να εξαφανίζεται σύντομα, δίνοντας τη θέση της σε έναν διαταραγμένο και ανήσυχο ύπνο. Συγκεκριμένα, μέσω μεταβολής της νευροδιαβίβασης (και κυρίως της έκκρισης GABA στο στέλεχος και το νωτιαίο μυελό) βραχύνεται ο ύπνος REM, ενώ αυξάνεται η ευκολία και η συχνότητα της αφύπνισης.

Ταυτόχρονα, λάδι στη φωτιά ρίχνουν η αυξημένη εφίδρωση και η αφυδάτωση. Όχι μόνο οι μυς δεν ξεκουράζονται, αλλά μπορεί να επιβαρυνθούν ακόμα παραπάνω. Δεν είναι σπάνιο να ξυπνήσουμε με κράμπα (ειδικά στα πόδια) και με μία γενικευμένη μυϊκή ένταση. Μετά από έναν τέτοιο ύπνο, ο οργανισμός μπορεί να χρειαστεί δύο με τρία ξεκούραστα και ποιοτικά βράδια για να επανέλθει. Μάλιστα, ο χρόνιος αλκοολισμός έχει συσχετιστεί με σοβαρές διαταραχές ύπνου, με τα άτομα να εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο αλκοολισμού-ύπνου-αϋπνίας. Όσο πιο σύντομα αντιληφθούμε ότι πέφτουμε στην παγίδα του αλκοόλ ως υπνωτικού, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αποφύγουμε τις συνέπειές του.

Θεραπεία

Όπως και με τα περισσότερα προβλήματα, οριστική λύση θα φέρει η αντιμετώπιση της αιτίας. Έτσι, η αποχή από το αλκοόλ σε συνδυασμό με καλή διατροφή που θα αναπληρώσει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά (αντιοξειδωτικά, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία) μπορούν να αντιστρέψουν σε κάποιο βαθμό τις μυοπάθειες. Ωστόσο, το μονοπάτι δεν είναι πάντα βατό και αδιαμφισβήτητα θα χρειαστεί πολλή υπομονή από τον ασθενή (συνήθως δύο με δώδεκα μήνες). Συχνά, απαιτείται βοήθεια από κέντρα απεξάρτησης, από ειδικούς διατροφολόγους και γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και πάνω από όλα η στήριξη του ατόμου από τους αγαπημένους του.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Alcohol, athletic performance and recovery, mdpi.com. Διαθέσιμο εδώ
• Alcohol Use Disorders and Their Harmful Effects on the Contractility of Skeletal, Cardiac and Smooth Muscles, frontierspartnerships.org. Διαθέσιμο εδώ 
• Simon L, Jolley SE, Molina PE, Alcoholic Myopathy: Pathophysiologic Mechanisms and Clinical Implications, Alcohol Res, 2017;38(2):207-217.
• Alcohol and the sleeping brain, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ 
• Emanuele MA, Emanuele NV, Alcohol’s effects on male reproduction, Alcohol Health Res World, 1998;22(3):195-201.
• WHAT EFFECTS DOES ALCOHOL HAVE ON THE HEART?, addictedtoalcohol.com. Διαθέσιμο εδώ