Του Νίκου Χριστοδούλου,
Εδώ και περίπου ένα χρόνο, η ενεργειακή κρίση έχει επιβληθεί σε διεθνές επίπεδο ως το υπ΄ αριθμόν ένα πρόβλημα που προκαλεί όξυνση κοινωνικών εντάσεων και εκρηκτική αύξηση του κόστους ζωής. Παράλληλα, συνιστά βασικό μέτρο με το οποίο διακρίνονται οι κυβερνήσεις σε περισσότερο ή λιγότερο επιτυχείς αναλόγως με το κατά πόσο έχουν καταφέρει να ανταποκριθούν σε αυτή την πρόκληση. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη, η ενεργειακή κρίση δεν είναι απλώς μέρος της ημερήσιας ατζέντας, αλλά σε μεγάλο βαθμό την καθορίζει.
Η απάντηση της Ευρώπης ως σύνολο είναι διστακτική και διακρίνεται από έλλειψη συνοχής και από προσκόλληση σε λεπτομέρειες. Για τον λόγο αυτό, είναι μάλλον χρησιμότερο να εξετάσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο κάθε κράτος μεμονωμένα έχει αποφασίσει να αντιμετωπίσει την τρέχουσα κρίση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίφημη «Ιβηρική εξαίρεση». Ήδη από τον Απρίλιο του 2022 και έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις στη Σύνοδο Κορυφής, Ισπανία και Πορτογαλία πέτυχαν μια αξιοσημείωτη διπλωματική νίκη με την οποία οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στις δύο χώρες αποσυνδέονται από το κόστος του φυσικού αερίου που ισχύει στην Ένωση. Βάση για το ειδικό αυτό καθεστώς ήταν το υψηλό ποσοστό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την περιορισμένη διασύνδεση του δικτύου ενέργειας των δύο χωρών, σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη. Η επίτευξη για την «εξαίρεση» αυτή δεν ήταν εύκολη, καθώς συνάντησε έντονη αντίσταση από άλλα κράτη μέλη, γεγονός, όμως, που δεν πτόησε τις κυβερνήσεις Ισπανίας–Πορτογαλίας και οδήγησε στο εξαιρετικά θετικό αυτό αποτέλεσμα.
Ελαφρώς βορειότερα, στη Γαλλία, τον Ιούλιο του 2022, η Πρωθυπουργός Elisabeth Borne ανακοίνωσε την πλήρη εθνικοποίηση της γαλλικής εταιρείας ηλεκτρισμού “Electricite de France” (EDF). H γαλλική εταιρεία ηλεκτρισμού υπέστη τραγική μείωση των κερδών της (εκτιμήσεις αναφέρονταν σε απώλεια 18,5 δισ. ευρώ). Παράλληλα, υπήρχαν δυσοίωνες προβλέψεις για αύξηση του χρέους της εταιρείας κατά 40%. Μπροστά στην απειλή αυτή, η γαλλική κυβέρνηση, η οποία (να σημειωθεί ότι) ιδεολογικά δεν είναι φιλική προς τον δημοκρατικό παρεμβατισμό, έλαβε τη ριζοσπαστική απόφαση της ολικής εθνικοποίησης της EDF, κάτι που αποτελούσε και προεκλογική δέσμευση του Προέδρου Macron εν όψει των φετινών προεδρικών εκλογών.
Άλλες κυβερνήσεις ανά την Ευρώπη, μεταξύ αυτών και η ελληνική, εμφανίζονται ανίκανες να εγκαταλείψουν οικονομικά δόγματα που, ενώ άλλοτε έμοιαζαν κυρίαρχα και επιβάλλονταν ως μονόδρομος, σήμερα απλώς διαιωνίζουν το αδιέξοδο. Η θεωρία περί αυτορρύθμισης της αγοράς και η κατηγορηματική άρνηση οποιασδήποτε ουσιαστικής παρέμβασης, είναι πλέον αναντίστοιχη με τις επιταγές της νέας εποχής. Σε αυτό προστίθεται η άρνηση αρκετών κυβερνήσεων να διασφαλίσουν τον ενεργό ρόλο της πολιτείας αλλά και των τοπικών κοινοτήτων στη διαδικασία της πράσινης μετάβασης και της αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Με άλλα λόγια, αυτό που απαιτείται είναι, όπως θα έλεγε ο πρώην Πρωθυπουργός της Ολλανδίας, Willem (Wim) Kok, «Το τίναγμα των ιδεολογικών φτερών» (”het afschudden van ideologische veren”).
Aναλυτικότερα, είναι υψίστης σημασίας να διασφαλιστεί η «ενεργειακή δημοκρατία». Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να γίνει αντιληπτή η σημασία της συμπεριληπτικότητας. Ανάπτυξη που δεν μοιράζεται ισότιμα στο σύνολο της κοινωνίας, που παραμερίζει κοινωνικές ομάδες και γεωγραφικές περιοχές, δεν πρέπει και δεν μπορεί να νοείται ως ανάπτυξη. Με αυτή τη λογική δεν μπορούμε να μιλάμε για πράσινη μετάβαση, όταν αυτή εξελίσσεται σε ένα διαγωνισμό αθέμιτου πλουτισμού μεταξύ των παρόχων ενέργειας ή αφήνει απ’ έξω τις τοπικές κοινωνίες καθιστώντας αυτές ενεργειακά εξαρτώμενες. Όπως άλλωστε έχουν τονίσει και οι καθηγητές Νικόλας Φραντούρης και Χάρης Δούκας σε άρθρο τους στην Καθημερινή της Κυριακής, «Η αξιοπρεπής δια-βίωση δεν σημαίνει σπατάλη. Και η ενεργειακή ασφάλεια δεν σημαίνει απλή (επιδοματικού χαρακτήρα) επιβίωση ερήμην της κοινωνίας ή με την κοινωνία απέναντι».
Είναι, λοιπόν, αναγκαίο να υπάρχουν «κοινοί κανόνες του παιχνιδιού» που θα καθορίζονται από την πολιτεία, θα συνδυάζουν τη δυνατότητα κέρδους με την ενεργειακή δικαιοσύνη και θα γίνονται σεβαστοί από όλους τους «παίχτες». Αποδεικνύεται με τον τρόπο αυτό η σημασία της κοινωνικοποίησης μιας επιχείρησης παροχής ενέργειας ανά κράτος της Ευρώπης, ώστε οι κυβερνήσεις να νομιμοποιούνται να παίξουν τον ρυθμιστικό αυτό ρόλο.
Τέλος, πάλι στο πλαίσιο της ενεργειακής δημοκρατίας, αναδεικνύεται η προοπτική της αυτοπαραγωγής από την τοπική αυτοδιοίκηση, τις επιχειρήσεις ακόμη και νοικοκυριά. Και σε αυτό το σημείο φαίνεται η αξία της συμπεριληπτικότητας, καθώς η αυτοπαραγωγή απαιτεί υψηλή κατανομή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κοινωνία.
Η Ευρώπη, λοιπόν, τόσο συλλογικά όσο και κάθε επιμέρους κράτος οφείλει να απαλλαγεί από ιδεοληπτικές αγκυλώσεις και να φανεί πιο ευέλικτη σε αυτό το ζήτημα. Υπάρχει, άλλωστε, και ιστορικό προηγούμενο. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι άλλοτε φανατικοί υποστηρικτές του απαρχαιωμένου “laissez-faire” καπιταλισμού αναγνώρισαν την αξία του κευνσιανισμόυ και του δημοκρατικού προγραμματισμού, έστω και με βαριά καρδιά. Ιστορικά, ο συμβιβασμός αυτός δικαιώθηκε πλήρως και αποτελεί πρότυπο προς μίμηση και για τη σύγχρονη εποχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brussels agrees to “Iberian” exception allowing Spain and Portugal to cap electricity prices, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- France starts process to fully nationalise power group EDF, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Ενεργειακός μετασχηματισμός: Άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
