Του Ανδρέα Αγγελόπουλου,
Νοέμβριος 2019. Η Λιβύη βρίσκεται εν μέσω εμφυλίου πολέμου. Η κυβέρνηση της Τρίπολης υπό τον Φαγέζ αλ Σαράζ συμφωνεί και υπογράφει με τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν το περίφημο Τουρκο–Λιβυκό μνημόνιο. Τι προβλέπει αυτή η συμφωνία; Το κάτωθι αποκύημα της φαντασίας του Ερντογάν, που εάν ήτο εν ζωή, πιθανότατα να εξέπληττε και τον Κεμάλ Ατατούρκ.
Τρία περίπου χρόνια μετά, Λιβύη και Τουρκία επιχειρούν να δώσουν σάρκα και οστά στο «δημιούργημα» τους, με το νέο Τουρκο–Λιβυκό μνημόνιο που υπεγράφη λίγες μέρες πριν την επίσκεψη του Ερντογάν στην Πράγα και προβλέπει, εν ολίγοις, την εκμετάλλευση αυτών των υδάτων (και οιουδήποτε τιμαλφούς βρίσκεται κάτω από αυτά), με επιμέρους συμφωνίες για έρευνα, εξόρυξη και γενικότερη οικονομική συνεκμετάλλευση της περιοχής. Για τους «κακοπροαίρετους» εντός Ελληνικής επικράτειας που θεωρούσαν πως η Τουρκία θέτει εξωπραγματικούς όρους και επιχειρεί να συνεκμεταλλεύεται αλλότρια εδάφη, ιδού. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια ασταθής κυβέρνηση σε ένα υπό κατάρρευση και εμφύλιο πόλεμο κράτος, και μια στρατιωτική επέμβαση εκ μέρους Τουρκίας που εγγυάται, έστω την εν μέρει, ύπαρξη της εκάστοτε κυβέρνησης.
Πώς όμως επηρεάζει αυτή η καινούρια κίνηση στη γεωπολιτική σκακιέρα τις ισορροπίες, και ασφαλώς τις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις, που, και πάλι, οι ίδιοι «κακοπροαίρετοι», θα ισχυρίζονταν πως δε διανύουν και την πιο γαλήνιά τους περίοδο; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να ανατρέξουμε πίσω στο 2019 και το πρώτο Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο, το οποίο «δήλωνε» δύο πράγματα. Την παντελή απόρριψη εκ μέρους της Τουρκίας της, κατά πολλούς πλέον, εθιμικού δικαίου σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας (καθώς Ρόδος, Κρήτη και φυσικά Καστελόριζο δεν υφίστανται και δεν παράγουν δικαίωμα διεκδίκησης χωρικών υδάτων από ελληνικής πλευράς), και τη στροφή της Τουρκίας προς τη Λιβύη, ως απάντηση στο «άνοιγμα» της Ελλάδας που διεξάγεται την τελευταία, τουλάχιστον, 15ετία προς την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τα ΗΑΕ κλπ. Τότε πράγματι, η εν λόγω συμφωνία προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη ρήξη στις ανέκαθεν διμερείς σχέσεις με τους εξ ανατολής μας γείτονες και δρομολόγησε γνωστά σε όλους γεγονότα, όπως η συμφωνία για οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο, το “Μητσοτάκης Γιόκ”, την εντατικοποίηση της κούρσας των εξοπλιστικών (κυρίως από ελληνικής πλευράς) και άλλα. Δεν ήταν όμως κάτι το οποίο, αν όχι μόνο διεθνολόγοι, τουλάχιστον άτομα με κάποια κατανόηση των διεθνών σχέσεων και της γενικότερης κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο, δε θα μπορούσαν να προβλέψουν.
Και αν το πρώτο μνημόνιο επρόκειτο για μια κόρνα που αφυπνίζει τον Έλληνα στη μέση της νύχτας, αλλά όχι αρκετά ώστε να χάσει και τον ύπνο του (γιατί εμείς οι Δαναοί τον αγαπάμε τον ύπνο μας), τότε το δεύτερο δεν ήταν παρά η ερώτηση της μάνας στις 3 το χάραμα, “Κοιμάσαι;”, που επιφέρει τη γνωστό μούγκρισμα, “μμμμ” και νέους γύρους ονείρων που οι τολμηροί εξ ημών σπεύδουμε να εισαγάγουμε στον ονειροκρίτη, μήπως και μάθουμε τι μέλει γενέσθαι. Και ήταν απόλυτα λογικό. Και η ίδια η συμφωνία, καθώς ουδένας λόγος προκύπτει για οριοθέτηση, αν δε προβλέπεται εκμετάλλευση της ΑΟΖ, αλλά και η καθυστέρηση τριών σχεδόν ετών, αν αναλογιστεί κανείς το κενό 10 μηνών μέχρι την πρωτοκόλληση στον ΟΗΕ του πρώτου μνημονίου. Το ότι δεν εκπλήσσει και κανέναν, δε σημαίνει πως δεν αποτελεί φυσικά ακόμα ένα λιθαράκι στο Σινικό Τείχος των ελληνο-τουρκικών διαφορών.
Τώρα, τι σημαίνει όλο αυτό στην πράξη, και ποιο το νόημα του άρθρου που αναγιγνώσκει όποιος τυγχάνει να “κλικάρει” πάνω του;
Το αν αναγνωρισθεί από τον ΟΗΕ αυτό το μνημόνιο, ή ακόμα και το πρώτο, ή, για να το θέσω και αλλιώς, οποιασδήποτε διεθνή συμφωνία, μικρή σημασία έχει. Σίγουρα, σε ένα βαθμό «παίζει» ένα ρόλο διαβεβαίωσης για το ίδιο το συμβαλλόμενο κράτος και το ρόλο του στη διεθνή σκακιέρα, αλλά δυστυχώς μέχρι εκεί. Αν υπάρχει κάτι που μας δίδαξε εκ νέου ο Ουκρανο-Ρωσικός πόλεμος, σε περίπτωση που για κάποιο μυστήριο και πολύ πρωτοποριακό λόγο πιστεύαμε πως η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, είναι πως το δίκαιο του ισχυρού, της επιβολής και της «ζούγκλας» λίγα «καταλαβαίνει» μπροστά στις εκκλήσεις, τα διαβήματα και τα «χαρτιά» γενικότερα.
Ας το εξειδικεύσουμε λίγο: Το αν, εν τέλει, θα εφαρμοστεί η περί ου ο λόγος συνεκμετάλλευση, και, των ελληνικών χωρικών υδάτων και υφαλοκρηπίδας, δεν επαφίεται στην κρίση ούτε του Διεθνούς δικαστηρίου της Χάγης, ούτε στην πυγμή που θα δείξει ο Νίκος Δένδιας στην επόμενη επίσκεψή του στην Τουρκία. Αντ’ αυτού, περισσότερο, τουλάχιστον, επαφίεται στα καινούρια οπλικά συστήματα με τα οποία έχουν εξοπλιστεί οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, στην πρόοδο της ΕΥΠ ως προς την αναγνώριση των μοτίβων παρενόχλησης των γειτόνων και της στρατιωτικής τους προετοιμασίας (ναι, η ΕΥΠ επιτελεί και σοβαρότερο έργο απ’ το να παρακολουθεί το τηλέφωνο του Νίκου Ανδρουλάκη, ποιος να το φανταζόταν) κλπ.
Ακόμα και κάθε αίτημα, κάθε θέση της Ελλάδας να δικαιωνόταν και να αναγνωριζόταν στη Χάγη, πράγμα ρεαλιστικά ουτοπικό, δεν εγγυάται απολύτως κανείς πως η Τουρκία θα εφάρμοζε τη δικαστική απόφαση. Αναφέρθηκε πριν πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Οι Φιλιππινέζοι το γνωρίζουν. Οι Κύπριοι το γνωρίζουν. Ας αφήσουμε τα συννεφάκια στην ησυχία τους. Δε θα ξαναπέσουμε από δαύτα, αν η Τουρκία δεν υπάκουε τις διεθνείς επιταγές. Οι Ελληνικές Κυβερνήσεις, όσα και αν ακούν, κάποια δικαιολογημένα, κάποια ίσως και όχι, το γνωρίζουν. Δεν πέφτουν, ως επί το πλείστον, στην παγίδα των τετελεσμένων που προσπαθεί να δημιουργήσει η Άγκυρα, και δε συζητούν περί ανέμων και υδάτων, για ό,τι ορέγεται την εκάστοτε ημέρα διαπραγμάτευσης η γείτονα χώρα. Μένει αμετακίνητη στις θέσεις της.
Στο δια ταύτα λοιπόν; Το δια ταύτα είναι μια άλλη συζήτηση. Χρονοβόρα, κουραστική, διχαστική, αλλά μάλλον, με τις επικείμενες τουρκικές και ελληνικές εκλογές, παρούσα. Η πραγματικότητα και το παρόν, ωστόσο, είναι τα εξής: συμφωνίες γραπτές μπορούν να υπογράφονται κάθε μέρα είτε από τη γείτονα είτε από εμάς. Το αν, βέβαια, θα εφαρμόζονται είναι, όπως λέει και ο λαός, «αλλουνού παπά ευαγγέλιο». Και το κύριο συμπέρασμα από τη συμφωνία αυτή δεν είναι ανησυχητικό, ακριβώς γιατί δε μάθαμε και κάτι καινούριο. Και τη στροφή της Τουρκίας προς τη Λιβύη γνωρίζαμε, και την πρόθεση του Ερντογάν να μοιράσει και λίγο πετρέλαιο στα συσσίτια, αντί για σκέτο κρεμμύδι. Αυτό που δε γνωρίζουμε είναι τα γεγονότα που πρόκειται να εκτυλιχθούν όσο πλησιάζουμε στις τουρκικές εκλογές. Μέχρι τότε όμως, «έχει ο Θεός»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τουρκολιβυκό μνημόνιο: Τι προβλέπει – Οι στόχοι Ερντογάν, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί πρωτοκολλήθηκε τώρα στον Ο.Η.Ε. το παράνομο Τουρκολιβυκό (ψευτο) μνημόνιο;, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
