Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Αδιαμφισβήτητα, όλοι έχουμε ακούσει ή βιώσει τα οφέλη της γυμναστικής. Σε αυτά περιλαμβάνονται η σωματική και η πνευματική ευεξία, που έχουν αμέτρητες και ανεκτίμητες προεκτάσεις στη ζωή μας. Είναι γνωστό ότι 30 λεπτά άσκησης την ημέρα αρκούν για να ωφεληθούμε. Τι θα γίνει όμως αν η άσκηση πολλαπλασιαστεί και ο αθλούμενος σταματήσει να βλέπει τη βελτίωση πάνω του; Οι μήνες περνούν και οι ώρες στο γυμναστήριο αυξάνονται, μαζί και η πρόοδος στη μυϊκή δύναμη. Όσο οξύμωρο και να ακούγεται, ο αθλητής αρχίζει να ανησυχεί υπερβολικά για το μέγεθος και τη διάπλασή του, θεωρώντας και τα δύο συχνά μέτρια(;).
Τι, άραγε, θα μπορούσε να είναι αυτό;
Το παραπάνω δεν είναι τίποτα άλλο από τη λεγόμενη μυϊκή δυσμορφία ή μεγαλορεξία (muscle dysmorphia / MDD / bigorexia / reverse anorexia). Κατατάσσεται ως μία ψυχοπαθολογική διαταραχή από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία (DSM IV-TR) και θεωρείται υποκατηγορία των ιδεοψυχαναγκαστικών διαταραχών. Ανήκει στις δυσμορφίες σώματος (BDD) και περιλαμβάνει ειδικά κριτήρια.
Συνιστά έναν φαύλο κύκλο με όλο και πιο έντονη ενασχόληση με την προπόνηση και την εξωτερική εμφάνιση και κυρίως, με τη μυϊκή ανάπτυξη. Ωστόσο, το άτομο αδυνατεί να δει αντικειμενικά την πραγματικότητα και οι συστάσεις οικογένειας και φίλων περνούν απαρατήρητες. Όμοια με τις άλλες δυσμορφίες, το άτομο έχει μία παραμορφωμένη εικόνα για τον εαυτό του.
Η ασθένεια παρουσιάζει πολλά κοινά με άλλες διατροφικές διαταραχές (ορθορεξία, ανορεξία), χωρίς όμως να εντάσσεται σε αυτές. Σε αντίθεση με τις παραπάνω, τα ερευνητικά στοιχεία είναι πιο περιορισμένα, με αποτέλεσμα ακόμα να μην την κατανοούμε σε όλες τις διαστάσεις της. Δυστυχώς, η διάγνωση και η θεραπεία βρίσκονται και αυτές σε πρώιμα στάδια. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού η μεγαλορεξία αφορά κυρίως τον ανδρικό πληθυσμό και η έρευνα τέτοιων διαταραχών μέχρι τώρα είχε επικεντρωθεί σε αυτές που επηρεάζουν περισσότερο τις γυναίκες.
Ποιος βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο;
Οποιοσδήποτε μπορεί να πάσχει από μεγαλορεξία. Ωστόσο, φαίνεται ότι διάφορα χαρακτηριστικά του ατόμου αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα. Ορισμένα είναι η τελειομανία, το κοινωνικό άγχος, η μειωμένη αυτοεκτίμηση, καθώς και διάφορα ψυχικά τραύματα (εκφοβισμός, ατυχήματα). Επίσης, όπως και σε άλλες διαταραχές, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα κοινωνικά πρότυπα. Νομίζω όλοι έχουμε ακούσει ότι οι άνδρες οφείλουν να είναι δυνατοί και ικανοί, για να προστατεύσουν τους «αδύναμους». Επίσης, δεν είναι σπάνιο να προβάλλονται εξιδανικευμένα πρότυπα αρρενωπότητας και ομορφιάς, χωρίς όμως να παρουσιάζονται και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτά επιτεύχθηκαν.
Όλα τα παραπάνω μηχανορραφούν αποτελεσματικά την τέλεια παγίδα. Η τελειομανία δεν επιτρέπει στον πάσχοντα να σταματήσει, μέχρι να επιτύχει τον ουτοπικό στόχο. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν τον αφήνει να δει καθαρά την πρόοδο και ταυτόχρονα, τον ωθεί σε ακόμα πιο εξαντλητικές τακτικές, ώστε να περιορίσει – παροδικά – το ατέρμονο άγχος της αποτυχίας. Πάνω από όλα, κυριαρχεί ο φόβος, ο φόβος της αδυναμίας. Αν ψάξουμε λίγο παραπάνω το ζήτημα, θα βρούμε ότι πολλοί έχουν περάσει τραυματικές εμπειρίες όπου ένιωσαν αβοήθητοι και μόνοι. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο σχολικός εκφοβισμός και η ενδοοικογενειακή βία. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, ότι η μεγαλορεξία αφορά κυρίως τους νέους και πράγματι, τα κρούσματα αυξάνονται διαρκώς, ενώ ορισμένοι μιλάνε και για επιδημία (20-57% αυτών που ασχολούνται συστηματικά με τη γυμναστική φαίνεται να πάσχουν).
Η εκτόνωση του άγχους … κατά του εαυτού
Το μόνο σίγουρο είναι ότι δημιουργείται ένα αβάσταχτο, αδιάκοπο άγχος που πρέπει να διοχετευτεί. Εννοείται ότι κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός, παρόλα αυτά όμως, παρατηρούνται ορισμένες κοινές -καταστροφικές- συμπεριφορές. Η γυμναστική γίνεται εμμονή στο μυαλό και η μεγιστοποίηση της προόδου μόνιμη σκέψη. Συχνά, ο πάσχων καταφεύγει σε ψυχαναγκαστικές τακτικές που επηρεάζουν την υγεία και τις κοινωνικές του σχέσεις. Αρχικά, η άσκηση γίνεται σε υπερβολικό βαθμό και πολλές φορές οδηγεί μέχρι και στην εξάντληση. Οι τραυματισμοί και η κούραση δεν πτοούν, αφού η γυμναστική οφείλει να ολοκληρωθεί ανεξαρτήτως συνθηκών. Δεν είναι σπάνιο αθλούμενοι να μένουν με αναπηρίες ή να πεθαίνουν από εξάντληση την ώρα της γυμναστικής.
Ταυτόχρονα, οι διατροφικές συνήθειες διαταράσσονται και η ορθορεξία κυριαρχεί. Το άτομο είναι προκατειλημμένο με τροφές που θεωρούνται ανθυγιεινές και αποφεύγει φαγητά που δεν συμβάλλουν στην μυϊκή του ανάπτυξη, ακόμα και αν του προσφέρουν ευχαρίστηση. Καταναλώνει πολύ συγκεκριμένα τρόφιμα, με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του. Όταν το φαγητό δεν είναι πλέον αρκετό για να κορέσει τις ανάγκες του, καταφεύγει σε συμπληρώματα διατροφής, ξεκινώντας από σχετικά αθώα, όπως είναι η πρωτεΐνη, και καταλήγοντας σε κατάχρηση επικίνδυνων σκευασμάτων. Τέτοια είναι τα στεροειδή και οι αυξητικές ορμόνες, που, ακόμα και όταν λαμβάνονται με προσοχή, δύνανται να προκαλέσουν ανεπανόρθωτες βλάβες. Πέρα από την υγεία του, έχουν σημαντικές επιπτώσεις και στην οικονομική του κατάσταση, αφού το κόστος τους είναι υπέρογκο.
Δυστυχώς, συνέπειες παρατηρούνται και στην κοινωνικότητα. Ο πάσχων αποφεύγει καταστάσεις όπου το μέγεθος του σώματός του μπορεί να γίνει αντιληπτό και οι στιλιστικές του επιλογές βασίζονται στην απόκρυψή του. Επίσης, λόγω του εξαντλητικού προγράμματος, χάνει πολλές προσωπικές στιγμές και απομονώνεται. Τελικά, όπως είναι φυσικό, η κούραση και το άγχος τον κατακλύζουν. Όπως και με τις υπόλοιπες δυσμορφίες, υπάρχουν αυξημένες σκέψεις αυτοχειρίας, με κάποιους τελικά να υποκύπτουν. Αν δεν βοηθηθούν σύντομα μία από τις απόπειρες θα είναι … και η τελευταία.
Ωστόσο, το άτομο συνειδητοποιεί την πραγματική βελτίωση της μυϊκής του διάπλασης, συχνά μόνο όταν αυτή η υπεράνθρωπη προσπάθεια εξαντλήσει τις δυνάμεις του και το σώμα του τελικά επανέλθει. Υπάρχει, βέβαια, η περίπτωση που η αυτογνωσία δεν θα επέλθει, εάν την προλάβει ο θάνατος.
Τόσος κόπος, κούραση και χρόνος χαμένα. Πλήρης θεραπεία δεν φαίνεται να υπάρχει. Αγχολυτικά φάρμακα (π.χ. SSRIs) σε συνδυασμό με τη στήριξη οικογένειας και φίλων και την καθοδήγηση ειδικών για σωστή εκγύμναση συνιστούν έναν αποτελεσματικό συνδυασμό.
Η έλλειψη μέτρου και η υπερβολή μετέτρεψαν ένα από τα σπουδαιότερα εργαλεία του ανθρώπου σε αυτοκτονικό όπλο. Μήπως, όμως, η σωστή καθοδήγηση και ενημέρωση για τους κινδύνους που ελλοχεύουν θα μπορούσαν να αποτρέψουν αυτήν τη μάστιγα που πλήττει αμέτρητους νέους σήμερα; Θα ήταν πρέπον, λοιπόν, να αναλογιστούμε μήπως και εμείς έχουμε πέσει στην παγίδα, γιατί δεν είναι σπάνιο να θεωρούμε ότι έχουμε ανοσία, μέχρι να είναι πολύ αργά. Η παγίδα είναι γλυκιά, κρύβει καλά τους κινδύνους της και απαιτεί την προσοχή μας. Τα σημάδια μπορεί να είναι λίγα, ωστόσο με προσοχή και σύνεση, η λύτρωση δεν είναι μακριά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Leone JE, Sedory EJ, Gray KA. Recognition and treatment of muscle dysmorphia and related body image disorders. J Athl Train. 2005 Oct-Dec;40(4):352-9
- Cerea S, Bottesi G, Pacelli QF, Paoli A, Ghisi M. Muscle Dysmorphia and its Associated Psychological Features in Three Groups of Recreational Athletes. Sci Rep. 2018 Jun 11;8(1):8877
- Phillips KA, Menard W. Suicidality in body dysmorphic disorder: a prospective study. Am J Psychiatry. 2006 Jul;163(7):1280-2
- Singh AR, Veale D. Understanding and treating body dysmorphic disorder. Indian J Psychiatry. 2019 Jan;61(Suppl 1):S131-S135
