17.3 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΝομικά ΘέματαKαινοτομίες του Ν. 4782/2021 στην επίβλεψη δημοσίων έργων

Kαινοτομίες του Ν. 4782/2021 στην επίβλεψη δημοσίων έργων


Του Παναγιώτη Βασιλείου,

Η επίβλεψη της εκτέλεσης ενός έργου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες δικλείδες εξασφάλισης της πιστής εκπλήρωσης των συμβατικών όρων από τον ανάδοχο μιας σύμβασης έργου και της κατασκευής ενός έργου, σύμφωνου με του κανόνες της τεχνικής και της ασφάλειας.

Ο Ν. 4782/2021 διατηρεί το μοντέλο της διοίκησης του έργου από τις υπηρεσίες της αναθέτουσας αρχής-φορέα κατασκευής. Για αυτόν τον λόγο, η Διευθύνουσα Υπηρεσία συνεχίζει να ασκεί όλες τις αποφασιστικές αρμοδιότητες παρακολούθησης, ελέγχου και διοίκησης του έργου μέσω των τεχνικών υπαλλήλων της. Συγκροτεί «Ομάδα Επίβλεψης» με συντονιστή, επιβλέποντες και τους βοηθούς τους. Αυτοί έχουν συγκεκριμένα καθήκοντα που εξειδικεύονται στην απόφαση ορισμού τους.

Ωστόσο, ο Ν. 4782/2021 προβαίνει και σε μια καινοτομία-σταθμό στην επίβλεψη της εκτέλεσης των συμβάσεων έργου. Καθιερώνεται η δυνατότητα προσφυγής σε υπηρεσίες επίβλεψης που παρέχονται από ιδιώτες που ο νόμος αποκαλεί «Ιδιωτικούς Φορείς Επίβλεψης» (ΙΦΕ).

Η ρύθμιση στοχεύει κυρίως στην υπέρβαση των δυσκολιών που ανακύπτουν στην επίβλεψη λόγω υποστελέχωσης των αναθετουσών αρχών και συχνά της έλλειψης εξειδίκευσης των υπηρεσιών τους επάνω στο αντικείμενο του έργου. Συνέπεια, όμως, της υπερκέρασης των ανωτέρω εμποδίων είναι και η επιτάχυνση της εκτέλεσης των έργων και ποιοτική αναβάθμιση του αποτελέσματος των εργασιών. Ακόμα, η πρόβλεψη για κάλυψη της αμοιβής του ΙΦΕ από τον ίδιο τον ανάδοχο απαλλάσσει τις αναθέτουσες αρχές από πρόσθετες δημοσιονομικές επιβαρύνσεις και τις τεχνικές υπηρεσίες των αναθετουσών αρχών από πρόσθετο φόρτο εργασίας.

Πηγή Εικόνας: segm.gr

Ο ΙΦΕ πρέπει να διαθέτει τις εξειδικευμένες γνώσεις που είναι αναγκαίες για την παρακολούθηση και επίβλεψη του έργου. Απόδειξη αυτού αποτελεί η εγγραφή στο Μητρώο Επιχειρήσεων Συμβούλων Διοίκησης-Διαχείρισης Έργων (ΜΗ.Ε.Σ.Δ.Δ.Ε.) όπως ορίζει η Υπουργική Απόφαση που εξειδικεύει τα σχετικά με την επίβλεψη από ΙΦΕ (ΥΑ 299659/2021) και εκδόθηκε βάσει της παρεχόμενης από τον Ν.4782/2021 νομοθετικής εξουσιοδότησης. Βέβαια, η Αναθέτουσα Αρχή μπορεί να απαιτεί μέσω της διακήρυξης και πρόσθετα προσόντα να ικανοποιούνται στο πρόσωπο του ΙΦΕ, εφόσον αυτά  επιτάσσονται από τις ειδικές τεχνικές απαιτήσεις του έργου.

Στη συνέχεια, ένα μεγάλο ερώτημα που εύλογα ανακύπτει είναι αν είναι οι υπηρεσίες της αναθέτουσας αποσύρονται πλήρως από την επίβλεψη. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Μπορούν να πραγματοποιούν κατά την κρίση τους και άνευ προειδοποίησης ελέγχου για την νόμιμη άσκηση της επίβλεψης από τον ΙΦΕ και την συμμόρφωση με τους συμβατικούς όρους από τον ανάδοχο. Μάλιστα, η αναθέτουσα διαθέτει και το λεγόμενο «Δικαίωμα Εναντίωσης» στα πορίσματα και τα έγγραφα του ΙΦΕ, ασκώντας ένσταση ενώπιον της Προϊσταμένης Αρχής, η οποία εκδίδει απόφαση επί της διαφωνίας που είναι δεσμευτική για την Αναθέτουσα, τον ανάδοχο και τον ΙΦΕ.

Η ratio της ρύθμισης πρέπει να αναζητηθεί στην ανάγκη εξισορρόπησης μεταξύ του ιδιωτικού χαρακτήρα της επίβλεψης και του δημοσίου συμφέροντος το οποίο εξυπηρετείται μέσα από την κατασκευή δημοσίων έργων αλλά και του αναγκαστικά δημόσιου χαρακτήρα της υποχρέωσης διοίκησης του έργου. Πάντως, είναι αξιοσημείωτο πως το πρόσθετο διοικητικό στάδιο της επίλυσης των διαφορών μεταξύ της Διευθύνουσας Αρχής και του Ιδιωτικού Φορέα Επίβλεψης ενώπιον της Προϊσταμένης Αρχής ίσως προκαλέσει καθυστερήσεις στην πρόοδο της εκτέλεσης του έργου.

Σε αυτό το σημείο και αφού αναλύθηκαν τα σχετικά με την παρέμβαση των αρμοδίων διοικητικών οργάνων στην επίβλεψη από τους ΙΦΕ, μπορούμε να προβούμε σε μια σημαντική επισήμανση. Το μοντέλο της επίβλεψης της εκτέλεσης έργου από ιδιώτες δεν είναι εντελώς πρωτότυπο στον ευρύτερο χώρο των δημοσίων συμβάσεων. Στις Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) του Ν. 3389/2005 και στις συμβάσεις παραχώρησης υπάρχει ο θεσμός του «Ανεξάρτητου Μηχανικού».

Ωστόσο, ο Ανεξάρτητος Μηχανικός έχει περισσότερες αποφασιστικές αρμοδιότητες λόγω του περισσότερο ιδιωτικού χαρακτήρα του έργου. Οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για τον ανάδοχο και την Αναθέτουσα Αρχή. Επομένως, η καινοτομία του μοντέλου που θέσπισε ο 4782/2021 έγκειται στο ότι η Διευθύνουσα Υπηρεσία διαθέτει σημαντικά δικαιώματα επέμβασης, διενέργειας ελέγχων και εναντίωσης.

Πηγή Εικόνας: tovima.gr

Η προσφυγή στη διαδικασία επίβλεψης με ΙΦΕ δεν είναι υποχρεωτική για τις αναθέτουσες αρχές. Η πιο συνηθισμένη επιλογή παραμένει η επίβλεψη από τις υπηρεσίες και τους υπαλλήλους της Αναθέτουσας Αρχής. Η χρήση αυτής της δυνατότητας γίνεται προαιρετικά και κατ’ εξαίρεση, εφόσον ο νομοθέτης απαιτεί ρητή πρόβλεψη για ΙΦΕ στην διακήρυξη και τα συμβατικά τεύχη του διαγωνισμού και πάντοτε στις συμβάσεις άνω των ορίων που θέτουν οι οδηγίες που μεταφέρει ο Ν. 4412/2016.

Επισημαίνεται ότι οι Αναθέτουσες Αρχές οφείλουν να καθορίζουν τα εκάστοτε κριτήρια επιλογής στην οικεία διακήρυξη βάσει των απαιτήσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της υπό ανάθεση σύμβασης, και όχι βάσει των κριτηρίων εγγραφής και κατάταξης των επιχειρήσεων στα Μητρώα του ΠΔ 71/2019 δοθέντος ότι µε αυτά προσδιορίζεται η κατάταξη σε τάξεις και δεν υφίσταται ταύτιση µε τα κριτήρια ποιοτικής επιλογής που τίθενται από τις αναθέτουσες αρχές σε συγκεκριμένη διαδικασία σύναψης σύμβασης.

Έτσι, κάθε υποψήφιος ανάδοχος πρέπει μαζί με την προσφορά του να υποβάλει και την πρόταση του για τον ΙΦΕ που θα χρησιμοποιήσει αν του κατακυρωθεί η σύμβαση. Μετά την κατακύρωση του έργου και την υπογραφή της σύμβασης, η Αναθέτουσα Αρχή απευθύνει στον επιλεγέντα πρόσκληση προκειμένου να συναφθεί η σύμβαση μεταξύ αναδόχου και ΙΦΕ και να τον εγκαταστήσει στο έργο.

Έτσι, η ανάδειξη του ΙΦΕ γίνεται -όπως και στις ΣΔΙΤ και τις συμβάσεις παραχώρησης-στοιχείο της διαγωνιστικής διαδικασίας. Δηλαδή, καθιερώνεται μια υποχρέωση ίσου κύρους με όλες τις υπόλοιπες υποχρεώσεις των διαγωνιζομένων να περιλάβουν στην προσφορά τους και τον πιστοποιημένο ΙΦΕ. Κατά λογική αναγκαιότητα, οδηγούμαστε και στο συμπέρασμα ότι η μη συμπερίληψη στην προσφορά του ΙΦΕ ή άλλες πλημμέλειες σχετικά με αυτόν συνιστά έναν εξαιρετικό λόγο αποκλεισμού από τη διαγωνιστική διαδικασία. Αυτός, όμως, ο λόγος αποκλεισμού χαρακτηρίζεται από ιδιομορφία. Πρώτον, επηρεάζει την ανάθεση, αλλά αφορά την εκτέλεση. Δεύτερον, είναι ένας λόγος αποκλεισμού από τη διαγωνιστική διαδικασία που δεν προβλέπεται από τις διατάξεις τις ανάθεσης όπως είναι το λογικό, αλλά από τις διατάξεις της εκτέλεσης. Τρίτον, ο λόγος αυτός υφίσταται μόνο στην ανάθεση συμβάσεων δημοσίων έργων.

Βέβαια, τα παρεμβατικά δικαιώματα της Αναθέτουσας Αρχής δεν περιορίζονται μόνο στην εναντίωση στα πορίσματα και τα έγγραφα του ΙΦΕ, αλλά και στην εναντίωση στην ίδια την επιλογή του. Η Αναθέτουσα μετά την κατακύρωση του έργου και την υπογραφή της σύμβασης μπορεί να καλέσει τον ανάδοχο να προτείνει διαφορετικό ΙΦΕ από αυτόν που περιελάμβανε στην αρχική προσφορά. Φυσικά, η πρόταση αλλαγής ΙΦΕ πρέπει να συνοδεύεται από ειδική αιτιολογία. Συνήθως, η άρνηση αφορά την μη συμπερίληψη του προτεινόμενου ΙΦΕ σε ειδικό μητρώο υπηρεσιών παροχής τέτοιων υπηρεσιών που προβλέπεται από το ΠΔ 71/2019.

Πηγή Εικόνας: efsyn.gr

Πόσο διαφανείς, όμως, μπορεί να είναι οι σχέσεις μεταξύ ενός Αναδόχου και του ΙΦΕ που ο ίδιος επιλέγει;

Εύλογα κάποιος θα διερωτάτο ποιες εγγυήσεις παρέχει για το δημόσιο συμφέρον και κατά πόσο είναι συμβατή με αυτό, η επιλογή του ΙΦΕ από τον επιβλεπόμενο και όχι από αυτόν για λογαριασμό του οποίου θα ασκεί το έργο του, δηλαδή την Αναθέτουσα Αρχή. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι στην πράξη εκδηλώνονται αθέμιτες συμπεριφορές ανεξάρτητα από το νομοθετικό πλαίσιο. Η εγγενής προβληματική αυτή κατάσταση όμως δεν μπορεί να αποτελεί τροχοπέδη για την εφαρμογή σε ορισμένες δραστηριότητες οικονομικών και επιστημονικών δυνατοτήτων που είναι ευρέως διαδεδομένες και εξαιρετικά αποτελεσματικές στην πράξη (π.χ. στις ΣΔΙΤ).

Αλλά, έτσι κι αλλιώς ο νόμος προβλέπει αποτελεσματικές κυρώσεις επί παραβάσεων: πρώτον, καθιερώνει ευθύνη του ΙΦΕ έναντι του κυρίου του έργου ακόμη και για ελαφρά αμέλεια κατά την εκτέλεση των υποχρεώσεών του. Δεύτερον, οι διοικούντες και οι υπάλληλοι του ΙΦΕ υπέχουν ποινική ευθύνη δημοσίου υπαλλήλου για πράξεις ή παραλείψεις κατά την εκτέλεση των συμβατικών καθηκόντων τους. Στο σημείο αυτό, θα ήταν καλό ο νόμος να μην αφήνει ένα πεδίο αοριστίας και να παρέπεμπε ρητώς στον Υπαλληλικό Κώδικα (Ν. 3528/2007) και στα άρθρα 235 ως 263α του Ποινικού Κώδικα (Ν.4619/2019) που αφορούν τα ιδιαίτερα υπηρεσιακά αδικήματα που προϋποθέτουν την υπαλληλική ιδιότητα. Προφανώς, όμως, στην πράξη εφαρμογή αυτών των διατάξεων θα γίνεται.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
  •  Νόμος 4782/2021, διαθέσιμος εδώ

  • Υπουργική Απόφαση Αριθμ. 299659/2021, διαθέσιμη εδώ
  • Μητκίδης Χ., Η Σύμβαση Εκτέλεσης Δημοσίου Έργου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Παναγιώτης Βασιλείου
Παναγιώτης Βασιλείου
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λακωνία. Φοιτά στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ενδιαφέρεται κυρίως για το Δημόσιο Δίκαιο και παρακολουθεί εκδηλώσεις σχετικά με το αντικείμενο των σπουδών του. Στον ελεύθερό του χρόνο ασχολείται με την αρθρογραφία, τον αθλητισμό και την ανάγνωση βιβλίων.