Του Νίκου Διονυσάτου,
Όταν τη δεκαετία του ’90 η Βοσνία φλεγόταν και η πάλαι ποτέ κραταιά Γιουγκοσλαβία είχε μετατραπεί σε καπνίζοντα ερείπια ενός κόσμου που δεν υπήρχε πια, κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει ότι σήμερα τα πράγματα στα Βαλκάνια, γενικά, θα έδειχναν τόσο ευοίωνα. Η Σλοβενία και η Κροατία έχουν γίνει πλήρη μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας, με τη δεύτερη μάλιστα να υιοθετεί και εκείνη το ευρώ από την 1η Ιανουαρίου 2023, ενώ αντίστοιχα το Μαυροβούνιο, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία πλέον είναι μέλη του ΝΑΤΟ, και σύντομα και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εάν ευοδωθούν οι προσπάθειές τους τουλάχιστον. Ακόμα και η αρκετά φιλορωσική Σερβία, και μαζί της η προβληματική περίπτωση του Κοσόβου, κατά τα τελευταία χρόνια έδειχναν σημάδια προόδου, τόσο σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο όσο και σε διπλωματικό. Αυτό, δυστυχώς, δεν ίσχυε και για τη διχασμένη ακόμα Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Με τις συμφωνίες του Dayton που υπογράφηκαν στα τέλη του 1995 μεταξύ του Slobodan Milosevic, του Franjo Tudzman και του Alija Izetbegovic, ηγέτες της Γιουγκοσλαβίας, της Κροατίας και της Βοσνίας αντίστοιχα, και των ηγετών των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, ο πόλεμος στη χώρα έλαβε τέλος. Αυτό, ωστόσο, επετεύχθη με τίμημα κάθε προοπτική που η χώρα θα μπορούσε να έχει για το μέλλον. Με βάση τα όσα υπογράφηκαν για να τερματιστεί πια η αιματοχυσία στα Βαλκάνια, η Βοσνία μετατράπηκε σε μια ιδιαίτερα προβληματική ομοσπονδία, με τρεις εναλλασσόμενους προέδρους, έναν Σέρβο, έναν Βόσνιο και ένα Κροάτη, δύο συστατικά μέρη, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Δημοκρατία της Srpska, και μια αυτόνομη περιοχή, την περιφέρεια του Brcko. Επίσης, από το τέλος του πολέμου, στη Βοσνία δημιουργήθηκε και μια νέα θέση, αυτή του Ύπατου Αρμοστή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Το συγκεκριμένο αξίωμα το διαθέτει κάποιος εκπρόσωπος από χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος επιβλέπει την αποτελεσματική εφαρμογή των συμφωνιών του Dayton και εκπροσωπεί τον διεθνή παράγοντα στη χώρα, καθιστώντας πρακτικά τη Βοσνία ένα ιδιόμορφο προτεκτοράτο εξωτερικών δυνάμεων. Υπάρχουν εξαιρετικά σύνθετες ρυθμίσεις σχετικά με το καθεστώς το οποίο βρίσκεται το βαλκανικό κράτος, όμως αυτές είναι οι βασικές του αρχές.
Τώρα, πέραν των τυπικοτήτων και της συνθετότητας του καθεστώτος στο οποίο βρίσκεται η Ομοσπονδία της Βοσνίας Ερζεγοβίνης τα τελευταία 25 περίπου χρόνια, την εποχή κατά την οποία σχεδιαζόταν το μέλλον της Βοσνίας επικρατούσε αρκετή αισιοδοξία μεταξύ των διαπραγματευόμενων Δυτικών δυνάμεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έβλεπαν έναν ακόμα πιθανό σύμμαχο τους στην περιοχή, όπως θα γινόταν η Κροατία και η Αλβανία αργότερα, ενώ οι Ευρωπαίοι, με πρωτεργάτες τους Γερμανούς, έβλεπαν αντίστοιχα έναν ακόμα εμπορικό εταίρο να προκύπτει από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Ακόμα και η κατακρεουργημένη και παρακμιακή Ρωσία του Yeltsin ήταν ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα, καθώς δεν βγήκε εντελώς χαμένη από τον συμβιβασμό η Σερβική πλευρά, και επιπλέον φάνηκε σχεδόν ισάξια των υπολοίπων μεγάλων για πρώτη φορά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αυτό που, ωστόσο, δεν διέβλεπαν όλοι όσοι διαπραγματεύονταν στο Dayton ήταν ότι αυτό το σύστημα συμβιβασμών, αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των εθνοτήτων, ομοσπονδοποίησης, αυτονομίας και δεν συμμαζεύεται, δεν θα μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει στην πράξη σε μια χώρα που είχε μόλις γευτεί την πικρία και το μίσος ενός αδελφοκτόνου πολέμου, και ότι ακόμη και μετά από 25 ολόκληρα χρόνια οι εθνικισμοί και τα τραύματα του εμφυλίου δεν θα κατάφερναν να επουλωθούν τόσο εύκολα.
Με τον διχασμό, λοιπόν, όχι απλώς να μην μειώνεται, αλλά να εντείνεται ακόμα περισσότερο, κατά τα τελευταία χρόνια ειδικά, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη βρίσκεται συνήθως σε μια μονίμως αδιέξοδη πολιτική και οικονομική κατάσταση. Ο τρόπος λειτουργίας της κυβέρνησης και η οργάνωση της ομοσπονδίας καθιστούν πολύ δύσκολη τη λήψη αποφασιστικών μεταρρυθμίσεων σχεδόν σε όλα τα πεδία, κάτι που έχει καταστίσει τη Βοσνία αναξιόπιστη και ανίκανη να ενταχθεί ως «κανονική» χώρα στη διεθνή σκηνή. Με τους Κροάτες της Βοσνίας να μιμούνται τους συμπατριώτες τους στην άλλη μεριά των συνόρων και να θέλουν μελλοντική ένταξη στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., και τους Σέρβους, υπό τον υπερεθνικιστή ηγέτη της Δημοκρατίας της Srpska, Milorad Dodik, να προσδοκούν την ένωση με τη Σερβία και μια σαφώς πιο φιλορωσική πορεία, η Βοσνία για άλλη μια φορά μοιάζει τον τελευταίο καιρό ξανά σαν καζάνι που βράζει. Οι ίδιοι Βόσνιοι μουσουλμάνοι μετά βίας αποτελούν το 50% του πληθυσμού και αδυνατούν να ελέγξουν τα πολιτικά πράγματα και να διατηρήσουν την ενότητα της ομοσπονδίας, αλλά και τον αυστηρά κοσμικό χαρακτήρα ενός κράτους, που, κατά τη δεκαετία του ’90, δεν είναι μυστικό ότι διέθετε πυρήνες της Al-Qaeda και άλλων παρόμοιων φονταμεταλιστικών οργανώσεων στο έδαφός του.
Η Ελλάδα αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές της ευρωπαϊκής προοπτικής των δυτικών Βαλκανίων μέσα στην ;Eνωση, ωστόσο τα ευχολόγια και το θετικό κλίμα που υπήρχε κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Νίκου Δένδια στη Βοσνία, μάλλον τυπικό χαρακτήρα διέθεταν. Η Βοσνία έχει μια πολύ περιορισμένη διέξοδο στην Αδριατική Θάλασσα και αποτελεί εκτός από μια δυσλειτουργική πολιτικά και μια δυσλειτουργική γεωγραφικά χώρα. Εξαρτάται άμεσα από άλλους εμπορικούς εταίρους για τις εισαγωγές και τις εξαγωγές της, ενώ αυτή τη στιγμή η γειτονική Κροατία την έχει καταστήσει περίκλειστη στην πράξη, με την κατασκευή μιας γέφυρας, μπροστά ακριβώς από τη μοναδική παραθαλάσσια πόλη της Βοσνίας, το Neum, η οποία διακόπτει τα σχέδια ανάπτυξης του συγκεκριμένου λιμένα, και μαζί ένα από τα λίγα πραγματικά φιλόδοξα πρότζεκτ της κυβέρνησης στο Σαράγιεβο. Η θέση της στον χάρτη, ανάμεσα σε διαφορετικούς κόσμους, και τα εύθραυστα, τεχνητά εσωτερικά και εξωτερικά της, σύνορα αποτελούν ένα ακόμα παράδειγμα της αδυναμίας αυτής της χώρας να σταθεί από μόνη της και να ευημερήσει.
Καταλήγοντας, επομένως, και βλέποντας τα Βαλκάνια ξανά στο κέντρο των γεωπολιτικών εξελίξεων, με τη Σερβία ως τοποτηρητή των Ρωσικών συμφερόντων στην περιοχή, και τα γύρω κράτη σε μια πορεία αυξανόμενης δυτικοποίησης και εναρμόνισης με τα συμφέροντα των Η.Π.Α. και της Ε.Ε., η Βοσνία βρίσκεται για άλλη μια φορά στρυμωγμένη ανάμεσα σε αντίρροπες δυνάμεις: καθολικοί Κροάτες και Δύση από τη μία και ορθόδοξοι Σέρβοι και Ρωσία από την άλλη. Αυτό, όμως, αποτελούσε ανέκαθεν το δίλημμα για τους κατοίκους αυτής της περιοχής. Ορεσίβιοι ακρίτες, παθιασμένοι για ανεξαρτησία, και ποτέ αποκλειστικά σε μια πλευρά της ιστορίας. Οι πρόγονοι των σημερινών Βόσνιων, από τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή εποχή ακόμα, ζούσαν μόνιμα σε μια ενδιάμεση κατάσταση πολλών εθνοτικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών ταυτοτήτων, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι ο Α’ Παγκόσμιος δεν ξεκίνησε άνευ αιτίας στο Σαράγιεβο, ούτε ότι ο πόλεμος της δεκαετίας του ‘90 στη χώρα αποτέλεσε τη μεγαλύτερη σύγκρουση που γνώρισε η ΓηραιάΉήπειρος, μετά τον Β’ Παγκόσμιο, και πριν τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία. Και το πιο θλιβερό απ’ όλα είναι πως μετά από τόσο αίμα, δυστυχώς, οι λαοί δεν μαθαίνουν από τα λάθη του παρελθόντος, και ως εκ τούτου τα Βαλκάνια εξακολουθούν σε έναν βαθμό να αποτελούν την πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, ως και τις μέρες μας…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- NATO, EU aim for ‘closed Balkans’, Lavrov says, euractiv.com, διαθέσιμο εδώ
- U.S. puts sanctions on Bosnia and Herzegovina federation president, διαθέσιμο εδώ
- Dayton Accords, international agreement, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
