Της Αθηνάς Ζαγκώτη,
Όπως έχουμε δει πολλές φορές, ο Μεσαίωνας και η πρώιμη νεότερη περίοδος που τον διαδέχθηκε αποτελούν περιόδους στο ιστορικό φάσμα γεμάτες εκπλήξεις. Αυτό αφορά όλες τις πτυχές της καθημερινότητας, ακόμα και τον επαγγελματικό τομέα. Ποιο, όμως, είναι το πιο περίεργο και αξιομνημόνευτο επάγγελμα που έχει δύσει; Μα φυσικά, αυτό του αμαρτιοφάγου.
Ο θάνατος είναι μια κατάσταση, στην οποία όλοι οι άνθρωποι, τόσο στο παρελθόν όσο και τώρα, φθάνουν. Κατά τον 18ο, αλλά και 19ο αιώνα, ο θάνατος ήταν τόσο συχνό φαινόμενο σαν το φαγητό. Επρόκειτο για ιδιωτική υπόθεση που συνέβαινε στο σπίτι του αποθανόντος και όχι σε κάποιον χώρο, όπως το νοσοκομείο. Μάλιστα, και στη σημερινή εποχή το φαγητό συνοδεύει τον θάνατο, ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση το φαγητό δεν είναι για τους ζωντανούς.
Πολλά έθιμα κηδειών που συναρπάζουν είναι συνήθως «προϊόντα» της Βικτωριανής εποχής. Κάποια παραδείγματα αυτών είναι οι οικογενειακές φωτογραφίες με τον νεκρό, όπου σε μερικές περιπτώσεις έβαφαν τα βλέφαρά του για να μοιάζουν ανοιχτά, κάτι μακάβριο, θα λέγαμε. Γενικότερα, στο παρελθόν δεν υπήρχαν ιδέες συνδυασμού της κηδείας με το φαγητό και ενώ νομίζουμε ότι μονάχα στη Βικτωριανή εποχή υπήρξαν, κάνουμε μεγάλο σφάλμα. Πέρα, λοιπόν, από τις περίτεχνες τούρτες και γλυκά που σερβίρονται, η παράδοση μας πηγαίνει πίσω στον χρόνο, στο λεγόμενο «κέικ του πτώματος».
Όλα ξεκίνησαν από τη Σκωτία, την Αγγλία και την Ουαλία. Συγκεκριμένα, οι αμαρτιοφάγοι εμφανίστηκαν τον 17ο αιώνα στην Αγγλία και την Ουαλία. Σύμφωνα με το έθιμο, όταν κάποιος πέθαινε, τοποθετούσαν στο στήθος του ένα κομμάτι ψωμί, που συμβόλιζε τις αμαρτίες. Πολλές φορές συνοδεύονταν και από αλάτι. Έπειτα, η οικογένεια καλούσε τον αμαριτοφάγο, ο οποίος έτρωγε το ψωμί πάνω από το σώμα του νεκρού, απορροφώντας, έτσι, τις αμαρτίες του. Ύστερα, τον αποπλήρωναν με ένα πενιχρό ποσό και τον έδιωχναν κακήν κακώς.
Κατά τις παραδόσεις, οι αμαρτιοφάγοι αντιμετωπίζονταν ως λεπροί και ζούσαν απομονωμένοι από την κοινότητα. Μάλιστα, δέχονταν τέτοια κακομεταχείριση, που, πριν πληρωθούν και φύγουν από ένα σπίτι, ξυλοκοπούνταν. Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Βρετανία, κυριαρχούσαν ορισμένες φήμες, όπως το ότι αν κοιτάξεις έναν αμαρτιοφάγο στα μάτια, θα σε καταραστεί. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, τις αμαρτίες που έτρωγε τις κρατούσε ο ίδιος στο σώμα του, σα δικές του. Για τον λόγο αυτό, όλοι τους απέφευγαν, καθώς ήταν λες και αντιμετωπίζουν τις αμαρτίες τόσων ανθρώπων.
Με τα δεδομένα αυτά, καταλαβαίνουμε ότι το συγκεκριμένο επάγγελμα ήταν ψυχοφθόρο και αποκρουστικό. Πολλές φορές οι αμαρτιοφάγοι περιφέρονταν σαν άστεγοι και μετακινούνταν για να μην εκτελεστούν από ανθρώπους της εκκλησίας. Μάλιστα, υπήρχαν μαρτυρίες για την αμαρτιοφαγία, όπως αυτή της Σκωτσέζας συγγραφέως, Catherine Sinclair, η οποία γράφει το 1838 από ένα χωριό της Ουαλίας: «Ένα παράξενο λαϊκιστικό έθιμο επικρατεί στο Mounmouthshire και σε άλλες περιοχές της Δυτικής Ουαλίας. Στις περισσότερες κηδείες παρευρίσκεται ένας δηλωμένος «αμαρτωλοφάγος», ο οποίος έχει προσληφθεί για να παίρνει πάνω του τις αμαρτίες του αποθανόντος. Καταπίνοντας ψωμί και μπύρα με κατάλληλη τελετή μπροστά από το πτώμα, υποτίθεται ότι απαλλάσσει τον νεκρό από κάθε ενδεχόμενη μεταθανάτια ποινή για αδικήματα ή αξιόποινες πράξεις του παρελθόντος. Οι άνθρωποι που αναλάμβαναν μια τόσο τολμηρή απάτη πρέπει να ήταν όλοι τους τρομερά άπιστοι και φτωχοί, για να πουλήσουν το δικαίωμά τους για μια φυσιολογική ζωή για ένα πιάτο φαΐ».
Πώς προέκυψαν, όμως, οι αμαρτιοφάγοι; Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, περιπτώσεις αμαρτιοφάγων έχουν παρατηρηθεί και σε πρώιμα ιστορικά χρόνια. Ένα παράδειγμα έρχεται από τον Χριστιανισμό, όπου ο Ιησούς Χριστός, το πρότυπο της θρησκείας, αποτέλεσε παγκόσμιο αρχέτυπο για τους αμαρτωλούς, για τον λόγο ότι θυσίασε το σώμα του για να εξιλεωθεί όλη η ανθρωπότητα από τις αμαρτίες της. Το ψωμί της θείας μετάληψης κατέχει ίδιο ρόλο, καθώς θεωρούνταν ότι συγχωρούσε τις αμαρτίες τόσο των ζωντανών όσο και των νεκρών και τους οδηγούσε με ασφάλεια στον παράδεισο. Το άλλο παράδειγμα μας έρχεται από τους Αζτέκους. Μια από τις θεές τους ήταν η «Ιερή Βρωμιά», η οποία ήταν η θεά της λαγνείας και των μοιχών. Λέγεται ότι κάποιος που πέθαινε είχε το δικαίωμα να μοιραστεί με τη θεά τις «βρωμιές» του και εκείνη να τις φάει, εξιλεώνοντάς τον.
Ο τελευταίος αμαρτιοφάγος καταγράφηκε στην Αγγλία και ονομάζονταν Richard Munslow και πέθανε το 1906. Ο Munslow ήταν ο πιο «πρόσφατος» του επαγγέλματος, ο οποίος πρόλαβε τα τηλέφωνα και τα αεροπλάνα. Η ιστορία του είναι δραματική, καθώς αυτοκτόνησε μετά τον θάνατο των τεσσάρων παιδιών του, εκ των οποίων τα τρία απεβίωσαν την ίδια εβδομάδα. Με τον θάνατό του, στόχευε να βοηθήσει τα παιδιά του στη μετάβαση στον άλλο κόσμο. Θα έλεγε κανείς ότι, πράγματι, επρόκειτο για κατάρα αυτή που τους συνόδευε. Ο Munslow θάφτηκε στην Αγγλία, ενώ το 2010 συγκεντρώθηκαν περίπου χίλιες λίρες για την αναστήλωση του τάφου του.
Βλέπουμε ότι το παρελθόν ήταν γεμάτο με διάφορα μυστικά, δράματα και σκευωρίες. Ο θάνατος αποτελεί μυστήριο σε όλες τις εποχές, καθώς κανείς δεν επιστρέφει για να μας ενημερώσει για την κατάσταση. Παλαιότερα, ο θάνατος αντιμετωπίζονταν διαφορετικά, όπως είδαμε. Ένα κοινό που παραμένει έως και σήμερα είναι το φαγητό. Σήμερα, στη Δύση, το φαγητό έρχεται σε δεύτερο χρόνο, αμέσως μετά την κηδεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Από την ιστοσελίδα Μηχανή του Χρόνου, στο «Το πιο απεχθές επάγγελμα: Έτρωγαν ψωμί πάνω από πτώματα για να απορροφήσουν τις αμαρτίες των νεκρών. Ποιοι ήταν οι αμαρτιοφάγοι», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα VICE, στο «Το επάγγελμα του παρελθόντος ήταν να τρώνε ψωμί (και αμαρτίες) από το στήθος του νεκρού», Διαθέσιμο εδώ
