16.6 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορίαΜυθολογιαΆτις, Ύβρις, Νέμεσις, Τίσις: Η Θεία Τιμωρία

Άτις, Ύβρις, Νέμεσις, Τίσις: Η Θεία Τιμωρία


Του Νίκου Σαρρή,

Η ελληνική μυθολογία είναι γεμάτη από ήρωες, που με τις σπουδαίες πράξεις τους ανταμείφθηκαν από τους θεούς και εξυμνούνταν για αιώνες από τους ανθρώπους. Ωστόσο, οι θνητοί που έπρατταν παρά τη βούληση των θεών τιμωρούνταν, μέσα από το ηθικό σχήμα: Άτις, Ύβρις, Νέμεσις, Τίσις. Το σχήμα αυτό συναντάται σε πολλούς μύθους, αλλά παρατηρείται ακόμη πιο έντονα στα Ομηρικά Έπη. Κάθε μια από τις τέσσερεις έννοιες αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό στάδιο της ασέβειας που διαπράττει ο θνητός, από τη σκέψη να κάνει ατιμωτικές πράξεις, στην πραγμάτωσή τους, και τελικά την τιμωρία του.

Η Άτις ήταν κόρη της Έριδας από παρθενογένεση, σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησιόδου, ενώ ο Όμηρος τη θεωρεί θυγατέρα του Δία, πάλι όμως χωρίς παρουσία δεύτερου γονέα. Η θεότητα αυτή συμβολίζει την τύφλωση του νου των θνητών και δημιουργεί την επιθυμία τους να προβούν σε απερίσκεπτες και μη συνετές πράξεις, οδηγώντας τους στην παρεκτροπή.

Η Ύβρις αποτελεί την πράξη του θνητού, η οποία παραβαίνει τους νόμους που έχουν ορίσει οι θεοί και η κοινωνία. Συνήθως είναι κάποια αλαζονική στάση των ανθρώπων, οι οποίοι υπερεκτιμούν τις ικανότητες και τις δυνάμεις τους. Άλλες φορές μπορεί να αποτελεί κάποια συμπεριφορά με την οποία οι θνητοί προσπαθούν να εξισωθούν με τους θεούς ή ακόμα και κάποια βλάσφημη και ανίερη πράξη που να τους προσβάλει. Σε κάθε ενδεχόμενο, η Ύβρις προκαλούσε την οργή των θεών.

Νέμεσις, Alfred Rethel, 1837, Χειμερινά Ανάκτορα, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία. Πηγή εικόνας: wikimedia.org

Αυτή η οργή των θεών, καθώς και η επιθυμία τους για να πάρουν εκδίκηση για τις ύβρεις των θνητών, ονομάζεται Νέμεσις. Στη Θεογονία αναφέρεται πως ήταν από τις πρώτες θεότητες που εμφανίστηκαν, η οποία γεννήθηκε μονογονεϊκά από τη Νύχτα. Η Νέμεσις ήταν υπεύθυνη για τη δίκαιη απονομή της δικαιοσύνης στους ανθρώπους, που στην περίπτωση εκείνων που διέπρατταν Ύβρη, ήταν η τιμωρία τους. Η τιμωρία των θνητών για τις ανίερες πράξεις τους ήταν η Τίσις. Στους μύθους, αρκετά συνηθισμένοι τρόποι τιμωρίας των υβριστών ήταν κάποιο χρόνιο ή αιώνιο μαρτύριο, η μεταμόρφωσή τους σε κάποιο αποκρουστικό πλάσμα και, σε πολύ ασεβείς πράξεις, τον θάνατό τους.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του μηχανισμού τιμωρίας είναι ο μύθος του Αίαντα του Λοκρού. Ο Αίαντας ήταν από τους γενναιότερους πολεμιστές των Αχαιών, ωστόσο, φημιζόταν για την αλαζονεία του. Στο έπος Ιλίου Πέρσις οι Αχαιοί εισβάλλουν στην Τροία. Κατά τη διάρκεια της άλωσης, ο νους του Αίαντα τυφλώνεται από τη νίκη των Ελλήνων. Έτσι, όταν βρίσκει στο ιερό της Αθηνάς τη μάντισσα Κασσάνδρα να ικετεύει για έλεος, εκείνος διαπράττει ύβρις, βιάζοντας τη μάντισσα και προκαλώντας ζημιές στον ναό. Αυτή η ανίερη πράξη του είχε ως αποτέλεσμα την οργή της Αθηνάς. Έτσι, κατά τον νόστο του Αίαντα, η θεά διαλύει το πλοίο του. Ωστόσο, ο ίδιος επιβιώνει και καυχιέται στους θεούς, συνεχίζοντας να διαπράττει ύβρις. Η οριστική τιμωρία του ήρωα θα επέλθει από τον Ποσειδώνα, ο οποίος σκοτώνει τον Αίαντα με ένα χτύπημα της τρίαινάς του.

Αίαντας και Κασσάνδρα, Ερυθρόμορφος αμφορέας, Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι, Γαλλία. Πηγή εικόνας: wikimedia.org

Ο Όμηρος χρησιμοποίησε στα έπη του εκτενώς αυτό το σχήμα. Στην Ιλιάδα, η παρέμβαση των θεών στα δρώμενα των ανθρώπων ήταν αρκετά εντονότερη. Συνήθως, εκείνοι προκαλούσαν την τύφλωση του νου στους θνητούς και άρα ήταν υπεύθυνοι για τις βλάσφημες πράξεις τους. Στην Οδύσσεια, ελαχιστοποιείται η παρέμβαση των θεών στα ανθρώπινα. Ο νους των ανθρώπων τυφλώνεται εξαιτίας της δικής τους αλαζονείας. Έτσι, παρόλο που η τιμωρία των θνητών είναι στο χέρι των θεών, ο κάθε άνθρωπος έχει ατομική ευθύνη για τις πράξεις του και τις συνέπειές τους. Εκείνος είναι που επιλέγει να πράξει παρά των θεϊκών νόμων, υπερεκτιμώντας τη δύναμή του. Έτσι, μέσα από αυτό το σχήμα αναδεικνύεται και η ηθική αυτονομία του ανθρώπου, που είναι ελεύθερος να προβεί σε όποια ενέργεια ο ίδιος θέλει, καθώς οι θεοί πλέον αναλαμβάνουν δράση μόνο όταν διαπραχθεί ύβρις, προκειμένου να επέλθει η τιμωρία του υβριστή.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Φιλολογική Ομάδα Κάκτου (2005). Ομηρικά- Επικός Κύκλος. Εκδόσεις Κάκτος
  • Ησίοδος (2006). Θεογονία: Η γένεσις των θεών και του κόσμου. Εκδοτική Θεσσαλονίκης
  • Pierre Grimal (1990). A Concise Dictionary of Classical Mythology. Εκδόσεις Blackwell

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Νίκος Σαρρής
Νίκος Σαρρής
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 2002. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο Tμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ και εργάζεται ως εκπαιδευτικός σε μελετητήριο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ενδιαφέροντά του είναι η ανάγνωση βιβλίων και το θέατρο, ενώ η μουσική έχει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα του.