Του Παναγιώτη Γεραμάνη,
Το 2019, η, για πολλούς, ριζοσπαστική αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα έφερε μαζί της την κατάργηση των περιπτώσεων που περιγράφονταν ως «απρόσφορη απόπειρα». Στον νομικό κόσμο υπήρξαν αντιδράσεις για την επιλογή αυτή του νομοθέτη, θεωρώντας ότι αφήνεται ένα κενό στην προστασία των έννομων αγαθών, το οποίο ένας εγκληματίας μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να εκμεταλλευτεί προς όφελός του και να αποφύγει την ποινική δίωξη από τις Αρχές. Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα αυτήν την προβληματική χρειάζεται να εξετάσουμε την έννοια της «απρόσφορης απόπειρας».
Ως «απόπειρα» γενικά ορίζουμε την περίπτωση όπου ένας δράστης επιχειρεί να τελέσει ένα έγκλημα, επί παραδείγματι δολοφονία ή κλοπή, χωρίς όμως να καταφέρει να το ολοκληρώσει και να πραγματώσει το αξιόποινο αποτέλεσμα, όπως αυτό περιγράφεται στις οικείες διατάξεις του ΠΚ. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις όπου η απόπειρα κάποιου να τελέσει ένα έγκλημα είναι αδύνατο να επιφέρει το επιθυμητό στον δράστη αποτέλεσμα, κυρίως λόγω μέσου ή αντικειμένου, π.χ. απόπειρα φόνευσης κάποιου με παιδικό όπλο ή κάποιου που έχει ήδη αποβιώσει, κλοπής ενός αντικειμένου χωρίς να γνωρίζει ότι του ανήκει κτλ. Οι περιπτώσεις αυτές είναι που ονομάζονται «απρόσφορη απόπειρα», όταν παρά τις προσπάθειες του δράστη δεν μπορεί, επ’ ουδενί, να επέλθει το αξιόποινο αποτέλεσμα, για πρακτικούς λόγους.
Η «απρόσφορη απόπειρα» χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, στην απόλυτη και τη σχετική. Η απολύτως απρόσφορη απόπειρα είναι η κλασσική περίπτωση που αναφέραμε στην προηγούμενη παράγραφο, όταν δηλαδή με κανένα τρόπο και με καμία συνθήκη δεν μπορεί να καταστεί δυνατή η τέλεση, για παράδειγμα αποπλάνησης ανηλίκου, όταν το θύμα έχει συμπληρώσει τα 15 έτη, φόνου όταν κάποιος είναι ήδη νεκρός. Η σχετικώς απρόσφορη απόπειρα δεν μπορεί μεν να επιφέρει το αξιόποινο αποτέλεσμα, αυτό, όμως, οφείλεται στις συγκεκριμένες περιστάσεις τέλεσής του, εκείνη τη χρονική στιγμή, όχι γιατί αυτό θα ήταν έτσι κι αλλιώς αδύνατο. Είναι δηλαδή αδύνατη από σύμπτωση, παραδείγματος χάριν απόπειρα διάρρηξης χρηματοκιβωτίου, το οποίο είναι άδειο εδώ και λίγες μέρες, πυροβολισμός εναντίον προσώπου, που τυχαίνει να σώζεται από αλεξίσφαιρο γιλέκο ή λόγω αφλογιστίας του όπλου. Αν το αδύνατο της ολοκλήρωσης του εγκλήματος είναι μια μόνιμη κατάσταση και δεν οφείλεται σε σύμπτωση, τότε η απόπειρα είναι απολύτως απρόσφορη.
Η κατάργηση της απρόσφορης απόπειρας, το 2019, έγινε με το σκεπτικό ότι ο δράστης δεν πραγματώνει κάποιον χειροπιαστό κίνδυνο για την έννομη τάξη, παρά νομίζει πλανημένα ότι το κάνει, καταλήγοντας, έτσι, να διώκεται για τις σκέψεις που κάνει, δίχως, όμως, να έχει κινδυνέψει πραγματικά κάποιος. Η λογική αυτή του νομοθέτη του 2019 αφορμείται μεν από μια ενδιαφέρουσα βάση, προκάλεσε δε μεγάλες αντιδράσεις, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της αντεγκληματικής πολιτικής. Ο δράστης μπορεί να μην βλάπτει πραγματικά κάποιο έννομο αγαθό, όμως εξωτερικεύει εμπράκτως, και άνευ αμφιβολίας, τις εγκληματικές προθέσεις του, οι οποίες δεν αποτελούν, πλέον, υπόθεση του εσωτερικού του κόσμου και προκαλούν την εύλογη ανασφάλεια των συμπολιτών του σχετικά με τις μελλοντικές του κινήσεις. Άλλωστε, οι περιπτώσεις της σχετικώς απρόσφορης απόπειρας εμπεριέχουν κανονικά ένα σοβαρό κίνδυνο για τα έννομα αγαθά, άλλο που λόγω σύμπτωσης δεν επήλθε το αξιόποινο αποτέλεσμα, αποτελούμενες επί της ουσίας περιπτώσεις κανονικής απόπειρας.
Η εκ νέου αναθεώρηση του ΠΚ, το 2021, επανέφερε την τιμώρηση της απρόσφορης απόπειρας, με τον νομοθέτη να αφουγκράζεται τις ανησυχίες της ελληνικής κοινωνίας, σχετικά με την αποτελεσματικότητα της προστασίας των πολιτών. Η λογική πίσω από τη νέα αναθεώρηση είναι ότι θα πρέπει, πρώτα από όλα, να δοθεί βάση στην προστασία του θύματος, χωρίς να καταλείπεται, ούτε στο ελάχιστο, κενός χώρος ατιμωρησίας για τους κάθε λογής δράστες.
Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, μπήκε, για τώρα τουλάχιστον, ένα τέλος στην σχετική κουβέντα υπέρ της τιμωρίας της απρόσφορης απόπειρας. Μένει να δούμε, εάν στο μέλλον θα ξανανοίξει αυτός ο προβληματισμός, αν και η μέχρι τώρα πορεία δεν δείχνει σημάδια επ’ αυτού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χρίστος Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο: Γενικό Μέρος, 2η εκδ, Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2020
