Της Αθηνάς Ζαγκώτη,
Η οικονομική ζωή του 18ου αιώνα ήταν γεμάτη «σκαμπανεβάσματα» και εκπλήξεις, κάτι που δεν είναι παράξενο, αφού παρόμοιες καταστάσεις βιώνουμε και τώρα, τον 21ο αιώνα. Ένα σημαντικό γεγονός, που στιγμάτισε την ιστορία της οικονομίας παγκοσμίως, είναι η λεγόμενη «Φούσκα» του Mississippi. Πρώτα απ’ όλα, τι ορίζεται ως «φούσκα» στις οικονομικές επιστήμες; Ποια η έννοιά της, και πώς επηρέασε τον κόσμο της οικονομίας; Ως «οικονομική φούσκα» νοείται το φαινόμενο, κατά το οποίο οι τιμές της αγοράς αυξάνονται σε μεγάλο βαθμό, αναλογικά με τη θεμελιώδη αξία τους. Οι «φούσκες» μπορούν να θεωρηθούν, τόσο καλές για την οικονομία όσο και προβληματικές, ανάλογα με τα αποτελέσματα που επιφέρουν. Ένα όμως είναι σίγουρο γι’ αυτούς τους οικονομικούς σχηματισμούς: Ότι σπάνε! Σε αυτό το κείμενο θα ταξιδέψουμε γύρω από το ιστορικό αυτό γεγονός, και θα γνωρίσουμε «τον υπαίτιο» της εμφάνισής τους, τον John Law.
Ο John Law, (1671-1729), καταγόταν από τη Σκωτία. Ήταν οικονομολόγος και κατά καιρούς τραπεζίτης. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα μαθηματικά, τις νομικές επιστήμες, το εμπόριο και την πολιτική οικονομία στο Λονδίνο. Απόγειο της καριέρας του στις οικονομικές επιστήμες ήταν η θέση που κατάκτησε το 1720, ως γενικός ελεγκτής της οικονομικής κατάστασης του Βασιλείου της Γαλλίας. Ο Law είχε πολλά πλάνα αλλαγής των οικονομικών συνθηκών, όπως μια μετατροπή αυτών που επικρατούσαν στον τραπεζικό χώρο, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό από τη Σκωτική κυβέρνηση. Το όνειρο του John Law πραγματοποιήθηκε μετά από κάμποσες αρνητικές απαντήσεις, και συγκεκριμένα το 1716 στη Γαλλία. Εκείνη την περίοδο, η Γαλλική κυβέρνηση «έπλεε» στα χρέη εξαιτίας των μακροχρόνιων πολέμων, στους οποίους συμμετείχε ο Λουδοβίκος XIV. Μετά τον θάνατό του το 1715, ο βασιλιάς Λουδοβίκος άφησε μονάχα χρέη στους υπηκόους του. Τη λύση στο πρόβλημα της Γαλλικής κυβέρνησης έρχεται να δώσει ο Σκωτσέζος οικονομολόγος John Law.
Ο John Law αναλαμβάνει άμεσα δράση, και ιδρύει την “Banque Generale” το 1716. Η δικαιοδοσία της τράπεζας, «έφτανε» μέχρι την έκδοση τραπεζογραμμάτιων, (χαρτονομίσματα). Βλέποντας ότι το βασικό πρόβλημα ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στο ταμείο του Κράτους και στο σύστημα που ακολουθούσαν οι τράπεζες, Law σπεύδει άμεσα για αλλαγή του εν ενεργεία συστήματος στον τραπεζικό χώρο. Λίγο αργότερα, και συγκεκριμένα το 1719, η τράπεζά του μετονομάστηκε σε “Banque Royale”, της οποίας βασικός μέτοχος ήταν ο αντιβασιλέας και γενικότερα η Αυλή. Η ισχύς που αποδόθηκε στην τράπεζα όπως και η αξιοπιστία, εξαιτίας της συμμετοχής του βασιλικού περιβάλλοντος, ώθησε τον Law στην έκδοση περισσότερων χαρτονομισμάτων με τη βασιλική σφραγίδα.
Με την πάροδο του χρόνου, «τα ανοίγματα» της τράπεζας επεκτείνονται και εκτός Ευρώπης, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου εξαγοράζει την λεγόμενη “Mississippi Company”. Η εν λόγω εταιρία, βρίσκονταν σε μια περιοχή της Βόρειας Αμερικής, στη Louisiana, (όχι τη σημερινή Louisiana, αλλά μια αποικία των Γάλλων), και κέρδισε αμέσως τα βλέμματα πάνω της. Σε πρώτο στάδιο, μετονομάστηκε σε “Compagnie d’ Occident”. Λίγο μετά την εισχώρηση της εταιρίας στη δικαιοδοσία της Banque Royale, η Mississippi αποτέλεσε το μέσο μετάδοσης του ονείρου της κερδοσκοπίας στους κατοίκους της Louisiana, του αμύθητου χρυσού που έμενε ανεκμετάλλευτος στην περιοχή, και επιβεβαίωσε τα επερχόμενα κέρδη που θα προέκυπταν από τις εμπορικές δραστηριότητες. Η Compagnie d’ Occident έγινε γρήγορα αξιόπιστη εταιρία, και απέκτησε το δικαίωμα συγκέντρωσης όλων των φόρων της Γαλλίας, (άμεσους/έμμεσους). Τα έσοδα είχαν αυξητικές τάσεις. Μάλιστα, η τιμή μιας μετοχής τον Ιανουάριο του 1719 άγγιζε τις 500 λίβρες, το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, έφτασε τις 10.000 λίβρες!
Παρόλα αυτά, οι θετικές εξελίξεις και η άνοδος της οικονομίας δεν διήρκησαν για πολύ. Τον επόμενο κιόλας χρόνο, το 1720, η συνεχόμενη έκδοση χαρτονομισμάτων δημιούργησε πληθωρισμό, ξεπερνώντας τα αποθέματα της κυβέρνησης σε μεταλλικό νόμισμα, κάτι που επιβάρυνε σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση της οικονομίας. Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι ζητούσαν την ανταλλαγή των χαρτονομισμάτων τους με χρυσό, κάτι που δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο τον πληθωρισμό που επικρατούσε. Τα αποθέματα χρυσού της αποικίας δεν ήταν προφανώς τα αναμενόμενα. Η κατάσταση μάλιστα ξέφυγε, όταν το καλοκαίρι του 1720, γύρω στα 15 άτομα έχασαν τη ζωή τους, καθώς δεν κατάφεραν να ανταλλάξουν τα χαρτονομίσματά τους με τον πολυπόθητο χρυσό. Η Banque Royale θέλοντας να «καθαρίσει» το όνομά της, ανακοίνωσε δημόσια πως διακόπτει τις ανταλλαγές τραπεζογραμμάτιων-χρυσού. Το σχέδιο του John Law όδευε προς την κατάρρευσή του. Υπήρξαν χιλιάδες επενδυτές, εκατομμυριούχοι και μικροεπιχειρηματίες που οδηγήθηκαν στην πτώχευση. Το αποτέλεσμα είναι προφανές: Ο Law απέτυχε, δεν εκπλήρωσε το έργο του, και αποχώρησε άμεσα από τη Γαλλία, στα τέλη του 1720. Πώς όμως δημιουργήθηκε η «φούσκα»;
Η Mississippi Company, ή αλλιώς Compagnie d’ Occident, απέκτησε τεράστια δημοτικότητα, γεγονός που οδήγησε στην αύξηση τραπεζογραμμάτιων για την πληρωμή των επενδυτών της, σε περίπτωση πάντα, που οι μετοχές ήταν κερδοφόρες. Οι επενδυτές πωλούσαν τις μετοχές τους, με αποτέλεσμα τα χρήματα της Γαλλίας να διπλασιαστούν, αυξάνοντας κατά πολύ τον πληθωρισμό. Η κατάσταση μάλιστα έφτασε στο απροχώρητο, όταν τον Ιανουάριο του 1720, το ποσοστό του πληθωρισμού στη χώρα άγγιξε το 23%, «πνίγοντας» τα νοικοκυριά στο πέρασμά του. Η λεγόμενη «Φούσκα» του Mississippi έσκασε καταστρέφοντας ολοκληρωτικά, ό,τι είχε με κόπο δημιουργήσει ο Σκωτσέζος διευθυντής οικονομικών, και τον οδήγησε στις Βρυξέλλες να ζει με τον τζόγο.
Ένα τέτοιο παράδειγμα οικονομικής κατάρρευσης μας μαθαίνει, πως το χρήμα είναι μεν απαραίτητο μέσο εξέλιξης της ζωής, είναι δε και το μέσο καταστροφής της. Η «Φούσκα» του Mississippi εισχώρησε στο ιστορικό φάσμα ως ένα από τα χειρότερα οικονομικά πλάνα παγκοσμίως, το οποίο διέλυσε την εμπιστοσύνη του λαού της Γαλλίας στο τραπεζικό σύστημα και στην ισχύ των χαρτονομισμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λήμμα “Mississippi Bubble” (1998), από την Britannica Encyclopedia. Διαθέσιμο εδώ
- Παπαδογιάννης, Γιάννης (2021), Bussiness Daily Από τις τουλίπες ως το Bitcoin: Οι «φούσκες» που έγραψαν ιστορία: Οι φούσκες του Μισισιπή και της Νότιας Θάλασσας, businessdaily.gr. Διαθέσιμο εδώ
- naftemporiki.gr (2021), Η φούσκα του Μισισιπή: Ο Σκωτσέζος χρηματιστής που «λύγισε» τη γαλλική οικονομία. Διαθέσιμο εδώ
