Της Αλεξάνδρας Γκασδρόγκα,
Το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο, κοκκινοντυμένο, ξύλινο στρατιωτάκι γίνεται φέτος λίγο πιο λαμπερό από όσο το έχουμε συνηθίσει. Το μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, υπό τη διεύθυνση του Κωνσταντίνου Ρήγου, προσεγγίζει την ιστορία του Καρυοθραύστη με μία πειραματική διάθεση. Φλερτάροντας με τα έντονα χρώματα, τα φανταχτερά κοστούμια και τα σκηνικά εμπνευσμένα από την εποχή των post-millenials, προσδίδεται στη μαγεία του κλασικού χριστουγεννιάτικου παραμυθιού η λάμψη των pixels. Ας γυρίσουμε, όμως, για λίγο στην ιστορία που μας κοίμιζε όταν ήμασταν μικρά παιδιά… Ποιος ήταν ο μικρός στρατιώτης, στον οποίο ανοίγαμε κάθε Χριστούγεννα την πόρτα της καρδιάς μας;
Στην ιστορία του Αλέξανδρου Δουμά, διασκευή από το παραμύθι του Γερμανού συγγραφέα Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, Καρυοθραύστης και βασιλιάς των ποντικών (1816), ο ήρωάς μας φοράει στρατιωτικό καπέλο ή στέμμα. Ασπρομάλλης ή μαυρομάλλης, με το χαρακτηριστικό του γαλλικό μουστάκι, σε κοιτάζει έκπληκτος μα και αποφασιστικός, ντυμένος στα βασιλικά χρώματα του κόκκινου, του μπλε, του χρυσού και του λευκού. Η πρώτη παραδοσιακή φιγούρα κατασκευάζεται το 1870, από τον ξυλουργό Friedrich Wilhelm Fichtner, ενώ από τα τέλη του 17ου αιώνα συναντάται στη γερμανική παράδοση ως σύμβολο καλοτυχίας και προστασίας του σπιτιού, αλλά και ως αγαπημένο δώρο Χριστουγέννων.
Η ιδιότητα αυτή του «φύλακα» ή «προστάτη» δε δόθηκε τυχαία. Ο Καρυοθραύστης (Σσιελκούντσικ στα Ρωσικά) δίνεται ως δώρο στην Κλάρα από τον νονό της, Ντροσελμάγιερ, την παραμονή των Χριστουγέννων σε μία μικρή γερμανική πόλη. Μετά το πέρας του εορταστικού ρεβεγιόν, η Κλάρα κρατάει αγκαλιά τον Καρυοθραύστη κάτω από το χριστουγεννιάτικο δένδρο, για να τον κοιμίσει. Χτυπώντας το ρολόι μεσάνυχτα, αποκοιμιέται και η ίδια και βυθίζεται σε ένα τρελό όνειρο. Τα παιχνίδια ζωντανεύουν και, με τον Καρυοθραύστη να προηγείται, κερδίζουν τη μάχη εναντίον των ποντικών που εισβάλουν στο δωμάτιο. Ο στρατιώτης μεταμορφώνεται σε έναν όμορφο πρίγκιπα και μαζί με την Κλάρα ταξιδεύουν σε έναν φανταστικό κόσμο με ό,τι εκείνη έχει ονειρευτεί. Το ταξίδι τελειώνει, όταν η Κλάρα ξυπνάει ανήμερα Χριστουγέννων κρατώντας στα χέρια της την ξύλινη κούκλα που της χάρισε ο νονός της.
Την ιστορία αυτή περιέγραψε με τη μουσική του ο Ρώσος συνθέτης Pyotr Ilyich Tchaikovsky για το ομώνυμο μπαλέτο, σε πρωτότυπη χορογραφία του Lev Ivanov. Γραμμένο σε δύο πράξεις και τρεις σκηνές παρουσιάστηκε για πρώτη φορά μαζί με την όπερα του Tchaikovsky «Γιολάντα», στις 18 Δεκεμβρίου 1892, χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία. Στο Λονδίνο παρουσιάστηκε πρώτη φορά το 1934 και δέκα χρόνια αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε παγκόσμια κλίμακα άρχισε να γνωρίζει επιτυχία τη δεκαετία του ’60. Πριν από το μπαλέτο, ο συνθέτης παρουσίασε, επίσης, τον Μάρτη του 1892, την ορχηστρική σουίτα (ή αλλιώς σουίτα μπαλέτου) με τα πιο σημαντικά μουσικά θέματα του Καρυοθραύστη (σουίτα «Καρυοθραύστης», έργο 71α).
Τα μέρη του Καρυοθραύστη περιλαμβάνουν μερικές από τις πιο αγαπημένες μελωδίες, πολλές από τις οποίες, μάλιστα, συνόδευσαν σκηνές χριστουγεννιάτικων, κατά κύριο λόγο, κινηματογραφικών ταινιών. Η εισαγωγή, το μαρς, ο ρωσικός χορός (Trepak) που ακούγεται στην ταινία «Μόνος στο σπίτι» και ο χορός της Ζαχαρένιας Νεράιδας είναι μερικά από τα πιο γνωστά σημεία του μπαλέτου και αντίστοιχα της σουίτας του Καρυοθραύστη. Τα αρμονικά μελωδικά περάσματα και η λαμπρή ενορχήστρωση συνοδεύονται από απαιτητικές χορογραφίες και υποστηρίζονται από εκατόν πενήντα χορευτικά κοστούμια. Τον χαρακτήρα σε κάθε σκηνή υποδηλώνει η μουσική με το tempo, τις μελωδικές ερωταπαντήσεις και αντιθέσεις (π.χ. σκηνή της μάχης μεταξύ του στρατού του Καρυοθραύστη και των ποντικών) και τις παραδοσιακές κλίμακες που χρησιμοποιεί ο συνθέτης στα διαφορετικά μέρη που επισκέπτεται η Κλάρα με τον Καρυοθραύστη. Ο χορός που υπογραμμίζει η κάθε σκηνή αποτελείται από συνδυασμούς βημάτων και τεχνικών του κλασικού μπαλέτου, όπως battement frappés, batteriès, ballottés, arabesques, cabriole devants, cabriole derriéres κ.λπ. Επιδέξιοι μουσικοί και χορευτές συνεργάζονται για να αποδώσουν με τον καλύτερο τρόπο το τρυφερό αυτό παιδικό παραμύθι.
Ενώνοντας τους καλλιτεχνικούς τους δρόμους, ο Αλέξανδρος Δουμάς και ο Pyotr Ilyich Tchaikovski δημιούργησαν ένα αριστουργηματικό έργο. Με τη συμμετοχή και των χορογράφων κλασικού μπαλέτου, άτομα από τους πιο σημαντικούς τομείς του καλλιτεχνικού χώρου καλούν, εδώ και δεκαετίες, το κοινό να ταξιδέψει και εκείνο με την Κλάρα στον μαγικό κόσμο του Καρυοθραύστη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Καρυοθραύστης – Μπαλέτο σε δύο πράξεις και τρεις σκηνές του σπουδαίου Ρώσου συνθέτη Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι…, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ.
- “Καρυοθραύστης” από τη Ρωσία με αγάπη, athinorama.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Ο Καρυοθραύστης: Τα γεγονότα που ίσως δεν γνωρίζετε για το μαγικό Ρώσικο μπαλέτο, balleton.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Το Λεξικό του μπαλέτου, pro-dance.gr, διαθέσιμο εδώ.
