Ο Σικελικός Εσπερινός: Η Σικελία σε επαναστατικό αναβρασμό

Της Θεοδώρας Κρέπη,

Κατά τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα, η Σικελία αλλάζει διαρκώς επικυριάρχους, περνώντας από τα χέρια του ενός στον άλλον. Νορμανδοί, Γερμανοί, Φράγκοι, Ισπανοί, όλοι τους διεκδικούν το μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου. Το επεισόδιο του Σικελικού Εσπερινού (που αποτέλεσε και την έμπνευση για την ομώνυμη όπερα του Giuseppe Verdi) συνδέεται με ένα τέτοιο πέρασμα της Σικελίας από έναν κυρίαρχο σε έναν άλλο, με ιδιαίτερα μάλιστα αιματηρό τρόπο. Για να εξετάσει όμως κανείς την ιστορία του Σικελικού Εσπερινού, θα πρέπει να γυρίσει αρκετά χρόνια πριν.

Ελάχιστα χρόνια μετά την ανακατάληψη της πρωτεύουσάς τους, οι Βυζαντινοί έχουν να αντιμετωπίσουν έναν νέο εχθρό, που απειλεί να τους εκμηδενίσει για ακόμη μια φορά. Και αυτός ο νέος εχθρός δεν είναι άλλος από τον Φράγκο βασιλιά Νεάπολης και Σικελίας, Κάρολο Α’ Ανδεγαυό, αδελφό του Γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου Θ’. Πέντε μόλις χρόνια μετά την παλινόρθωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, το 1266, ο Κάρολος, με τις ευλογίες του Πάπα, βάζει τέλος στη δυναστεία των Hohenstaufen, που κυβερνούσε ως τότε στη Σικελία, και στέφεται ο ίδιος βασιλιάς.

Το μεγάλο όνειρο του Καρόλου, όμως, είναι πιο φιλόδοξο από αυτό. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, που ακόμα προσπαθεί να συνέλθει μετά την εξορία της, που κράτησε λίγο περισσότερο από μισό αιώνα, βρίσκεται ακόμα σε ευάλωτη θέση και εύκολα θα μπορούσε να πέσει στα χέρια του βασιλιά της Σικελίας. Η δε Σικελία θα μπορούσε να αποτελέσει την ιδανική βάση για την έναρξη του σχεδίου αυτού, λόγω της γειτνίασής της με τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο.

Μόνο εμπόδιο για την ώρα στα σχέδια του Καρόλου στέκεται ο Πάπας Γρηγόριος Ι’, ο οποίος, ερχόμενος σε επαφή με το Βυζάντιο, αίρει το σχίσμα των δύο Εκκλησιών με τη Σύνοδο της Λυών, το 1274. Ευτυχώς για τον Κάρολο, αυτό δεν κρατά για πολύ. Ο διάδοχος του Γρηγορίου, Μαρτίνος Δ’, κηρύσσει και πάλι τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο αιρετικό.

Πλέον, το έτος 1282, ο δρόμος για τον Κάρολο είναι ανοιχτός. Είναι βασιλιάς Σικελίας και βασιλιάς της Ιερουσαλήμ (τίτλος που είχε αγοράσει λίγο νωρίτερα). Είναι ο ισχυρότερος άνθρωπος στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και ετοιμάζεται να βαδίσει εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που είναι αποδυναμωμένη και δεν έχει πλέον την εύνοια του Πάπα. Ποιος μπορεί να τον σταματήσει; Κανείς απολύτως. Εκτός ίσως από τον λαό του Παλέρμο.

Οι Ιταλοί υπήκοοι του Καρόλου δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από τη διακυβέρνησή του. Οι επαχθείς φόροι που τους επιβάλλει ο νέος βασιλιάς τους, η διοίκηση της περιοχής από Γάλλους αξιωματούχους και η αλαζονική συμπεριφορά των τελευταίων έχουν προκαλέσει την οργή των Σικελών, που δεν χρειάζονται και περισσότερους λόγους για να εξεγερθούν. Μάλιστα, στην υποκίνηση της εξέγερσης φαίνεται να συνέβαλε και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο οποίος διακρινόταν για τις διπλωματικές του ικανότητες και επιθυμούσε, με τον τρόπο αυτόν, να στρέψει την προσοχή του Καρόλου μακριά από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

Η αφορμή έρχεται μία μέρα γιορτινή. Την ώρα που οι καμπάνες της εκκλησίας του Αγίου Πνεύματος (Santo Spirito) στο Παλέρμο χτυπούν χαρμόσυνα, τη Δευτέρα του Πάσχα, στις 30 Μαρτίου 1282, καλώντας τους πιστούς στον Εσπερινό, γίνεται το μοιραίο. Ένας Γάλλος λοχίας αρχίζει να παρενοχλεί μια νεαρή Σικελή. Οι συμπατριώτες της εξοργίζονται, ενώ ο σύζυγός της σκοτώνει τον Γάλλο. Έτσι ξεκίνησε μια εκτεταμένη σφαγή των Γάλλων της Σικελίας τη νύχτα της 30^ης προς 31^η Μαρτίου, που μέχρι τα ξημερώματα μετρούσε 2.000 θύματα. Το γεγονός αυτό έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Σικελικός Εσπερινός» και αποτελεί σημείο τομής για την ιστορία της μεσαιωνικής Μεσογείου.

Όταν τα νέα έφθασαν μέχρι την αυλή του Καρόλου, στη Νεάπολη, το Παλέρμο αλλά και η Μεσσήνη είχαν πέσει στα χέρια των επαναστατών. Ηγετική φυσιογνωμία της εξέγερσης αναδείχθηκε ο ευγενής Ιωάννης Procida, στενός φίλος του Μανφρέδου (του τελευταίου της δυναστείας των Hohenstaufen). Ο Ιωάννης είχε διαμείνει για ένα διάστημα στην αυλή του βασιλιά της Αραγωνίας Πέτρου, συζύγου της κόρης του Μανφρέδου, Κωνσταντίας, τον οποίο είχε πείσει να διεκδικήσει τα δικαιώματά του στον σικελικό θρόνο.

Τον Σεπτέμβριο ο Πέτρος έφθασε στο Παλέρμο. Κάπως έτσι ξέσπασε ο πόλεμος εναντίον του Καρόλου, ο οποίος με κανέναν τρόπο δεν μπορούσε να δεχθεί την κατάσταση, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην απώλεια της πολύτιμης Σικελίας. Ζήτησε τότε να κριθεί η τύχη του νησιού σε μονομαχία ανάμεσα στον ίδιο και τον Πέτρο της Αραγωνίας. Καθώς, όμως, ο Κάρολος είχε περάσει τα 50 του έτη (και για την εποχή θεωρείτο ηλικιωμένος), ενώ ο αντίπαλός του ήταν αρκετά νεότερός του, γύρω στα 40, θεωρήθηκε σωστό να συμμετέχουν στη μάχη και 100 ικανοί ιππότες από την πλευρά του κάθε μαχητή.

Η μάχη ορίστηκε για την 1^η Ιουνίου, ημέρα Τρίτη, του έτους 1283. Αυτό που δεν ορίστηκε ποτέ με ακρίβεια ήταν η ώρα της αναμέτρησης. Έτσι, όταν ο Πέτρος έφθασε, μαζί με τη συνοδεία του, το πρωί εκείνης της ημέρας στο Μπορντώ (όπου θα λάμβανε χώρα η αναμέτρηση, με τη διαιτησία των Άγγλων), δεν είδε πουθενά τον αντίπαλό του. Τότε αυτοανακηρύχθηκε νικητής (αφού ο ανταγωνιστής του δεν είχε τολμήσει να εμφανιστεί) και αποχώρησε από το πεδίο της «μονομαχίας». Αργότερα την ίδια μέρα, το ίδιο έκανε και ο Κάρολος. Και έτσι αυτή η μονομαχία, που είχε τόσο πολύ στοιχίσει στους δύο αντιπάλους σε χρόνο και χρήμα, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ λόγω κακού “timing”!

Τελικά, όμως, το μέλλον της Σικελίας κρίθηκε. Το νησί πέρασε στα χέρια των Αραγωνέζων, ενώ ο Κάρολος περιορίστηκε στις κτήσεις της Κάτω Ιταλίας. Φυσικά, το όνειρό του για επικράτηση σε βάρος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας αποτελούσε πλέον παρελθόν. Το 1285 πέθανε χωρίς να το έχει πετύχει.

Η κατάσταση όμως, έτσι όπως είχε διαμορφωθεί στη Σικελία, δεν έβρισκε καθόλου σύμφωνους τον Γάλλο βασιλιά Φίλιππο Γ’ και τον διάδοχό του, Φίλιππο Δ’, οι οποίοι ένιωθαν πως είχε θιγεί η τιμή του οίκου τους με την εξέλιξη αυτή. Από την άλλη, καθώς η Σικελία είχε παραχωρηθεί στον Κάρολο από τον ίδιο τον πάπα, τώρα ήταν καθήκον της παποσύνης να αποκαταστήσει τη νομιμότητα, ώστε να περισώσει το κύρος της. Πράγματι, ο πάπας κήρυξε Σταυροφορία εναντίον των Αραγωνέζων της Σικελίας, ενώ ο Φίλιππος ξεκίνησε να συγκεντρώνει στρατό. Όμως αυτό δεν θα ήταν αρκετό για να πτοήσει τους Αραγωνέζους. Η Σικελία θα έμενε υπό την κυριαρχία τους για πολλά χρόνια ακόμα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Nicholas, D. (1999), Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Έθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ).
• Norwich, J. J. (2011), Mare Nostrum, μια ιστορία της Μεσογείου, Αθήνα: Εκδ. Γκοβόστη, σ. 224-226, 244-247.
• “Sicilian Vespers”. Άρθρο της ιστοσελίδας Britannica. Διαθέσιμο εδώ.