Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Οι πιο δύσκολες αλλαγές στη ζωή των μικρών μαθητών είναι η μετάβασή τους από τη μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη. Ναι, μπορεί η αλλαγή από το δημοτικό στο γυμνάσιο να είναι δύσκολη, απαιτητική, γεμάτη εκπλήξεις αλλά και αγωνίες για γονείς και μαθητές, σε μια περίοδο που κάθε άλλο παρά εύκολη είναι -γνωστή και ως εφηβεία-, όμως τι θα λέγαμε για το «πέρασμα» του παιδιού από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό; Στο «μεγάλο σχολείο»; Οι απαιτήσεις που συνοδεύουν τη μετάβασή του αυτή ίσως να μην ακούγονται, να μην σχολιάζονται τόσο έντονα, λόγω του ότι το ίδιο το παιδί δύσκολα θα μπορέσει να μπει στη διαδικασία να εξωτερικεύσει τους φόβους και τις αγωνίες που νιώθει για την αλλαγή αυτή, σε αντίθεση με έναν έφηβο που κοινοποιεί, σε φυσιολογικές συνθήκες, πιο άμεσα και στοχευμένα το συναίσθημά του.
Το ηλικιακό πλαίσιο μιας καλής εικόνας μαθητή έτοιμου για ένταξη στο δημοτικό, με αναπτυγμένες τις δεξιότητες αυτές κυμαίνεται από 5 ετών και 7 μηνών έως και 6 ετών και 6 μηνών. Η ηλικιακή επάρκεια προφανώς, όμως, δεν συμπίπτει απαραίτητα με τη σχολική επάρκεια ή ετοιμότητα.
Πέρα από το συνηθισμένο πρότυπο ενός μικρού μαθητή που πρέπει, μπαίνοντας στη σχολική αίθουσα της πρώτης τάξης του δημοτικού, να αποχωριστεί τους γονείς του, να γνωρίζει πώς να γράφει και να αναγνωρίζει τα γράμματα, υπάρχει μια ομπρέλα δεξιοτήτων που πρέπει να έχουν επιτευχθεί, ώστε να μπορεί να ενταχθεί ομαλά και να προχωρήσει σταδιακά, χωρίς ματαίωση και άγχος, τόσο από τη μεριά του ως μαθητής όσο και από τη μεριά των γονιών.
Θα χωρίσουμε τις προς ανάπτυξη δεξιότητες στις εξής κατηγορίες: λεπτής κινητικότητας, αδρής κινητικότητας, αντιληπτικότητας ή/και γνωστικού επιπέδου, αλλά και ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης.
Η κινητική ανάπτυξη συνοδεύεται από την ανάπτυξη δεξιοτήτων μεγάλων μυϊκών ομάδων (αδρή κινητικότητα) και μικρότερων (λεπτής κινητικότητας), όπου τοποθετούν τον μαθητή ενώπιο με τη σχολική δραστηριότητα και προσαρμογή. Και τι εννοούμε με αυτό; Ότι η αδρή κινητικότητα είναι εκείνη που συμβάλλει, ώστε το παιδί να τρέχει με τους συμμαθητές του. Να κατεβαίνει τρέχοντας τη σκάλα στα διαλείμματα. Να κερδίζει ισορροπώντας σε παιχνίδια αντοχής. Η λεπτή κίνηση δίνει χρώμα στις σελίδες του μπλοκ ζωγραφικής, κόβει όμορφες κατασκευές και περνά χάντρες για τα αναμνηστικά της πρώτης τάξης.
Πιο συγκεκριμένα, απαραίτητα «ορόσημα» δραστηριότητες/δεξιότητες που πρέπει να έχουν κατακτηθεί είναι η στατική και δυναμική ισορροπία, το ανεβοκατέβασμα σκάλας με εναλλαγή ποδιού, η κατάκτηση προτιμώμενης πλευράς, το ποδήλατο και το εύκολο, χωρίς αστοχίες και χτυπήματα, τρέξιμο, στον τομέα αδρής ανάπτυξης. Στη λεπτή κινητική ανάπτυξη, ή με άλλους όρους στον χειρισμό αντικειμένων, το παιδί θα πρέπει να έχει κατακτήσει την αντίθεση- απομόνωση των δακτύλων άκρας χείρας, το μερικώς επιδέξιο κόψιμο με ψαλίδι, το πέρασμα σκοινιών μέσα από μικρές τρύπες, το κούμπωμα, τη χρήση κλειδιού και σχολικών εργαλείων.
Οι απαιτήσεις του σχολικού πλαισίου έχουν κλιμακωθεί. Μια νηπιακή χρονιά, η οποία πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, λόγω της διασποράς του Covid-19, είχε ως αποτέλεσμα να βλέπουμε παιδιά με αρκετά ελλειμματική αντιληπτική εικόνα. Τα σχήματα, τα χρώματα και η κατονομασία αντικειμένων καθημερινής ζωής, φαγητών και ζώων είναι τα απολύτως απαραίτητα πράγματα, που πρέπει να έχουν εκμάθει. Η ακολουθία σύνθετων και απλών οδηγιών, η κατανόηση λειτουργίας και οργάνωσης μιας σχολικής τάξης και η δυνατότητα προσαρμογής σε διαφορετικά πλαίσια αφορούν βασικά στοιχεία ενός μαθητή, που μεταβαίνει σε νέο πλαίσιο με νέες σταθερές.
Παραλλήλως, για την καλύτερη ανταπόκρισή του σε σχολικές δραστηριότητες, η ακουστική και οπτική μνήμη πρέπει να συγκρατεί περίπου 5 στοιχεία τη φορά, ο μαθητής να αντιλαμβάνεται τις έννοιες ίδιο και διαφορετικό, να συνθέτει και να κατηγοριοποιεί απλές έννοιες και γνώριμα αντικείμενα.
Αν και τελευταίες, εξαιρετικά ουσιαστικές, είναι οι ψυχοκοινωνικές δεξιότητες που έχουν καλλιεργηθεί. Όπως και με τις προηγούμενες δεξιότητες, έτσι και αυτές χρειάζονται καθοριστική υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον, αλλά και το προηγούμενο σχολικό πλαίσιο του παιδιού για να αναπτυχθούν. Δεν είναι λίγες οι φορές που συναντάμε πρωτάκια με πολύ μεγάλη δυσκολία αποχώρησης από τους γονείς, η οποία μπορεί και να διοχετευτεί σαν επιθετικότητα, ευερεθιστότητα ή και επίμονο κλάμα. Κατά την έναρξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο μικρός μαθητής πρέπει να μπορεί να χαιρετήσει εισερχόμενος και εξερχόμενος από μια αίθουσα, να αλληλεπιδρά, διατηρώντας καλή βλεμματική επαφή, και ανταποκρινόμενος, εν μέρει, στις απαιτήσεις της κοινωνικής συνδιαλλαγής, δηλαδή έχοντας επίγνωση του ποιος είναι πομπός και ποιος ο δέκτης των ερεθισμάτων. Θα μπορεί να εκφράζει το συναίσθημά του και να το συσχετίζει με τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα που παίρνει. Μπορεί να συστηθεί, όπως και μπορεί να συστήσει μέλη της οικογένειάς του.
Με βάση την ανάπτυξη των παραπάνω στοιχείων, καταλήγουμε στο εξής: η εξέλιξη του κάθε μαθητή είναι μοναδική και εξαρτάται από πολλαπλούς παράγοντες και την πορεία αυτών, αλλά όλα συνδυάζονται με τη δική του διάθεση για απόκτηση μάθησης. Σαν ενήλικες οφείλουμε να είμαστε υπεύθυνοι για την καλλιέργεια της «διάθεσης» αυτής, ώστε, μακροπρόθεσμα να γίνει «αυτοδιάθεση», αυτόβουλη θέληση για μάθηση. Δεν είναι μόνο η ανάγνωση και η γραφή που θα βοηθήσουν τους μικρούς μαθητές να ανέβουν τα σκαλιά της πρώτης σχολικής τους τάξης. Χρειάζονται δεξιότητες συνθετότερες, δεξιότητες που δεν θα εξαλειφθούν μαζί με το κλείσιμο ενός βιβλίου ή το σβήσιμο της γόμας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αναπτυξιακά ορόσημα σχολικής ετοιμότητας, Οδηγός ενημέρωσης από το 2ο ΚΕΣΥ Πειραιά. Διαθέσιμο εδώ
- Sadock, B. & Sadock, V. (2013). Επίτομη Ψυχιατρική Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.
- Πολεμικός, Ν., Καίλα, Μ., Θεοδωροπούλου, Ε. & Στρόγγυλος, Β. (2010). Εκπαίδευση παιδιών με ειδικές ανάγκες: Μια πολυπρισματική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο
- Τζιβινίκου, Σ. (2015). Μαθησιακές Δυσκολίες-Διδακτικές Παρεμβάσεις. Διαθέσιμο εδώ
