Του Χριστόφορου Σωτηρίου,
Η μακρά πορεία που είχε η έκβαση της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα βάθη της Ασίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες. Ένας εξ αυτών ήταν ο στρατός, ο οποίος μπορούσε να θεωρηθεί ως εκπρόσωπος του λαού, με σημαντικά δικαιώματα και πιο συγκεκριμένα στην εκλογή του βασιλιά. Ο βασιλιάς όφειλε να προσέχει τις προσδοκίες και τις αντιλήψεις του στρατού, σχεδόν περισσότερο απ’ ό,τι των άλλων υπηκόων του. Εδώ ακριβώς απαιτούνταν επιτυχία και φροντίδα, ενώ έπρεπε να υπάρχει εμπιστοσύνη και αφοσίωση. Πάνω σε αυτά πάτησε αρχικά ο Φίλιππος Β΄, με την αναδιοργάνωση του μακεδονικού στρατού, και πάνω σε αυτά στηρίχθηκε και ο γιος του, Αλέξανδρος, για να φτάσει μέχρι τα βάθη της Ασίας.
Μελετητές της στρατιωτικής Ιστορίας διαπίστωσαν πως ο πυρήνας της μακεδονικής στρατηγικής και συνεπώς και της οργάνωσης των στρατευμάτων ήταν η αρχή του λεγόμενου «αγώνα των συνδυασμένων όπλων». Ο αγώνας αυτός συνδύαζε τα διάφορα όπλα σε ένα οργανικό σύνολο μεγάλης ευελιξίας και απέδειξε την αξία του στις πιο διαφορετικές καταστάσεις, από τον πόλεμο σε ανοιχτές πεδιάδες ως τη μάχη σε ορεινές περιοχές.
Ακόμη και πριν την ανάρρηση του Φιλίππου Β΄ στον θρόνο, υπήρχαν αρκετά προβλήματα ως προς τη σύνθεση, τον οπλισμό και την οργάνωση του στρατού, ακόμα και σε πολύ στοιχειώδη ζητήματα. Έτσι, ο Φίλιππος αναγκάστηκε να προβεί σε αναδιοργάνωση του στρατεύματος. Αρχικά, δημιούργησε τακτικό στρατό, που διέθετε μια σειρά από πλεονεκτήματα χάρη στα αποσπάσματα των ελληνικών πόλεων-κρατών και τα τμήματα των μισθοφόρων. Στη Μακεδονία, η στρατιωτική και η πολιτική διοίκηση της χώρας είχαν συγκεντρωθεί στα χέρια του βασιλιά. Η καλή οργάνωση του στρατού και η συγκεντρωτική διοίκησή του έδωσαν στον Φίλιππο τη δυνατότητα να πετύχει πολύ γρήγορα τον υψηλότερο βαθμό πολεμικής τέχνης.
Η συγκέντρωση του στρατού συντελέστηκε με τη χρήση της αρχής να μαζεύονται στρατιώτες κατά περιφέρεια και να υπηρετούν στα τμήματα πεζικού, που τα αποτελούσαν αγρότες, ή στα αποσπάσματα του ιππικού. Επίσης, ο Φίλιππος δημιούργησε τη Μακεδονική Φάλαγγα, που ξεχώριζε για τα πολεμικά γνωρίσματά της από τις μονάδες των άλλων Ελλήνων.
Ο οπλισμός του Μακεδόνα φαλαγγίτη ήταν ελαφρότερος από τον οπλισμό των άλλων Ελλήνων. Τους φαλαγγίτες προστάτευε η περικεφαλαία, ο θώρακας, οι επιγονατίδες και η στρογγυλή ασπίδα. Τον οπλισμό τους τον αποτελούσε, μεταξύ άλλων, η σάρισα, ένα μακρύ δόρυ μήκους 6 μέτρων. Η σιδερένια μύτη του είχε ισχυρό αντίβαρο στην άλλη άκρη του, που διέθετε σιδερένιο τελείωμα, ώστε να κρατούν οι πολεμιστές το όπλο κοντά στο τελείωμα. Το πλεονέκτημά τους ήταν ότι μπορούσαν να βγάζουν έξω από την πρώτη γραμμή τρεις ή τέσσερις σειρές από λόγχες, ενώ οι λόγχες από την απέναντι φάλαγγα των οπλιτών έμεναν εκτός περιοχής δράσης και έτσι, κέρδιζαν μέτρα στο πεδίο της μάχης. Επίσης, οι φαλαγγίτες είχαν και το προσωπικό τους σπαθί, που το χρησιμοποιούσαν για να αμυνθούν σε περίπτωση διάσπασης της φάλαγγας.
Επειδή διέθεταν μικρότερη ασπίδα, είχαν μεταξύ τους καλύτερη συνοχή και έτσι η επίθεση μιας τέτοιας φάλαγγας είχε ως αποτέλεσμα να καταστρέφει την κλασική οπλιτική φάλαγγα με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Κατά κανόνα, η φάλαγγα έκανε τις επιθέσεις της ως κλειστό σύστημα σε 16 σειρές. Πέρα των πληροφοριών που έχουμε για τη σάρισα, έχουμε και ενδείξεις και για ένα κοντύτερο ακόντιο κρούσης, μήκους περίπου 2,5 μέτρων, αλλά και για μεγαλύτερες στρογγυλές ασπίδες, ανάλογες με αυτές των Ελλήνων οπλιτών.
Αν υποθέσουμε πως αυτή την εποχή η σάρισα δεν ήταν απλώς «όπλο παρελάσεων», θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο οπλισμός μπορούσε να αλλάξει ανάλογα με την αποστολή, οπότε η σάρισα θα χρησιμοποιούνταν σχετικά σπάνια. Συνεπώς, πρέπει να γίνει ο συνειρμός πως αυτό το όπλο είχε ιδιαίτερη ευελιξία και αυτό ταίριαζε απόλυτα με τις γενικές αρχές της τακτικής του Μακεδόνα βασιλιά.
Ένα άλλο σώμα του στρατού ήταν οι υπασπιστές, των οποίων ο οπλισμός δε διέφερε πολύ από αυτόν των πεζεταίρων. Τους ανατίθεντο αποστολές που προϋπέθεταν ταχύτητα και ευκινησία και μπορούμε να τους θεωρήσουμε ως ειδικές δυνάμεις επέμβασης. Στον μακεδονικό στρατό υπήρχε στενή συνεργασία του ιππικού με το πεζικό. Επίσης, ο Φίλιππος Β΄ χρησιμοποίησε διάφορους πολιορκητικούς μηχανισμούς, όπως τον κριό και τον καταπέλτη. Έως ότου να ανακηρυχθεί ο Φίλιππος βασιλιάς, η Μακεδονία δεν είχε έξοδο προς τη θάλασσα, έτσι ο Φίλιππος αποφάσισε να δημιουργήσει δικό του ναυτικό, επειδή τα σχέδιά του προέβλεπαν την κατάληψη παραλιακών πόλεων και την κατάκτηση της κυριαρχίας τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.
Με τον θάνατο του Φιλίππου και την έναρξη της εκστρατείας, η δομή του στρατού δεν είχε αλλάξει καθόλου από τον Αλέξανδρο, αφού ο Μακεδόνας βασιλιάς πολεμούσε στα βάθη της Ασίας με αυτές τις δυνάμεις εξ αρχής. Φυσικά, το θέμα της ενίσχυσης, της διερεύνησης και γενικά των αλλαγών στο στράτευμα είχε συζητηθεί συχνά, χωρίς να υπάρξουν διαφωνίες, αλλά διαφαίνονταν οι παρακάτω τάσεις: το ποσοστό των Μακεδόνων, οι απώλειες των οποίων δεν καλύπτονταν στο σύνολό τους, μειωνόταν συνεχώς. Αντίστοιχα, μεγάλωνε ο όγκος των μισθοφόρων, που ήταν οι κατάλληλοι για φρουρές και κυρίως δε χρειαζόταν να τους δίνει κανείς τόση προσοχή όση στα στρατεύματα του κορμού, που αποτελούνταν πλήρως από Μακεδόνες. Μετά την κατάληψη της Σογδιανής Πέτρας, το 327 π.Χ., (σήμερα είναι μοιρασμένη ανάμεσα στο Τατζικιστάν, το Αφγανιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν) αυξήθηκε σημαντικά και ο αριθμός των ντόπιων, ιδίως ιρανικών, μονάδων στους κόλπους του στρατού. Αυτό το γεγονός δεν είχε μόνο ποσοτική σημασία, αλλά έδωσε στο στράτευμα ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες δράσης, ιδίως ενόψει των νέων αναγκών στην κεντρική Ασία και την Ινδία. Επίσης, πολύ σημαντική είναι αυτήν την εποχή η διαμόρφωση στρατιωτικών τμημάτων που μπορούσαν να εκτελούν αυτόνομες επιχειρήσεις.
Η πραγματική, όμως, εξομοίωση κυρίως μακεδονικών και ιρανικών μονάδων επιτεύχθηκε μετά την αναδιοργάνωση που πραγματοποιήθηκε στα Σούσα, το 324 π.Χ., και τη Βαβυλώνα, το 323 π.Χ., Γίνεται, όμως, σαφές ότι οι αναδιοργανώσεις δε στηρίζονταν σε κάποιο πρόγραμμα συγκερασμού, αλλά σε απλή στρατιωτική αναγκαιότητα, αφού δεν επαρκούσαν οι Μακεδόνες στρατιώτες από μόνοι τους. Έτσι, μας δίνεται μια επαρκής επεξήγηση για τη δημιουργία μεικτών μονάδων που διατάχθηκε το 323 π.Χ. και συνένωσε Μακεδόνες φαλαγγίτες και Ιρανούς σφενδονιστές και τοξότες.
Κλείνοντας, αυτή η επικράτηση της αρχής του «αγώνα των συνδυασμένων όπλων» και στις επιμέρους μονάδες του στρατεύματος ήταν μια προσαρμογή στις ανάγκες του πολέμου, επιβεβλημένη από στρατιωτικούς λόγους και γεννημένη από τις εμπειρίες του πολέμου. Διαφορετικές ανάγκες θα είχαν οδηγήσει σε άλλες μορφές οργάνωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gehrke, H. J. (2017), Ιστορία του ελληνιστικού κόσμου, 2η έκδοση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (MIET).
- Hammond, N. G. L. (1995), Philip of Macedon, Μεγάλη Βρετανία: Εκδ. Gerald Duckworth & Co. LTD.
- Chaniotis, A. (2018), Age of conquests, Harvard University Press Cambridge, Massachusetts.
