Οι απαρχές του All Hallows’ Eve

Της Μαρίας Κοντοπίδη,

Κολοκύθες, σκουπόξυλα, κεράσματα και «τρομακτικές» αμφιέσεις. Λίγο πολύ αυτά συνοψίζουν σήμερα το τι είναι το Halloween. Μία γιορτή που μας έρχεται από το εξωτερικό κάθε 31^η του Οκτώβρη, αλλά κάθε χρόνο φαίνεται να γίνεται όλο και περισσότερο κομμάτι και της δικής μας κουλτούρας. Σε ποιον δεν αρέσει, άλλωστε, η ιδέα του “trick or treat”;

Η γιορτή αυτή, όμως, είναι κάτι παραπάνω από μία απλή μέρα που έχει πλέον αγκαλιάσει η pop κουλτούρα. Έχει παγανιστικές ρίζες, ενώ το ίδιο το όνομα της γιορτής είναι χριστιανικό: Το “Halloween” προέρχεται από τη φράση “All Hallows’ Eve(n)” (καθώς η τελευταία λέξη προέρχεται από τη λέξη “evening”), που σημαίνει «παραμονή των Αγίων Πάντων», της γιορτής δηλαδή του Χριστιανισμού που είναι αφιερωμένη σε όλους τους αγίους του και γιορτάζεται την 1^η Νοεμβρίου. Ωστόσο, το Halloween συνδέεται και με μία άλλη, πιο «απόκοσμη» γιορτή, τη «Γιορτή των Ψυχών», η οποία είναι στις 2 του Νοέμβρη, την επομένη δηλαδή των Αγίων Πάντων. Οι δύο αυτές γιορτές δίνουν μία ιδιαίτερα μυστήρια και ταυτόχρονα βαθιά θρησκευτική χροιά στην 31^η του Οκτώβρη. Η μέρα αυτή, κατά κάποιον τρόπο, είναι αφιερωμένη τόσο στις σημαντικές για τη χριστιανική θρησκεία μορφές όσο και στους «απλούς» ανθρώπους που έφυγαν από τη ζωή.

Δεν είναι όμως μόνο για τον Χριστιανισμό η γιορτή αυτή ένας ύμνος στο «τέλος». Οι Κέλτες της Ιρλανδίας είχαν μία γιορτή, το Samhain, η οποία ξεκινούσε την ημέρα του «δικού μας» Halloween και αποτελούσε ένα «αντίο» στο καλοκαίρι και ένα «καλωσόρισμα» στον χειμώνα, τα κρύα, τις μεγάλες και σκοτεινές νύχτες. Η γιορτή αυτή είχε αφενός πρακτικό σκοπό, δηλαδή την προετοιμασία για το ξεχειμώνιασμα, μέσω της οργάνωσης της κοινότητας και των προμηθειών και αφετέρου μία πνευματική διάσταση, καθώς πίστευαν πως εκείνες τις μέρες πνεύματα με άγριες διαθέσεις έβγαιναν στην εξοχή και πως ο μόνος τρόπος να τα ξορκίσουν ήταν να γιορτάσουν τον φόβο τους, να γιορτάσουν το τέλος του φωτός, να γιορτάσουν στην τελική την πιο σκοτεινή πλευρά της ζωής. Μία σημαντική λεπτομέρεια όμως: Ένας από τους τρόπους που επέλεγαν για να γιορτάσουν ήταν οι θυσίες ζώων ή… και ανθρώπων.

Παρότι το Halloween έχει και χριστιανικά στοιχεία, ομάδες χριστιανών το αντιμετώπιζαν ανέκαθεν με καχυποψία, με θιασώτες, μάλιστα, να απαιτούν την απαγόρευσή του ως γιορτή από τα σχολεία, με το επιχείρημα πως ήταν γιορτή που συσχετιζόταν με τον σατανισμό. Για πολλούς χριστιανούς, ειδικά σε εποχές σκοταδισμού, το Halloween ήταν η μέρα κατά την οποία οι δυνάμεις του κακού, οι μάγισσες και τα πνεύματα έρχονταν σε επαφή με έναν «άλλο κόσμο», ίσως με τον ίδιο τον Σατανά.

Από την άλλη, υπάρχουν μελετητές της παράξενης αυτής γιορτής, οι οποίοι πιστεύουν πως το Halloween ήταν ένας τρόπος να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι σε παλαιότερες εποχές, κατά τις οποίες η γνώση και ο λόγος δεν έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις ζωές τους, τους φόβους τους και να συμφιλιωθούν ίσως με την ιδέα του θανάτου, μέσω του μύθου, του «εξωπραγματικού».

Στη σημερινή εποχή, που το Halloween έχει ξεφύγει από τα όρια της Γηραιάς Ηπείρου και έχει περάσει στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, στην Αμερική, εξαιτίας της υπερπόντιας μετανάστευσης Ιρλανδών και Σκωτσέζων κατά τον 19^ο αιώνα, η γιορτή αυτή, παρότι διατηρεί έναν αέρα μυστηρίου, έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής στα μικρά παιδιά, καθώς διεγείρει τη φαντασία τους, ενώ τους δίνει και τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με μία πιο τρομακτική διάσταση της ζωής, χωρίς όμως να εκτεθούν σε κάποιον πραγματικό κίνδυνο. Εξαιτίας της κοινής αποδοχής της γιορτής αυτής σήμερα ως ευκαιρίας για φάρσες και μασκαρέματα, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική – όπου το έθνος δεν συνδέεται απαραίτητα με μία συγκεκριμένη θρησκευτική ταυτότητα, αλλά αντιθέτως, συγκροτήθηκε εξαρχής στη βάση της θρησκευτικής ελευθερίας, με αποτέλεσμα να «αγνοήσει» τις αντιρρήσεις του Χριστιανισμού για το Halloween – η χριστιανική θρησκεία άρχισε να είναι πιο δεκτική απέναντι στη γιορτή αυτή.

Πάντως, είτε αντιλαμβάνεται κανείς το Halloween ως μία γιορτή με βαθύτερα νοήματα, αποτέλεσμα των πνευματικών αναζητήσεων του ανθρώπου, είτε ως μία ανάγκη για διασκέδαση του φόβου για το άγνωστο, ή έστω ως ευκαιρία για «φάρσα ή κέρασμα» και για κατασκευές και συνταγές με κολοκύθες, είναι σίγουρο πως η επιβίωση αυτής της γιορτής στους αιώνες δεν είναι διόλου τυχαία. Το Halloween έχει έρθει για να μείνει, παρότι ναι, είναι αλήθεια, δεν «το είχαμε και στο χωριό μας». Όμως, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουμε, τι μας αρέσει και τι μας εξάπτει την περιέργεια, ο φόβος για το «μετά» είναι ένα αίσθημα που μας κάνει όλους να έχουμε την ανάγκη να γιορτάζουμε το «τώρα», το «σήμερα», τη ζωή.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Rogers, N. (2002), Halloween: From Pagan Ritual to Party Night, Oxford University Press.