Της Ευαγγελίας Ανδρεδάκη,
«Η γη είναι επίπεδη», «Η βασίλισσα Ελισάβετ είναι αθάνατη», «Οι εξωγήινοι ζουν ανάμεσα μας», «Τα εμβόλια περιέχουν τσιπ παρακολούθησης», «Ο κορωνοϊός δεν υπάρχει», «Το FBI μας παρακολουθεί» είναι μερικές μόνο από τις εκατοντάδες θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα και διαδίδονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα από την μία άκρη της γης στην άλλη τον τελευταίο καιρό. Η εποχή της αθωότητας και της διαφάνειας φαίνεται να αποτελεί πια παρελθόν -εάν υπήρξε και ποτέ- δίνοντας τη θέση της στην καχυποψία και την επιφυλακτικότητα για κάθε τι νέο και διαφορετικό. Ο καιρός που οι πολίτες αποδέχονταν σιωπηρά όσα οι αυθεντίες και οι υψηλά ιστάμενοι τους επέβαλαν υπό το πρίσμα της καθολικής γνώσης, χάθηκε κάτω από την σκόνη της τεχνολογικής ανάπτυξης και της επιστημονικής προόδου, δίνοντας τα πρωτεία στην ανθρώπινη λογική, ως το μόνο αληθινό οδηγό για της εύρεση της αλήθειας.
Από το «Η γη δεν είναι στρογγυλή!» μέχρι το πιο πρόσφατο «Ο κορωνοϊός δεν υπάρχει», οι θεωρίες συνωμοσίας παίρνουν και δίνουν διεισδύοντας όλο και πιο βαθιά στον κοινωνικό ιστό και αποτελώντας θέμα αντιπαράθεσης ανάμεσα στους ένθερμους υποστηρικτές και τους φλογερούς αρνητές τους. Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται και η επιστήμη προοδεύει, το ανθρώπινο γένος αναζητά τις κρυμμένες αλήθειες, το «είναι» πίσω από το κοινότυπο «φαίνεσθαι» και με όπλο την περιέργεια αλλά και την φαντασία, προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα αξιοπερίεργα και ανεξήγητα γεγονότα της καθημερινότητας.
Τι ονομάζουμε όμως θεωρίες συνωμοσίας και ποια η σχέση τους με την πραγματικότητα; Με τον όρο θεωρία συνωμοσίας χαρακτηρίζεται κάθε θεωρία σύμφωνα με την οποία κάποιο γεγονός ή μία σειρά από γεγονότα ερμηνεύονται ως αποτέλεσμα συνωμοτικής και οργανωμένης δράσης ενός ατόμου, ή ομάδας ανθρώπων, ή μυστικών υπηρεσιών, ή πολιτικών παρατάξεων, καθώς και κυβερνήσεων. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, κάθε φανερή ενέργεια αποτελεί την βιτρίνα η οποία υποκρύπτει έναν μυστικό απώτερο σκοπό, γνώστες του οποίου είναι συγκεκριμένα μόνο άτομα, ενώ το κοινωνικό σύνολο βρίσκεται στην άγνοια. Συνήθως, οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν εναλλακτικές απαντήσεις σχετικά με κάποιο θέμα, αντί των επίσημων κυβερνητικών ή επιστημονικών ερμηνειών, οι οποίες εκλαμβάνονται ως προσπάθεια συγκάλυψης και παραπληροφόρησης. Ο όρος χρησιμοποιείται επίσης για να χαρακτηρίσει κάθε αναπόδεικτη μέχρι σήμερα ερμηνεία για κάποια γεγονότα.
Η οργάνωση των ανθρώπινων κοινοτήτων σε κράτη είχε ως απόρροια την αύξηση του συγκεντρωτισμού και την ενίσχυση της ηγετικής ιεραρχίας χάριν της εύρυθμης λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού. Σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, η κρατική οργάνωση και η δημιουργία μίας καπιταλιστικής ελίτ η οποία ελέγχει την οικονομία και κατευθύνει τις εθνικές και διεθνείς πολιτικές στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του 21ου αιώνα, οδηγεί συχνά τους απλούς πολίτες στην σκέψη πως η πραγματικότητα δεν είναι πια τυχαία αλλά συχνά κατευθυνόμενη, ώστε να προωθεί τα συμφέροντα των κοινωνικά και οικονομικά ισχυρών, εδραιώνοντας έτσι την κυριαρχία τους. Στις μέρες μας, ολοένα και αυξάνονται οι φωνές που θέλουν τους υψηλά ιστάμενους να εμπλέκονται σε κάθε είδους συνωμοσιακά σκάνδαλα υποστηρίζοντας πως, πίσω από κάθε στρατηγική και πολιτική κίνηση, υποκρύπτεται ένα μυστικό σχέδιο ανώτερο από ό,τι ο κοινός ανθρώπινος νους μπορεί να συλλάβει. Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι αυτή η πολιτική και οικονομική ελίτ, αποκτώντας την εξουσία της απευθείας από τον λαό αλλά αποδίδοντας την στην οικονομική της θέση, βρίσκεται πάντοτε μπροστά στις εξελίξεις γυρνώντας τον τροχό και επηρεάζοντας τον ρου της καθημερινότητας μας.
Η πανδημία του κορωνοϊού και τα μέτρα αντιμετώπισης της αποτέλεσαν ένα ηχηρό εφαλτήριο για τις θεωρίες αυτές οι οποίες επανήλθαν στο προσκήνιο πιο δριμύτερες από ποτέ, κερδίζοντας έδαφος και οπαδούς από κάθε κοινωνική και οικονομική τάξη. Οι πολιτικές αντιμετώπισης της πανδημίας αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία και αρνητισμό ενώ οι υποχρεωτικές καραντίνες και ο περιορισμός της κυκλοφορίας χαρακτηρίστηκαν ως αντιδημοκρατικά μέτρα που προσβάλουν το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της ανθρώπινης ελευθερίας. Κι ενώ οι ενστάσεις ήταν δικαιολογημένες και εύλογες, δεν έλειψαν και εκείνοι που όχι μόνο εναντιώθηκαν στα μέτρα της πολιτικής προστασίας, αλλά και προέταξαν τον ιό ως αποκύημα των κυβερνήσεων για απόλυτο έλεγχο των πολιτών και το εμβόλιο ως ένα τεχνολογικό σκεύασμα που θα επέτρεπε στους κατασκευαστές του να μας παρακολουθούν ή ακόμα και να μας ελέγχουν.
Σαν άλλοι αναρχικοί, οι υποστηρικτές των θεωριών συνωμοσίας, ειδικά σε εποχές ταραχών και κρίσης, συχνά αντιμετωπίζονται περιθωριακά και στοχοποιούνται από τη μεγάλη μάζα του πληθυσμού. Αυτό έχει συχνά ως απόρροια την διάβρωση του κοινωνικού ιστού και την διάλυση της κοινωνικής συνοχής όσο οι δυο πλευρές φανατοποιούνται. Στην κοινωνία της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης, οι πολίτες οφείλουν να είναι κοινωνοί των γεγονότων καθώς και ενεργοί πολίτες, μην επιτρέποντας στην εξουσία να αποφασίζει εν ερήμην τους. Πρέπει να είναι διορατικοί και πονηρεμένοι, όχι όμως υπερβολικά καχύποπτοι χάνοντας την επαφή με την πραγματικότητα και οδηγώντας τη σκέψη τους στη δημιουργία σεναρίων επιστημονικής φαντασίας μακριά από την πραγματικότητα.
Αληθείς ή ψευδείς, λοιπόν, οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν μία αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα επηρεάζοντας σημαντικά τις αντιλήψεις των πολιτών για τα τεκταινόμενα και, ως εκ τούτου, την κοινωνία στο σύνολο της. Από κοινωνική σκοπιά, οι θεωρίες αυτές συνιστούν συχνά το μήλο της έριδος μεταξύ των ατόμων διεισδύοντας βαθιά στον κοινωνικό ιστό και προκαλώντας αγεφύρωτες αντιπαραθέσεις καθώς μέρος της κοινής γνώμης, που βαίνει αυξανόμενο, τείνει να υιοθετεί συνωμοσιολογικές θεωρίες για την ερμηνεία αγνώστων και μη επαρκών επιστημονικά τεκμηριωμένων φαινομένων. Κι αν όλα αυτά μοιάζουν ξένα προς την ελληνική πραγματικότητα ή ακόμη και υπερβολικά, η παραπληροφόρηση και η προπαγάνδα των πολιτών δεν είναι παρά η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Συγκεκριμένα, αντικείμενο θεωριών συνομωσίας αποτελούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), τα οποία θεωρούνται ως η τέταρτη εξουσία και μέσο προπαγάνδας για την διαιώνιση της υφιστάμενης οικονομικοπολιτικής κατάστασης. Έτσι, τα οπτικοακουστικά ερεθίσματα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ συνιστούν για πολλούς κατευθυνόμενη ενημέρωση η οποία προωθεί συγκεκριμένες ανάγκες, δευτερευούσης σημασίας, υποκρύπτοντας τα πραγματικά προβλήματα της εποχής μας στο βωμό της κοινωνικής ομοιογένειας.
Σε μία δημοκρατική και πλουραλιστική κοινωνία η ποικιλία απόψεων είναι θεμιτή και επιθυμητή, καθώς προάγει την ενεργοποίηση των πολιτών και διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες των ατόμων, βασιζόμενη στο δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης. Από την άλλη, όμως, ιδέες υπερβολικές και με δόση σκοταδισμού, χωρίς αναφορά στην πραγματικότητα, απειλούν την συνοχή του κοινωνικού συνόλου και την ευημερία, οδηγώντας την πολιτεία σε έναν σύγχρονο μεσαίωνα με νέους κυνηγούς μαγισσών. Οι θεωρίες συνωμοσίας εφορμούν από την πραγματικότητα και φιλοδοξούν να δώσουν μία δίκη τους ερμηνεία για τα γεγονότα της πραγματικότητας που επηρεάζουν τη ζωή μας. Παράδοξες κι αν ακούγονται συχνά, υποκρύπτουν μία δόση αλήθειας, άλλοτε μικρότερης και άλλοτε μεγαλύτερης, όχι όμως ικανής να επηρεάσει δυναμικά τα τεκταινόμενα. Όσο όμως κι αν η αλήθεια φαίνεται καλά κρυμμένη, δεν παύει να βρίσκεται εκεί έξω καρτερώντας να την ανακαλύψουμε!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πώς εντοπίζονται οι θεωρίες συνωμοσίας, ec.europa.eu, Διαθέσιμο εδώ
- Χρυσές δουλειές με θεωρίες συνωμοσίας, dw.com, Διαθέσιμο εδώ
- Θεωρία συνωμοσίας, wikipedia.com, Διαθέσιμο εδώ
