Η εκλογή του Όθωνα από τις Μεγάλες Δυνάμεις και η άφιξή του στην Ελλάδα

Του Κωνσταντίνου Δήμου,

Η ελληνική επανάσταση έχει τελειώσει, το ελληνικό κράτος έχει αναγνωριστεί επίσημα με τη διακήρυξη του Λονδίνου το 1830, ενώ το άψυχο σώμα του Καποδίστρια κείτεται μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο. Πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές ξεσπούν σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια ανάμεσα σε αντίπαλες πολιτικές ομάδες και παρατάξεις. Τα εμφύλια πάθη αναζωπυρώνονται περισσότερο από ποτέ, πολιτικές έριδες και διχόνοιες επανεμφανίζονται, ελληνικά και γαλλικά στρατεύματα προσπαθούν να επιβάλλουν την τάξη. Ο Λεοπόλδος Α΄ των Σαξ-Κόμπουργκ αρνείται να αναλάβει την ηγεμονία της Ελλάδος. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, από την άλλη, επιθυμούν να επέλθει ξανά η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Κάτι πρέπει να γίνει, ώστε να διασφαλιστεί η επιβίωση του ελληνικού βασιλείου έναντι του ίδιου του εαυτού, αλλά και ως προανάχωμα απέναντι στις πιθανές κατακτητικές ορέξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μόνο η εκλογή ενός βασιλιά που θα γινόταν γενικά αποδεκτός από το σύνολο του ελληνικού πληθυσμού και από τα ελεγχόμενα ελληνικά πολιτικά κόμματα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως σύμβολο ενότητας σε ένα τόσο βαθιά διχασμένο έθνος. Ωστόσο, τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων υπαγόρευαν πως ο μονάρχης θα έπρεπε να προέρχεται από κάποια τρίτη χώρα, ώστε να μην αυξηθεί μονομερώς η επιρροή μιας μεγάλης δύναμης έναντι των υπολοίπων. Ο «κλήρος», λοιπόν, στη Διάσκεψη του Λονδίνου (Πρωτόκολλο 1^ης/13^ης Φεβρουαρίου 1832) έπεσε στον ανήλικο γιο του φιλέλληνα Λουδοβίκο Α΄ και βασιλιά της Βαυαρίας, τον 17χρονο ακόμη, πρίγκιπα Λουδοβίκο Φερδινάνδο Όθωνα, ώστε να γίνει «Βασιλεύς της Ελλάδος».

Αρχικά, η επιλογή του Όθωνα αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό: οι Ρώσοι δεν επιθυμούσαν την εκλογή ενός μη ορθόδοξου μονάρχη, ενώ οι Άγγλοι δυσανασχετούσαν με το ενδεχόμενο να χάσουν τη «μερίδα του λέοντος» στην άσκηση της εξουσίας, είτε από τον Καποδίστρια (όσο ζούσε) είτε από μια εκλεγμένη αντιβασιλεία μέχρι την ενηλικίωση του νεαρού βασιλιά στα 20 χρόνια του, την 1^η Ιουνίου 1835, αν και η αναγκαιότητα για την εκλογή ενός Έλληνα μονάρχη είχε ήδη αναγνωρισθεί από τη Διάσκεψη του Λονδίνου (Πρωτόκολλο 14^ης/26^ης Σεπτεμβρίου 1831).

Παρότι η δολοφονία του Καποδίστρια «διευκόλυνε» -ή μάλλον καλύτερα επίσπευσε- τη διαδικασία εύρεσης και αποδοχής μιας νέας προσωποπαγούς εξουσίας για το ελληνικό βασίλειο, προέκυψαν πολλά προβλήματα και γραφειοκρατικές ασάφειες αναφορικά με τον ρόλο του δεσπότη, τη μορφή του νέου πολιτεύματος, καθώς και το χαρακτήρα της σχέσης της Ελλάδας με τις χώρες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Βαυαρίας. Το μόνο σίγουρο ήταν ότι οι Μ. δυνάμεις θα έχουν πλέον μέσω του βασιλιά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά ερείσματα εντός του ελληνικού βασιλείου, ώστε να μπορούν να καθορίζουν την ελληνική εξωτερική και εσωτερική πολιτική του τόπου.

Ενδεικτικά, το κείμενο της Συνθήκης του Λονδίνου, που αποφάσιζε την εκλογή του Όθωνα ως βασιλιά, επισημοποιήθηκε στις 25 Απριλίου/7 Μαΐου 1832 και επικυρώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις λίγες μέρες μετά (29 Απριλίου/11 Μαΐου 1832), νομιμοποιήθηκε όμως χωρίς τη συμμετοχή του ελληνικού βασιλείου στις διαπραγματεύσεις. Το ελληνικό κράτος ήταν ακόμη ανίσχυρο και αδυνατούσε να φέρει αντίρρηση στις αποφάσεις ισχυρότερων κρατών, από τα οποία, μάλιστα, εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό οικονομικά και στρατιωτικά. Επιπροσθέτως, αποφασίζονταν η δημιουργία ενός βαυαρικού επικουρικού σώματος αποτελούμενο από 3.500 άνδρες, καθώς και Βαυαρούς αξιωματικούς, που θα ετίθεντο επικεφαλής και θα εκπαίδευαν, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά στρατιωτικά πρότυπα, τον πρόσφατα δημιουργημένο ελληνικό τακτικό στρατό. Επίσης, το βαυαρικό σώμα θα αντικαθιστούσε τα γαλλικά αγήματα, που στρατοπέδευαν στην Ελλάδα.

Όσον αφορά τα δημοσιονομικά, η σύμβαση όριζε πως η Ελλάδα θα λάμβανε στο μέλλον ένα δάνειο 60 εκατ. φράγκων σε τρεις δόσεις, της τάξεως των 20 εκατ. φράγκων έκαστη, εφόσον όμως το ελληνικό κράτος εκπλήρωνε τις όποιες οικονομικές υποχρεώσεις είχε προς τους δανειστές του από τα δημόσια ταμεία. Ουσιαστικά, με αυτόν τον τρόπο, οι Μ. Δυνάμεις επέβαλαν ερήμην μεν, εν γνώσει του βασιλιά δε, ένα σύστημα οικονομικού ελέγχου πάνω στα εισοδήματα του ελληνικού βασιλείου, ενώ δεν εγγυούνταν ρητά τις επόμενες δύο δόσεις του δανείου. Αυτές θα καθορίζονταν εν ευθέτω χρόνω «σύμφωνα με τις ανάγκες του ελληνικού κράτους ύστερα από συνεννόηση των τριών Δυνάμεων και του Βασιλιά»…

Συνεπώς, η εκλογή του Όθωνα και η άφιξή του στην Ελλάδα αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τους Έλληνες, οι οποίοι παραδοσιακά δεν έτρεφαν φιλομοναρχικά αισθήματα, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνταν και πολιτειακό ζήτημα: ποιος κατέχει τελικά στην εξουσία στην Ελλάδα; Το ψηφισμένο σύνταγμα των Ελλήνων, που κατοχυρώνει τη λαϊκή κυριαρχία μέσω εκλεγμένων αντιπροσώπων, ή ο θεσμός της βασιλείας, που αναγνωρίζει το ασύμβατο μεταξύ της απόλυτης μοναρχίας και της συνταγματικότητας;

Ο Όθωνας κατέφθασε στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, το Ναύπλιο, στις 30 Ιανουαρίου 1833, επάνω στην αγγλική φρεγάτα «Μαδαγασκάρη», συνοδευόμενος από τους στόλους των Μεγάλων Δυνάμεων. Αποβιβάστηκε στο λιμάνι στις 6 Φεβρουαρίου μαζί με την επίσημη συνοδεία του και έγινε αποδεκτός με ζητωκραυγές από τους Έλληνες, που είχαν μαζευτεί, για να τον υποδεχτούν, σαν ένας νέος επίγειος «Μεσσίας». Οι Έλληνες πίστευαν -ήθελαν να πιστέψουν- ότι τα βάσανα από τις εμφύλιες διαμάχες είχαν πλέον τελειώσει. Ο νέος βασιλιάς θα φρόντιζε για την αναδιοργάνωση και τον οικονομικό ανασχηματισμό του κράτους, καθώς και για την αντιμετώπιση της κακοδιοίκησης, της ληστείας, της νοθείας, της τρομοκρατίας κ.ά. Ο Κουντουριώτης, εκπρόσωπος της Κυβερνητικής Επιτροπής, και άλλοι επιφανείς παράγοντες της πολιτικής ζωής έσπευσαν και αυτοί να υποδεχθούν τον νέο βασιλιά και τη συνοδεία του. Ο ερχομός του Όθωνα μετατράπηκε γρήγορα σε ένα γεγονός-γιορτή με έντονο συμβολικό χαρακτήρα, αυτόν της αναγέννησης και της δημιουργίας μιας νέας αρχής.

Η πλειοψηφία, όμως, του ελληνικού λαού αγνοούσε το τι μέλλει γενέσθαι. Η ενηλικίωση του Όθωνα θα γινόταν δύο χρόνια μετά, το 1835. Σύμφωνα με το δημοσίευμα της εφημερίδας της Κυβερνήσεως στις 25 Ιανουαρίου 1833, έως τότε την εξουσία θα ασκούσε η Αντιβασιλεία, φέρνοντας όμως τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Συλλογικό Έργο (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΓ΄, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών.
• Συλλογικό Έργο (s.d.), Η Ελλάδα την εποχή του Όθωνα, Αθήνα: εκδ. Περισκόπιο.
• Α.Σ. Σκανδάμη (1961), Η τριακονταετία της Βασιλείας Όθωνος (1832-1862): Σελίδες Πολιτικής Ιστορίας και Κριτικής, τομ. Α΄, Αθήνα: χωρίς εκδότη.