Η ιστορία της νήσου Σαχαλίνης: Τα κάτεργα και η διαμονή του Τσέχωφ

Της Δήμητρας Κούβελα,

Η νήσος Σαχαλίνη (στα ρωσικά “Ostrav Sakhalin” και στα ιαπωνικά “Karafuto”) αποτελεί το μεγαλύτερο νησί της Ρωσίας. Βρίσκεται απέναντι από την ανατολική ακτή της Ρωσίας και στα βόρεια της Ιαπωνίας. Μαζί με τα κοντινά Κυριλλικά νησιά αποτελούν την περιφέρεια του Sakhalin. Το νησί καταλαμβάνει έκταση μήκους 948 χλμ και πλάτους 160 χλμ, καταλαμβάνοντας μια έκταση συνόλου 72,492 τετραγωνικών χιλιόμετρων. Το νησί ανακαλύφθηκε τον 17^ο αιώνα από τους Κοζάκους, υπό την ηγεσία του Ivan Moskovitin το 1640. Από νωρίς, το νησί κατοικήθηκε από Ιάπωνες ψαράδες κατά μήκος της νότιας ακτής του. Το 1853 κατέφθασαν στο νησί και Ρώσοι, ενώ το 1855 συνάφθηκε συμφωνία μεταξύ Ρώσων και Ιαπώνων για την από κοινού διαχείρισή του.

Το 1875, το νησί μπήκε κάτω από τον αποκλειστικό έλεγχο των Ρώσων, με ανταλλαγή των Κυριλλικών Νήσων με την Ιαπωνία. Σύντομα, το νησί απέκτησε κακή φήμη, ως τόπος εξορίας και διαμονής κακοποιών στοιχείων. Ήδη από το 1869, το νησί αποτελούσε τόπο κατέργων, στα οποία διέμεναν οι καταδικασμένοι σε ισόβια κάθειρξη. Αρχικά, χτίστηκαν φυλακές για την παραμονή τους στα βόρεια του νησιού, αλλά έπειτα οι οικισμοί αυτοί επεκτάθηκαν στα νότια. Σταδιακά, για τον περισσότερο κόσμο, το νησί σχεδόν ταυτίστηκε με την παρουσία αυτών των κατέργων.

Μετά τη λήξη του Ρωσο-Ιαπωνικού πολέμου, η νότια πλευρά του νησιού καταλήφθηκε από τους Ιάπωνες το 1905 και ονομάστηκε Karafuto. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση, το νησί κατέλαβαν εξ ολοκλήρου οι Ιάπωνες έως το 1924. Εν τέλει το 1945, με τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, η νότια πλευρά του νησιού ανακαταλήφθηκε από τους Ρώσους μαζί με τα Κυριλλικά Νησιά. Κατά συνέπεια, ο ιαπωνικός πληθυσμός απελάθηκε.

Από δημογραφικής απόψεως, το νησί πλέον κατοικείται σε μεγάλο ποσοστό από Ρώσους, με μικρές μειονότητες Κορεατών, Ουκρανών, αλλά και Τατάρων. Παρουσιάζεται, επίσης, μικρή μειονότητα ιθαγενών, που καταλαμβάνουν λιγότερο από το 1% του συνολικού πληθυσμού.

Ο Τσέχωφ στο νησί

Στα τέλη του 19^ου αιώνα, ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας και διηγηματογράφος Άντον Τσέχωφ επισκέφθηκε το νησί. Εκεί, μελέτησε την καθημερινή ζωή των εξόριστων, τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις τους και πραγματοποίησε καταγραφή του πληθυσμού. Έπειτα από χρόνια, εξέδωσε το βιβλίο «Το νησί Σαχαλίν», στο οποίο λεπτομερώς περιέγραφε τις τοπικές περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες του νησιού, τη δομή της ζωής των κατοίκων και των κρατουμένων, ενώ κατέγραψε και τμήματα εγγράφων που βρίσκονταν στο νησί, στατιστικά δεδομένα, σημειώσεις μελετητών και περιηγητών. Το βιβλίο εμπεριέχει και προσωπικά στοιχεία του συγγραφέα, όσον αφορά την πορεία του καλλιτεχνικού του έργου. Οι τοπικοί φορείς του νησιού έχουν ανεγείρει πολλά μνημεία προς τιμήν του σε διάφορες πόλεις, ενώ δημιούργησαν και το «Λογοτεχνικό-καλλιτεχνικό Μουσείο για το βιβλίο του Τσέχωφ Νήσος Σαχαλίνη.

Ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία του νησιού

Λόγω της μακράς παραμονής του νησιού υπό την κυριαρχία της Ιαπωνίας, έχουν διατηρηθεί πολλά κτήρια, τα οποία αντιπροσωπεύουν την ιαπωνική αρχιτεκτονική της εποχής. Ένα από αυτά είναι το τοπικό μουσείο στα νότια της πόλης Yuzhno-Sakhalinsk, κτισμένο το 1937, το οποίο και εντάσσεται στις φόρμες της παραδοσιακής ιαπωνικής  αρχιτεκτονικής. Η σύγχρονη έκθεση του μουσείου διαθέτει 170.000 εκθέματα, τα οποία κυρίως είναι δείγματα της χλωρίδας και της πανίδας του νησιού, αντικείμενα καθημερινής χρήσης των γηγενών, ιστορικά έγγραφα και παλιά όπλα. Ένα ακόμα δείγμα αρχιτεκτονικής της ιαπωνικής παράδοσης είναι η παραδοσιακή πύλη-είσοδος, από λευκό μάρμαρο. Στις αρχές του 20^ου αιώνα, οι Ιάπωνες έκτισαν σιδηροδρομική γραμμή, που σήμερα δε χρησιμοποιείται, αλλά θεωρείται ιστορικό μνημείο.

Το φυσικό περιβάλλον

Τόσο η χλωρίδα, όσο και η πανίδα του νησιού είναι φτωχή, αλλά ενίοτε αναπτύσσονται πυκνά δάση, στα οποία έχουν εμφανισθεί ζώα και φυτά που αναγράφονται στο λεγόμενο «Κόκκινο βιβλίο», μια λίστα καταγεγραμμένων φυτών και ζώων που είναι σπάνια ή έχουν εξαφανιστεί. Οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ένα συγκεκριμένο τοπικό φαινόμενο: τα βοτανώδη φυτά του νησιού αναπτύσσονται σε γιγαντώδη μεγέθη. Για παράδειγμα, η τσουκνίδα και άλλα χορτάρια φτάνουν τα 3 με 5 μέτρα σε ύψος. Από το ακρωτήριο Βελικάν μπορεί κανείς να παρατηρήσει σπηλιές και ανοίγματα, τα οποία σχηματίστηκαν, λόγω των ρευμάτων αέρα και του αλμυρού, θαλασσινού νερού. Στο νησί, επίσης, βρίσκεται ένα ηφαίστειο και αρκετές ιαματικές πηγές.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ostrov Sakhalin, Culture Ru, διαθέσιμο εδώ
• Sakhalin Island, Britannica, διαθέσιμο εδώ
• Το αεροδρόμιο-φάντασμα στην άγνωστη νήσο Σαχαλίνη, Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ