Της Γωγούς Θεοδωρακοπούλου,
Η αφθονία και ο υπερκαταναλωτισμός αποτελούν δύο από τα κύρια χαρακτηριστικά της σημερινής οικονομίας. Τα τελευταία χρόνια όμως, όλο και περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να ακολουθούν τα βήματα που χάραξε ο μινιμαλισμός όχι μόνο από καλλιτεχνικής και αρχιτεκτονικής σκοπιάς, αλλά και ως τρόπο ζωής. Η τέχνη του ελαχίστου όπως ονομάστηκε, αποτελεί μία διαδικασία αναγνώρισης του τι είναι απαραίτητο στην ζωή μας και τι μας καθίσταται περιττό. Βασίζεται στην αποβολή οποιωνδήποτε αντικειμένων που αποπροσανατολίζουν τη σκέψη και την ηρεμία μας, συνδυάζοντας την καταβολή προσπάθειας απόκτησης όλο και λιγότερων υλικών αγαθών. Ακολουθώντας έναν τέτοιον τρόπο ζωής, οι μινιμαλιστές υποστηρίζουν ότι μπορεί να επιτευχθεί μεγάλη οικονομική ανάπτυξη στις χώρες. Πώς, όμως, μία οικονομία βασισμένη σε αυτές τις αρχές μπορεί να επιτύχει αυτή την πολυπόθητη ανάπτυξη;
Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι ρίζες του μινιμαλισμού προέρχονται από τους υποστηρικτές των οικονομικών της υποβάθμισης (degrowthers). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η παραγωγή και η κατανάλωση μικρότερης κλίμακας είναι ικανές να επιφέρουν ανθοφορία· είναι δηλαδή αναγκαία η μετάβαση από την υπερκατανάλωση στην υποκατανάλωση, στοχεύοντας στην αποφυγή της αλόγιστης σπατάλης σε μη αναγκαία αγαθά. Ωστόσο, η υποκατανάλωση συνεπάγεται με την μείωση του ΑΕΠ. Η σύγχρονη οικονομία θεωρεί πως το ΑΕΠ είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την οικονομική ανάπτυξη, δηλαδή όσο κινείται σε υψηλή κλίμακα και είναι αυξανόμενο, τόσο η οικονομία θα αναπτύσσεται. Στον αντίποδα, η μινιμαλιστική θεωρία δεν απαιτεί να σταματήσουμε να καταναλώνουμε χρήματα και σε καμία περίπτωση δεν υπονοεί πως θα έρθει το τέλος του καπιταλισμού. Συνεπώς, τι θα γινόταν αν υιοθετούσαμε όλοι έναν τέτοιο τρόπο ζωής;
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η εστίαση στα αγαθά που μας καθίστανται αναγκαία θα επιφέρουν και μία ενδεχόμενη μείωση του ΑΕΠ. Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι ο μινιμαλισμός βλάπτει την οικονομία βραχυχρόνια αλλά μακροχρόνια είναι αισιόδοξοι πως θα μπορέσει να προσαρμοστεί. Η βιομηχανία μιας χρήσης θα επηρεαστεί σημαντικά όπως για παράδειγμα θα υπάρξει μία σημαντική πτώση των πωλήσεων βιομηχανιών ρούχων και επίπλων. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται η αγορά εργασίας στον κλάδο της λιανικής πώλησης. Επίσης υπολογίζεται πως θα υπάρξει μείωση και στις πωλήσεις των παιδικών παιχνιδιών, γι’ αυτό και μία πληθώρα κατασκευαστών έχει αρχίσει να στρέφει την παραγωγή της σε παιχνίδια εκπαιδευτικού χαρακτήρα, αφού άλλωστε η μινιμαλιστική προοπτική θεωρεί πως η επένδυση των χρημάτων θα πρέπει να γίνεται με σκοπό την πνευματική εξέλιξη των ανθρώπων. Κατά την γνώμη τους είναι σημαντικότερο να ξοδεύονται χρήματα για υπηρεσίες παρά για υλικά αγαθά. Έτσι αναμένεται αύξηση στην ροή ψυχαγωγίας αλλά και των τεχνών όπως σινεμά, θεατρικές παραστάσεις, μουσεία κλπ.
Ένας άλλος τομέας που θα υποστεί σημαντικές αλλαγές είναι ο τομέας της στέγασης. Έχει παρατηρηθεί πως η διαμονή σε μεγάλα σπίτια είναι ανούσια, γι’ αυτό και οι μινιμαλιστές προτιμούν μικρότερες κατοικίες. Επομένως θα υπάρξει μεγάλη ζήτηση για οικίες χαμηλών τετραγωνικών μέτρων, και κατ’ επακολουθία, θα μειωθούν τα ενοίκια των μεγαλύτερων οικημάτων. Επιπλέον, εξαιτίας της τάσης «αποτοξίνωσης» περιττών αγαθών, οι μινιμαλιστές στρέφονται προς την ενοικίαση των αγαθών (όπως αυτοκίνητα, ποδήλατα, αθλητικό εξοπλισμό κ.α.) αποφεύγοντας την αγορά περιττών προϊόντων. Οι λιανοπωλητές παρατηρούμενοι την συμπεριφορά των καταναλωτών θα αρχίσουν να έχουν τα προϊόντα τους διαθέσιμα προς ενοικίαση αντί για πώληση όπως σήμερα. Την πιο σημαντική επίπτωση όμως του μινιμαλισμού στην οικονομία αποτελεί η εξοικονόμηση χρημάτων των ανθρώπων. Αφού δεν θα σπαταλούν αλόγιστα το εισόδημά τους σε ανούσια καταναλωτικά αγαθά, θα έχουν πλέον την δυνατότητα να αυξήσουν τις καταθέσεις τους στις τράπεζες, οι οποίες θα μπορούν να επενδυθούν σε διάφορους άλλους τομείς.
Όμως κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις. Μπορεί ο μινιμαλιστικός τρόπος ζωής να ακούγεται «ιδανικός» αλλά πώς μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη χωρίς να βλάψει σημαντικά την οικονομία;
Αναφέρθηκε προηγουμένως πως μερικοί τομείς θα υποστούν μία αξιοσημείωτη συρρίκνωση (κυρίως το λιανεμπόριο). Αρκετές θέσεις εργασίας θα μειωθούν, αφού το καταναλωτικό κοινό θα μειώσει τις αγορές του. Οι εργαζόμενοι εξαιτίας της αλλαγής της φύσης της αγοράς θα αναγκαστούν να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους και το μορφωτικό τους επίπεδο, ώστε να μπορέσουν να απορροφηθούν στις νέες εργασιακές θέσεις που θα δημιουργηθούν. Οι απόψεις διίστανται σχετικά με το θέμα της αγοράς εργασίας, μιας και οι νέες θέσεις δεν θα είναι όμοιες με εκείνες που χάθηκαν. Επομένως ίσως καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι μια μινιμαλιστική οικονομία να μην μπορέσει να ανταπεξέλθει με τόσο μεγάλο πληθυσμό.
Ενδέχεται τα προβλήματα αυτά να φαίνεται πως δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν βραχυπρόθεσμα, αφού θα χρειαστεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα για να προσαρμοστεί μια οικονομία. Αλλά και πάλι παρατηρούμε πως μακροχρόνια ακόμα και κλάδοι, οι οποίοι παράγουν πιο ανθεκτικά στον χρόνο αγαθά -όπως οι αυτοκινητοβιομηχανίες- θα έρθουν αντιμέτωπες με μία σημαντική πτώση των πωλήσεων τους αφού οι καταναλωτές είτε θα στραφούν σε Μ.Μ.Μ. για την αποφυγή αγοράς ενός αυτοκινήτου, είτε θα μειώσουν την συχνότητα με την οποία τα αγόραζαν. Αντί, δηλαδή, να αλλάζουν αυτοκίνητο κάθε 5-6 χρόνια, με την υιοθέτηση του μινιμαλισμού θα τα χρησιμοποιούν για πολύ μεγαλύτερο διάστημα.
Αναμφίβολα, η τέχνη του ελαχίστου αποτελεί ένα διφορούμενο θέμα και η υιοθέτηση ενός απλοϊκού τρόπου ζωής να την καθιστά ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ζήτημα. Τα πλεονεκτήματά του είναι πολλά και ποικίλα, όμως οι στόχοι που θέτει είναι εξαιρετικά αισιόδοξοι και παράλληλα δύσκολα επιτεύξιμοι. Μπορεί θεωρητικά ο μινιμαλιστικός τρόπος ζωής να φαντάζει ιδανικός, όμως στην πράξη ίσως και να μην είμαστε ακόμα έτοιμοι να τον «ασπαστούμε». Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι αλλαγές που θα υποστεί η οικονομία θα μεταβάλλουν την έως τώρα δεδομένη δομή της αγοράς.
Αναφορές
- “Could minimalism collapse the economy?”, Quora. Διαθέσιμο εδώ.
- “LESS IS MORE: THE MINIMALIST SOLUTION”, Humans and Nature. Διαθέσιμο εδώ.
- “A New, Minimalist Economy”, Becoming Minimalist. Διαθέσιμο εδώ.
- “Κατανάλωση και μινιμαλισμός: Έξοδος από τον φαύλο κύκλο”, Αντίφωνο. Διαθέσιμο εδώ.
