Της Καλλιόπης Τσιπλαντώνη,
Η Μαρίγια Γκιμπούτας, γεννημένη στις 23 Ιανουαρίου 1921, ήταν Λιθουανή αρχαιολόγος και μάλιστα σπουδαία μορφή της αρχαιολογίας. Γνωστή, κυρίως, για την ανάλυσή της για τις κοινωνίες της Βαλτικής Νεολιθικής και Εποχής του Χαλκού και τις θεωρίες της σχετικά με την προέλευση των ινδοευρωπαϊκών παραδόσεων, έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις «πιο παραγωγικές μελετήτριες της ευρωπαϊκής προϊστορίας του 20ου αιώνα».
Ήταν παιδί γιατρών, με τη μητέρα της να αναφέρεται συχνά ως μία από τις πρώτες γυναίκες γιατρούς στη Λιθουανία. Οι προπτυχιακές της σπουδές ήταν ευρείας κλίμακας, λαμβάνοντας υπόψη την αρχαιολογία, την εθνολογία, τη λαογραφία και τη γλωσσολογία. Αφού ολοκλήρωσε μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών για τις ταφές της Εποχής του Χαλκού στο Βίλνιους το 1941, ξεκίνησε διδακτορικές σπουδές, γράφοντας τη διατριβή της για τις προϊστορικές ταφικές τελετές στη Λιθουανία.
Οι σπουδές της διακόπηκαν το 1944 από τη δεύτερη εισβολή στη Λιθουανία από τον Κόκκινο Στρατό. Αφού ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν το 1946 και κατείχε αρκετές μεταδιδακτορικές θέσεις στη Γερμανία, μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1949. Εκεί, ξεκίνησε να μεταφράζει στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ανατολικοευρωπαϊκά αρχαιολογικά κείμενα και έγινε λέκτωρ στο τμήμα της Ανθρωπολογίας. Το 1955, έγινε μέλος του Μουσείου Πήμποντυ στο Χάρβαρντ.
Δεν σταμάτησε, όμως, να γράφει και δημοσίευσε μια σημαντική σύνθεση στην Προϊστορία της Ανατολικής Ευρώπης (1956) και στη συνέχεια το κλασικό έργο των πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (1965). Αυτά τα καινοτόμα και πρωτοποριακά έργα συνδύασαν την αρχαιολογία με τη γλωσσολογία, για να διερευνήσουν την ινδοευρωπαϊκή προέλευση και μετανάστευση και οδήγησαν στην πρόταση της «υπόθεσης Kurgan», ότι οι λαοί που έχτισαν τους τάφους Kurgan έφεραν την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα στην κεντρική Ευρώπη.
Αργότερα, το 1963, έγινε Καθηγήτρια της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες της Καλιφόρνια, θέση που κράτησε έως τη συνταξιοδότησή της, το 1989.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 και του ’80, η έρευνά της επικεντρώθηκε στα γυναικεία ειδώλια της Ανατολικής Ευρώπης, Νεολιθικής και Χαλκολιθικής. Ήταν αυτή της η έρευνα που τράβηξε την προσοχή και πυροδότησε τη φαντασία του φεμινιστικού κινήματος. Από τα πιο ανατρεπτικά βιβλία της είναι: Οι Θεές και οι Θεοί της αρχαίας Ευρώπης (1974), Η Γλώσσα της Θεάς (1989) και το τελευταίο της βιβλίο, Ο Πολιτισμός της Θεάς (1991).
Ενώ αμφισβητήθηκαν οι έννοιες της Γκιμπούτας για προϊστορικές κοινωνίες που λατρεύουν μια «Μητέρα Θεά», η ερμηνεία της για την Ευρώπη της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού συνεχίζει να εμπνέει, ιδίως τους συγγραφείς του νεοπαγανιστικού ρεύματος.
Η Μαρίγια Γκιμπούτας απεβίωσε στο Λος Άντζελες, στις 2 Φεβρουαρίου 1994.
