Της Νάνσυς Κούκου,
Ποιος είναι ο πολιτικός άνδρας στην αρχαία Ελλάδα; Τι προϋποθέσεις έπρεπε να κατέχει, ώστε να είναι σωστά ενταγμένος στο κοινωνικό πλαίσιο; Καταρχάς, πριν αρχίσουμε να απαντάμε σε αυτά τα ερωτήματα, πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσουμε την σημασία του όρου πολιτικός, που προέρχεται από το ρήμα πολιτεύομαι, που σημαίνει τρόπος ζωής. Στα έργα «Ηθικά Νικομάχεια» και στα «Πολιτικά» ο Αριστοτέλης θεώρει, ότι η πολιτική σχετίζεται άμεσα με την ηθική. Ένας δύσκολος ορισμός και αυτό γιατί η ηθική είναι, ας μην ξεχνάμε, κάτι το γενικό και υποκειμενικό πολλές φορές, καθώς ο καθένας της αποδίδει την δική του οπτική γωνία. Το σίγουρο είναι, όμως, ότι για να είναι αποδεκτός και σεβαστός στην πολιτεία, τότε ο άνδρας έπρεπε να έχει αυτήν την αρετή.
Παρατηρούμε έως και σήμερα, ότι αυτό δεν απέχει πολύ από την σύγχρονη κοινωνία, με την διαφορά ότι τώρα πια και οι γυναίκες μπορούν να συμμετέχουν στα πολιτικά. Ωστόσο, για το κάθε έθνος και πολιτισμό διαφέρει η ηθική. Ο πατέρας της ψυχολογίας εστίασε πάνω σε αυτό το ζήτημα, όπως και ο δάσκαλος του ο Πλάτωνας, που έχει γράψει την γνωστή «Πολιτεία». Είναι πολύ σημαντικό ζήτημα η ηθική και η πολιτική για τους αρχαίους Έλληνες… από αυτά προκύπτουν πολλά όπως, η ανάγκη για αναζήτηση και εγκαθίδρυση πολιτεύματος.
Στην κλασική περίοδο, λοιπόν, σε κάθε κοινωνία διέφερε το πολίτευμα και το ποιος είχε τα δικαιώματα του πολίτη. Για παράδειγμα, στην Αθήνα κυριαρχούσε η Δημοκρατία και έπρεπε κάποιος οπωσδήποτε να είναι αυτόχθονας για να συμμετέχει στην εξουσία, ενώ στην Σπάρτη ίσχυαν άλλα δεδομένα. Γενικά, και εστιάζοντας ιδιαίτερα στην Αθήνα, εφόσον τότε οι συγκυρίες την χαρακτήριζαν ως το κέντρο του ελληνικού πολιτισμού και για αυτό, άλλωστε, μας σώζονται πολυάριθμες γραπτές πηγές για εκείνη, ο σωστός πολίτης-πολιτικός άνδρας έπρεπε να τηρεί πέντε παραμέτρους:
1) Να είναι ηθικός. Να συνδυάζει την Δικαιοσύνη με την Παρρησία, την Σοφία και την Πειθαρχία. 2) Παράλληλα, να έχει την ανάλογη παιδεία, δηλαδή να έχει ποικίλες γνώσεις και κριτική ικανότητα, ώστε να τιμά την αριστοκρατία του πνεύματος. Οξύμωρο ίσως στοιχείο όταν αναφερόμαστε σε δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά εδώ εννοείται να είναι άριστος-τέλειος σε αυτό το κομμάτι κάποιος συν το γεγονός ότι, δεν γίνεται να μην υπήρχε ακόμα ένα αίσθημα αριστοκρατικής προκατάληψης, αφού μην λησμονούμε ότι η γνώση ήταν πολυτέλεια και προνόμιο των πλουσίων και των αριστοκρατικών τάξεων.
3) «νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιες»: Στην ζωή τότε ο πόλεμος και οι χειρωνακτικές εργασίες ήταν καθημερινότητα. Από αυτό και μόνο καταλαβαίνουμε πόσο απαραίτητο ήταν για τους αρχαίους το γυμνασμένο σώμα. Όμως, πέρα από τους πρακτικούς λόγους, τους ενδιέφερε και η αισθητική και η υγεία. Δεν είναι τυχαίο που η τέχνη επιστρατεύεται για αυτό το λόγο, εφόσον δεσπόζουν ανδριάντες αθλητών και γενικά γυμνών, γυμνασμένων ανδρών. 4) Ακόμη, έπρεπε ο καλός άντρας να τρέφει σεβασμό για τον οίκο του, αλλιώς κινδύνευε να στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα και να γίνει περίγελος. Αναλυτικότερα, όφειλε να σέβεται του γονείς του, να συντηρεί, να προστατεύει και να τιμά την ακίνητη και φορητή περιουσία του, δηλαδή την στέγη του, τους υπηρέτες του και την γυναίκα με τα παιδιά του. 5) Τέλος, να αποδίδει σεβασμό και τιμές στους Θεούς. Ενώ δεν υπήρχε κάποιο δόγμα, κάποιος για να διαφυλάξει την πολιτική του θέση δεν επιτρεπόταν να διαπράξει ύβρις στους Θεούς, όπως το να αμφισβητήσει την ύπαρξη τους, και να μην συμμετέχει σε γιορτές.
Εν κατακλείδι, θίξαμε εν συντομία τα βασικά στοιχεία που χρειάζεται κάθε πολίτης της κλασικής αρχαίας Ελλάδας να έχει, ώστε να είναι αποδεκτός από την κοινωνία και να μπορεί να συμμετέχει στην εξουσία. Η ουσία είναι ότι για τους αρχαίους Έλληνες πολίτης και πολιτικός ήταν δεδομένος συνδυασμός, δεν γινόταν να τα διαχωρίσουν. Αυτό που τους ανησυχούσε περισσότερο και ήθελαν ήταν ο ενεργός πολίτης-πολιτικός, εκείνος που συμμετέχει στα κοινά και δεν αποβλέπει μόνο στο προσωπικό του όφελος, αλλά τον νοιάζει η πόλις-κράτος του.
Βιβλιογραφία
- Ηλίας Βαβούρας, «Ο Πολιτικός Ανήρ στην Αρχαία Ελλάδα: Οι φιλοσοφικές καταβολές της πολιτικής πράξης», ΖΗΤΡΟΣ, Θεσσαλονίκη, σελ.19-53 και 211-325
- Συλλογικό έργο «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» τόμος Γ΄ «Κλασσικός Ελληνισμός», Εκδοτική Αθηνών
