22.7 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΠαρατηρητήριο Αμερικανικής ΠολιτικήςΤο προνόμιο Habeas Corpus και οι ύποπτοι τρομοκρατίας

Το προνόμιο Habeas Corpus και οι ύποπτοι τρομοκρατίας


Του Νικόλαου Καραμήτρου,

Στις 12 Ιουνίου 2008, ο δικαστής Kennedy διατυπώνει την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών, σχετικά με την υπόθεση Boumediene v. Bush, μέσω της οποίας επιβεβαιώνεται το θεμελιώδες δικαίωμα του ατόμου στην προσωπική ελευθερία και τη δίκαιη κράτηση, ενώ δίδεται στον κρατούμενο η δυνατότητα προσκόμισης των απαραίτητων αποδεικτικών στοιχείων, προκειμένου να αρθεί η άνευ λόγου προσωποκράτηση και η επιβληθείσα ποινή. Η ως αναφερθείσα δικαστική απόφαση αποτελεί σταθμό στη σύγχρονη νομολογία του Δικαστηρίου, το οποίο προσαρμόζει τη στάση του, σύμφωνα με τις εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες.

Μετά τη γνωστή σε όλους τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, o τότε Πρόεδρος των Η.Π.Α., George W. Bush, θέσπισε ένα νομοσχέδιο, που καθιστούσε επιτροπές του στρατού αρμόδιες για την εκδίκαση υποθέσεων, που έθεταν σε κίνδυνο την ειρήνη και τη δημόσια τάξη στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία. Έως τότε, αρμόδια για την εκδίκαση παρόμοιων υποθέσεων ήταν τα πολιτικά δικαστήρια. Ο Lakdhar Boumediene, ο προσφεύγων στην ομοσπονδιακή δικαιοσύνη, το 2007, πολίτης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, φυλακίστηκε ως ύποπτος τρομοκρατίας στις φυλακές Γκουαντάναμο στην Κούβα. Οι εν λόγω φυλακές αποτελούσαν ομοσπονδιακή ναυτική βάση, στην οποία ο στρατός των Η.Π.Α., χρησιμοποιώντας απάνθρωπα μέσα, βασάνιζε τους κρατούμενους, προκειμένου να ομολογήσουν την εμπλοκή τους σε ενδεχόμενες ή συντελεσθείσες τρομοκρατικές επιθέσεις εις βάρος Αμερικανών πολιτών.

Οι προσφεύγοντες έθεσαν ερώτημα, αναφορικά με το συνταγματικό δικαίωμα προσφυγής των κρατουμένων ενώπιον ομοσπονδιακού δικαστή για την εξέταση της νομιμότητας της κράτησής τους (Writ of Habeas Corpus). Tο δικαίωμα του habeas corpus είναι ένα εκ των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων του εθιμικού αγγλοσαξονικού δικαίου και συνέπεια της προσωπικής ελευθερίας, ενός αρχέγονου δικαιώματος του κάθε ατόμου. Το δικαίωμα είναι βαρύνουσας σημασίας, κάτι που αποδεικνύεται και από την ένταξη του στο Σύνταγμα του 1787. Ειδικότερα, το άρθρο 1 παράγραφος 9 εδάφιο 2 ορίζει ότι το προνόμιο της διαταγής habeas corpus δεν μπορεί να ανασταλεί με νομοθετική πράξη, παρά μόνο εάν αυτό απαιτείται προς αναστολή εσωτερικής εξέγερσης ή εισβολή ξένης δύναμης. Το καίριο ερώτημα της υπόθεσης Boumediene αφορούσε την αναστολή του προνομίου για τους ύποπτους μαχητές του εχθρού.

Ήδη μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στους δίδυμους πύργους, το Κογκρέσο παραχώρησε την αρμοδιότητα στον Πρόεδρο να χρησιμοποιεί κάθε αναγκαίο και πρόσφορο μέτρο κατά των υπόπτων τρομοκρατίας. Στη συνέχεια, κατ’ εντολή του, συνελήφθησαν ύποπτοι διαφόρων χωρών, όπως της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Αφγανιστάν. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι περίπου 700 κρατούμενοι των φυλακών Γκουαντάναμο, με τη βοήθεια μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, διεκδίκησαν δικαστικά την εξέταση του νομοσχεδίου και του βάσιμου της κράτησής τους. Ωστόσο, το νομοθετικό σώμα των Η.Π.Α. απέκλεισε την άσκηση οποιουδήποτε ενδίκου μέσου από τους κρατούμενους και, κατά συνέπεια, του προνομίου habeas corpus.

Η λύση στο καίριο ζήτημα ήρθε με την απόφαση επί της υπόθεσης Boumediene v. Bush. Τα ερωτήματα, που κλήθηκε να εξετάσει η σύνθεση του δικαστηρίου, ήταν τα εξής: η συνταγματικότητα της ειδικής νομοθετικής πράξης, που θέσπισε το νομοθετικό σώμα των Η.Π.Α., και η δυνατότητα των κρατουμένων στην Κούβα, να προσφύγουν ευθέως στην ομοσπονδιακή δικαιοσύνη.

Ο πυρήνας του δικαιώματος habeas corpus ανάγεται στη δυνατότητα του κρατουμένου να προσκομίσει ενώπιον του εφετείου στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν πως η πρωτοβάθμια δικαστική υπόθεση είναι λανθασμένη και αναξιόπιστη. Η νομοθετική πράξη δεν προέβλεπε τη δυνατότητα αυτή είτε σε προγενέστερο είτε σε μεταγενέστερο επίπεδο από την έκδοση της πρωτοβάθμιας δικαστικής απόφασης, με αποτέλεσμα η εκδίκαση της υπόθεσης από το εφετείο να είναι ανούσια. Η πλειοψηφία του δικαστηρίου αποφάσισε πως η ειδική νομοθεσία δεν συνάδει με τη φύση και τον χαρακτήρα ενός τόσο σημαντικού και συνταγματικώς προστατευόμενου δικαιώματος, κρίνοντάς την ως αντισυνταγματική. Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, η πλειοψηφία έκρινε πως, καθώς στο έδαφος της Κούβας ασκείται de facto κυριαρχία από την εκτελεστική εξουσία των Η.Π.Α., είναι απαραίτητο να ασκείται και δικαστική, ώστε να μην υπάρχουν εδάφη που δεν θα έχει ισχύ η συνταγματική προστασία των δικαιωμάτων των ιδιωτών. Άλλωστε, τονίστηκε πως, όπου υπάρχει κυριαρχία της συνταγματικής δημοκρατίας, υπάρχουν και οι κατάλληλες δικαστικές εγγυήσεις κατά της αυθαιρεσίας.

Το δικαίωμα προσφέρει τη δυνατότητα στον δικαστή να εξετάσει, αν η πρωτοβάθμια δικαστική απόφαση ήταν σύμφωνη με τη 14η Τροποποίηση του Συντάγματος, που ορίζει τα ειδικότερα δικαιώματα του εμπλεκόμενου σε ποινική διαδικασία. Το προνόμιο habeas corpus προστατεύεται και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1950. Ειδικότερα, το άρθρο 5 παράγραφος 3 ορίζει ότι κάθε πρόσωπο συλληφθέν ή υπό κράτηση οφείλει να παραπεμφθεί συντόμως ενώπιον δικαστού ή ετέρου δικαστικού λειτουργού και να εκδικασθεί εντός λογικής προθεσμίας ή να απολυθεί κατά τη διαδικασία. Παράλληλα, η παράγραφος 4 ορίζει ότι ο συλληφθείς ή ο κρατούμενος έχει δικαίωμα να προσφύγει ενώπιον δικαστηρίου, ώστε αυτό, σε σύντομη προθεσμία, να αποφασίσει επί της νομιμότητας της κράτησής του και, σε περίπτωση παράνομης κράτησης, να τον απολύσει. Αξίζει να επισημανθεί πως το δικαίωμα δεν ασκείται υποχρεωτικά εντός οποιασδήποτε αποσβεστικής προθεσμίας, αλλά είναι δυνατή η άσκησή του οποτεδήποτε, εφόσον ο προσφεύγων είναι σε θέση να προσκομίσει τα απαραίτητα στοιχεία και να προσβάλλει τη νομιμότητα της κράτησής του.

Η όξυνση των κοινωνικοοικονομικών αντιθέσεων έχει οδηγήσει σε όλο και περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις, τα τελευταία 20 χρόνια, στο σύνολο της διεθνούς κοινότητας. Αδήριτη παρουσιάζεται η ανάγκη λήψης των πιο πρόσφορων και αναγκαίων μέτρων από τους κυβερνώντες, ώστε να εξαλειφθούν και να προληφθούν παρόμοιες ενέργειες, οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη και παγκόσμια ειρήνη. Ωστόσο, η πρόληψη τέτοιων εγκλημάτων πρέπει να γίνεται με γνώμονα την προστασία θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η προσωπική ελευθερία και η αποτελεσματική δικαστική προστασία. Η υπόθεση Boumediene v. Bush αποτέλεσε σταθμό, στη σύγχρονη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου, σε μια προσπάθεια επίτευξης της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

  • Counter-Terrorism and the Detention of Suspected Terrorists: Preventive Detention and International Human Rights Law, Claire Macken, Routledge Research in Terrorism and the Law, 2011
  • Boumediene v. Bush, International Crimes Database, http://www.internationalcrimesdatabase.org/Case/893

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Νίκος Καραμήτρος
Νίκος Καραμήτρος
Γεννημένος το 2001. Διανύει το πρώτο έτος των σπουδών του στο τμήμα Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια με αντικείμενο το Διεθνές Δίκαιο, για το οποίο τρέφει μεγάλο ενδιαφέρον. Μιλάει αγγλικά και γερμανικά. Είναι μέλος του European Law Students’ Association (ELSA Komotini).