Του Αλέξανδρου Ζάρκα,
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα και το Συνέδριο της Βιέννης (1814) σχηματίστηκε η Ιερά Συμμαχία: ένας σύνδεσμος αμοιβαίας βοήθειας των απολυταρχικών ηγεμόνων εναντίον των λαϊκών βλέψεων που γεννήθηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση (1789). Η Ελληνική Επανάσταση και οι άλλες εθνικές επαναστάσεις της δεκαετίας 1820-1830 αποτέλεσαν την πρώτη ρωγμή στο status quo που θέλησαν να εγκαθιδρύσουν οι ευρωπαϊκές μοναρχίες. Η επίθεση εναντίον της Ευρώπης του συνεδρίου της Βιέννης, η οποία είχε αποτύχει το 1830, με εξαίρεση την Ελλάδα και το Βέλγιο, φαίνεται να τελεσφορεί το 1848.
Οι φιλελεύθερες ιδέες εξακολουθούσαν να διαχέονται σε όλη την ήπειρο και έφτανε μια οικονομική κρίση για να πυροδοτήσει την εξέγερση του πλήθους. Οι επαναστάσεις του 1848 είχαν κοινό αντιμέτωπο την δεσποτική διακυβέρνηση των μοναρχών αλλά διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους. Κάποιες ήταν φιλελεύθερες και απαιτούσαν μεταρρυθμίσεις και συντάγματα ενώ άλλες ήταν εθνικές και απαιτούσαν ανεξαρτησία ή ενοποίηση.
Γαλλία
Στη Γαλλία το 1848 για να ψηφίσει κάποιος ήταν απαραίτητη η καταβολή του φόρου των 200 φράγκων, ενώ για το δικαίωμα εκλογιμότητας το ποσό ήταν 500 την ίδια στιγμή που το μέσο ημερομίσθιο ενός Παρισινού εργάτη δεν ξεπερνούσε τα τρία φράγκα. Τον Φεβρουάριο η καθολική απαίτηση του λαού για μεταρρύθμιση εξορίζει τον βασιλιά. Παρά την πτώση του Λουδοβίκου-Φιλίππου οι δημοκράτες θα χάσουν τις εκλογές τον Μάιο και η ανασυγκροτημένη αστική τάξη θα καταργήσει τα Εθνικά Εργαστήρια γεγονός που ώθησε τους εργάτες σε στάση. Από τις 23 μέχρι τις 26 Ιουνίου διεξάγονται ανελέητες οδομαχίες· ο πρώτος πραγματικός ενδογαλλικός πόλεμος. Ο απολογισμός ήταν 6.000 νεκροί και 11.000 φυλακισμένοι και το φράγμα που αντιπαρατασσόταν στην κοινωνική δημοκρατία παρέμενε ισχυρό αφού οι καταστάσεις δεν άλλαξαν.
Αυστρία
Με την αναγγελία των παρισινών γεγονότων και την πτώση του Λουδοβίκου-Φιλίππου, ο Μέτερνιχ φοβήθηκε τη μεταδοτικότητα της επανάστασης. Πράγματι, στις 13 Μαρτίου ο καγκελάριος και μέγας υπέρμαχος του Παλαιού Καθεστώτος δίνει εντολή στο στρατό να επιτεθεί στο πλήθος των διαδηλωτών γεγονός που τον φέρνει σε ρήξη με τη βασιλική οικογένεια και τον οδηγεί σε παραίτηση. Παραχωρήθηκε ελευθερία του τύπου, ελευθέρια του συνέρχεσθαι και δόθηκε υπόσχεση για σύνταγμα. Η νίκη του φιλελευθερισμού και η φυγή του Μέτερνιχ σήμαινε την αμφισβήτηση ολόκληρης της τάξης των πραγμάτων του 1815 και την ευκαιρία που όλοι περίμεναν για να απελευθερωθούν από τον ξένο ζυγό.
Με το που έγινε γνωστή η επιτυχία της εξέγερσης της Βιέννης οι αλλογενείς πληθυσμοί που υπάγονται στην Αυστρία άρχισαν τις κινητοποιήσεις. Οι Ούγγροι μετά τις παραχωρήσεις του αυτοκράτορα Φερδινάρδου περί πολιτικών ελευθεριών και συντάγματος δεν ήταν πια συνδεδεμένοι με την αυτοκρατορία αλλά η προσπάθεια για ανεξαρτησία βρήκε εμπόδιο τις σημαντικές σλαβικές μειονότητες που περιλάμβανε η Μεγάλη Ουγγαρία και την βοήθεια του ρωσικού στρατού που συνέτριψε τις ουγγρικές πόλεις με εντολή του Νικόλαου Α΄ (ορκισμένος εχθρός των επαναστάσεων).
Για τους Σλάβους των Αψβούργων η κατάργηση της δουλοπαροικίας αποδείχθηκε σημαντική νίκη. Κροάτες και Σέρβοι βοήθησαν αρχικά την εξέγερση των Μαγυάρων αλλά τα μεγαλεπήβολα σχέδια για τη Μεγάλη Ουγγαρία τους ανάγκασε να παραμείνουν αδρανείς. Τον Μάιο του 1848 οι Σέρβοι συγκάλεσαν εθνική συνέλευση στον Κάρλοβιτς που εξελίχθηκε σε διαδήλωση υπέρ της νοτιοσλαβικής ενότητας. Οι καλές σχέσεις Κροατών-Σέρβων προκάλεσαν ένα λαϊκό γιουγκοσλαβικό κίνημα το οποίο όμως δεν ήταν αρκετά ισχυρό για να μεταβάλει το status quo που προστάτευαν οι Μεγάλες Δυνάμεις.
Ιταλία
Η περίπτωση της Ιταλίας προκαλεί εντύπωση αφού το φιλελεύθερο αίσθημα και η διεκδίκηση συνταγμάτων οδήγησε σε εθνικό ρεύμα και εξέγερση κατά της Αυστρίας που είχε υπό τον έλεγχο της το λομβαρδοενετικό βασίλειο. Την επανάσταση στο Μιλάνο σπεύδουν να βοηθήσουν Ιταλοί στρατιώτες από κάθε βασίλειο/δουκάτο (παπική στρατιά, βασίλειο Νεάπολης κ.α.). Η απροθυμία του Πάπα για πόλεμο και η ανάκληση του στρατού της Νεάπολης αποδείχθηκαν μοιραία για το ιταλικό ενωτικό κίνημα και είχε ως αποτέλεσμα τη συντριβή του ιταλικού στρατού στις 25 Ιουλίου.
Γερμανία
Αιτία της επανάστασης αποτέλεσε η ταξική σύγκρουση φεουδαρχών-αστών που αναζωπυρώθηκε λόγω της κακής σοδειάς και της οικονομικής κρίσης. Ένα κύμα επαναστάσεων ίδρυσε δημοκρατικές κυβερνήσεις σε πολλά κρατίδια της Γερμανικής Ομοσπονδίας και ανάγκασε τον Φρειδερίκο-Γουλιέλμο Δ΄ να παραχωρήσει πολιτικές ελευθερίες. Για ακόμη μια φορά οι φιλελεύθερες βλέψεις ενώνονται με τις ενωτικές. Με αργές κινήσεις η βουλή της Φρανκφούρτης επηρεασμένη από τον εθνικισμό που εκείνη την εποχή αναδύει ο Χέρντερ διορίζει μια προσωρινή κυβέρνηση που ζητούσε την ενσωμάτωση όλων των εδαφών που κατοικούνταν από γερμανόφωνους λαούς. Η Ρωσία και η Ολλανδία αντιδρούν και η Αυστρία έχοντας ξεπεράσει τις εσωτερικές διαμάχες ανασυγκρότησε τον στρατό της και έβαλε τέλος στις γερμανικές βλέψεις που επιθυμούσε η βουλή της Φρανκφούρτης για ένωση των Τριών Βασιλέων (Πρωσία, Σαξονία, Ανόβερο).
Σημασία του έτους
Η «άνοιξη των λαών ή εθνών», όπως ονομάστηκε, έδωσε νέα αύρα στην Ευρώπη. Για το κύμα των επαναστάσεων δεν οφείλεται μόνο η οικονομική ανισότητα αλλά και η ανάδυση της εθνικής συνείδησης και η θεωρητική προσέγγιση της ταξικής πάλης. Τον Φεβρουάριο του 1848 εκδόθηκε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο από τον Κ. Μαρξ και τον Φ. Ένγκελς που επηρέασε την γερμανική επανάσταση, ενώ παράλληλα θεωρητικοί του ρομαντικού εθνικισμού, όπως ο Μαντσίνι, επηρέασαν αντίστοιχα την επανάσταση στην Ιταλία και την αφύπνιση των εθνών. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η αξία του έτους δεν περιορίζεται στα επαναστατικά γεγονότα αυτά καθαυτά αλλά και στις ιδέες που δημιουργήθηκαν στα πλήθη των εξεγερμένων και στη θεωρητική προσέγγιση αυτών των ιδεών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Berstein S.-Milza P. (1997). Histoire de l’Europe – Nationalismes et concert européen 1815-1919 (σ.48-72)
- Σταυριανός Λ. (2006) Τα Βαλκάνια μετά το 1453 (σ.511-518)
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 2000 και σπουδάζει στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Φέρει ενδιαφέρον για σύγχρονα ιστορικά γεγονότα και για την πολιτική ανάλυση. Θεωρεί τα ανθρώπινα δικαιώματα αποφασιστικά κρίσιμα για την κοινωνία και τον ευαισθητοποιεί ο εθελοντισμός.
