16.6 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΟικονομίαΚαπιταλισμός με τη ματιά του Ισλάμ και του Βουδισμού

Καπιταλισμός με τη ματιά του Ισλάμ και του Βουδισμού


Της Γεωργίας Παγιαβλά,

Το θρησκευτικό προφίλ του κόσμου αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς, λόγω των διαφορών στους ρυθμούς θνησιμότητας και του μεγέθους του νεανικού πληθυσμού, αλλά και των ατόμων που αλλάζουν θρησκεία. Σύμφωνα με την έρευνα του Pew Research Center (2015), μέχρι το 2050 ο Χριστιανισμός θα εξακολουθήσει να είναι η μεγαλύτερη θρησκεία, αλλά το Ισλάμ αυξάνεται με το γρηγορότερο ρυθμό σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες. Στο γράφημα 1 παρουσιάζονται πιο αναλυτικά οι μεταβολές του θρησκευτικού κόσμου. Αν οι δημογραφικές τάσεις παραμείνουν οι ίδιες, δηλαδή τα υψηλά ποσοστά γεννητικότητας, μέχρι το 2100 οι Μουσουλμάνοι θα είναι περισσότεροι από τους Χριστιανούς.

Γράφημα 1: Παγκόσμια τάση των θρησκειών την περίοδο 2010-2050. Πηγή: Pew Research Center, 2015.

Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα και πολλοί από μας την έχουμε ήδη δει και βιώσει. Οι επιστήμονες διαπιστώνουν, ότι η επιταχυνόμενη αλλαγή του κλίματος οφείλεται στην ανθρωπογενή δραστηριότητα και ιδιαίτερα λόγω των εκλυόμενων δισεκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Σύμφωνα με τον NOAA (2019), ο Αύγουστος του 2019 ήταν ο πιο θερμός μήνας σε σχέση με άλλες χρονιές για πολλές περιοχές του πλανήτη, ακόμη παρατηρήθηκαν ακραία καιρικά φαινόμενα (τυφώνες και καταιγίδες) και τέλος, το επίπεδο των πάγων στους πόλους άγγιξε τα πιο χαμηλά επίπεδα, όπως διαφαίνονται στο γράφημα 2.

Γράφημα 2: Επιλεγμένα φαινόμενα κλιματικής αλλαγής για τον Αύγουστο του 2019. Πηγή: ΝΟΑΑ, 2019.

Επιπρόσθετα, o δυτικός κόσμος χαρακτηρίζεται από μια απαισιοδοξία. Οι πολίτες των ευρωπαϊκών κρατών νιώθουν ότι απειλείται η εθνική τους προοπτική, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο λαϊκισμός με γενεσιουργό αιτία την οικονομική κρίση. Είναι αξιοσημείωτο, ότι πολίτες της Δανίας, της Γερμανία, της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Πολωνίας, της Σουηδίας και του ΗΒ, οι οποίοι καταλαμβάνουν τα ¾ του Ευρωπαϊκού πληθυσμού, έχουν χαμηλά επίπεδα αισιοδοξίας σε ερώτηση αναφορικά με το μέλλον των χωρών τους (The Guardian, 2019). Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, οι Αμερικανοί είναι εξίσου ανήσυχοι για το πώς θα είναι κατάσταση στην Αμερική το 2050, καθώς αναμένουν να αυξηθούν οι εισοδηματικές ανισότητες, το χρέος να διογκωθεί, το περιβάλλον να είναι σε πιο κρίσιμη κατάσταση και το κόστος υγείας να είναι πιο ακριβό (Gramlich, 2019).

Στα οικονομικά, υπάρχει ένα έντονο ενδιαφέρον σχετικά με το πόσο ο ρόλος της θρησκείας μπορεί να δώσει μια βάση για την ανάπτυξη ενός πιο αποτελεσματικού μηχανισμού για την επιβίωση και την ευημερία των πολλών. Ο Weber (1905) προσπάθησε να εξηγήσει την ανάδειξη του καπιταλισμού στις δυτικές κοινωνίες. Εστίασε στις θρησκευτικές αρχές που συνέβαλαν στον σχηματισμό του καπιταλιστικής ηθικής. Διαπίστωσε ότι οι αρχές του Προτεσταντισμού έδιναν υψηλή αξία στην σκληρή δουλειά, όπου σύμφωνα με την Καλβινιστική άποψη ένα άτομο με αυτό το χαρακτηριστικό ήταν σημάδι για την αιώνια σωτηρία.

Οπότε, η ηθική του καπιταλισμού υποδεικνύει ότι η απόκτηση όλο και περισσότερων χρημάτων ταυτίζεται με σκληρή και αποτελεσματική δουλειά. Το κέρδος δεν θεωρείται πλέον αμαρτία, όπως συνέβαινε στο Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα να επιδιώκεται η παραγωγή υλικού πλούτου στις Δυτικές κοινωνίες. Με άλλα λόγια, δόθηκε ώθηση στην ατομική πρωτοβουλία και έτσι ο καπιταλισμός συνδέθηκε με την έννοια της ελευθερίας, όπου δεν είναι απλά ένα εργαλείο, αλλά ο αυτοσκοπός. Συμπερασματικά, η προτεσταντική ηθική έδωσε τόσο οικονομική όσο και πολιτική ελευθερία και έτσι ο καπιταλισμός άρχισε να κερδίζει έδαφος όλο και σε περισσότερες χώρες της Ευρώπης, με αποτέλεσμα σήμερα η πιο πλούσια χώρα του κόσμου να βρίσκεται στα εδάφη της.

Το Ισλάμ, από την άλλη, φαίνεται να χαρακτηρίζεται από διαφορετικές θρησκευτικές αρχές. Πιο αναλυτικά, η έννοια του κοινωνικού συμφέροντος είναι πιο σημαντική από αυτή του ατομικού συμφέροντος, με αποτέλεσμα το οικονομικό σύστημα του Ισλάμ να χαρακτηρίζεται από την αρχή τη διπλής ιδιοκτησίας, δηλαδή αν και επιτρέπει την ατομική ιδιοκτησία προωθεί και την δημόσια ιδιοκτησία, την αρχή της περιορισμένης οικονομικής ελευθερίας και την αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης (Reda, 2014). Σκοπός, δηλαδή, είναι να προσανατολιστεί η ανθρώπινη συμπεριφορά προς μια κατεύθυνση ενότητας και κοινωνικής αρμονίας. Η σύνδεση των Μουσουλμάνων με την επουράνια ζωή τους αποτρέπει να δεθούν με τα υλικά αγαθά.

Ο καπιταλισμός δεν ευδοκίμησε στην ισλαμική κοινωνία, διότι διέπεται από διαφορετικές αρχές. Ένα κεντρικό ερώτημα, όμως, είναι γιατί οι οικονομίες του Ισλάμ δεν κατάφεραν να αναπτυχθούν. Μία αρκετά δημοφιλής λύση για αυτό το πρόβλημα, είναι ότι πρέπει να ασπαστούν τις αρχές του προτεσταντισμού, όπως πολύ πετυχημένα έκαναν οι ανεπτυγμένες χώρες. Με άλλα λόγια, πρέπει να μπει στην συνείδηση των Μουσουλμάνων η ορθολογική και συστηματική επιδίωξη του πλούτου. Διαφορετικά, μόνο μέσα από μετρήσιμους οικονομικούς όρους, δηλαδή παραγόμενου πλούτου, μπορεί να οριστεί μια οικονομία ανεπτυγμένη.

Έτσι, υπάρχει η έντονη πεποίθηση ότι ο δυτικός τρόπος οικονομικής ανάπτυξης είναι ο αδιαμφισβήτητος μονόδρομος. Ο καπιταλισμός διέπεται από το ελεύθερο χέρι της αγοράς του Άνταμ Σμιθ και από την αρχή της οικονομικής ελευθερίας, που είναι το κυριότερο συστατικό της ανάπτυξης. Άρα, η ιδιωτική πρωτοβουλία πρέπει να προστατεύεται μέσα από την εξασφάλιση της ελευθερίας σε όλες τις πτυχές της οικονομικής δραστηριότητας. Φυσικά, παραβλέπεται από τους υποστηρικτές αυτής της καπιταλιστικής αρχής ότι η εξέλιξη του καπιταλισμού έχει συνδεθεί με το περιορισμό της ελευθερίας, λόγω της αποικιοκρατίας, των μονοπωλίων και της εμπορευματοποίησης της εργασίας. Ενώ, παράλληλα, θεωρείται αναγκαίο κακό η αύξηση της ανισότητας και της κλιματικής αλλαγής.

Ο Zadec (1993) ανέδειξε, ότι οι αρχές του Βουδισμού έχουν σημαντική επιρροή στο τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της οικονομίας. Μέσα από το παράδειγμα της Σρι Λάνκα, αναδεικνύει ότι οι αρχές του Βουδισμού και του Γκάντι προωθούν την συμμετοχή και διαβούλευση για κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. Η κοινή λήψη αποφάσεων θεωρείται ως ο μόνος τρόπος ανατροπής του φαύλου κύκλου της φτώχειας, της απώλειας της αξιοπρέπειας και των εγωιστικών πράξεων. Εδώ αξίζει να σημειωθεί, ότι η απογοήτευση των Ευρωπαίων από το ευρωπαϊκό οικοδόμημα συνδέεται στενά με την αίσθηση ότι δεν λαμβάνεται η άποψη τους υπόψη, με αποτέλεσμα να υπάρχει έντονη πεποίθηση ύπαρξης δημοκρατικού ελλείμματος.

Ο καπιταλισμός έχει στον πυρήνα του τη θεωρία, ότι η υψηλότερη κατανάλωση συνδέεται άμεσα με την υψηλότερη ευημερία. Η κυρίαρχη σχολή σκέψης στα οικονομικά απαρτίζεται από τα νεοκλασικά μοντέλα, που επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση της χρησιμότητας και στην ουσία εστιάζουν στην μεγιστοποίηση της κατανάλωσης, έχοντας απομακρυνθεί τελείως από τη μελέτη του συστήματος των αρχών (Brahmagunabhorn, 2011). Για παράδειγμα, η κατανάλωση ενός μπουκαλιού ουίσκι αξίας 16 ευρώ, με την κατανάλωση ενός βιβλίου 16 ευρώ, έχουν ίδια αξία στην αγορά, όμως τα οικονομικά τους κόστη και οφέλη είναι τελείως διαφορετικά. Με άλλα λόγια, τα κυρίαρχα οικονομικά υπολογίζουν την προστιθέμενη αξία του προϊόντος στην οικονομία, χωρίς να συνυπολογίζουν τη ποιότητα του.

Αντίθετα, ο βουδισμός ιεραρχεί το πνεύμα υψηλότερα της ύλης και για αυτό τα βουδιστικά οικονομικά χαρακτηρίζονται ως η πνευματική προσέγγιση των οικονομικών (Deshar, 2020). Έτσι, τα βουδιστικά οικονομικά επιδιώκουν μέσα από την κατανάλωση την προσωπική ανάπτυξη και την αναζήτηση της ευτυχίας εκ των έσω και όχι από τα υλικά αγαθά. Η κατανάλωση πρέπει να έχει έναν στόχο και έναν σκοπό, δηλαδή να αξιοποιηθούν αγαθά και υπηρεσίες που θα ικανοποιήσουν την ευημερία, η οποία θα προέρχεται από βελτιωμένη εκπαίδευση, υγεία και υποδομές. Με άλλα λόγια, η ευημερία χαρακτηρίζεται από λιγότερη υλική κατανάλωση, η οποία θα έχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον.

Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποιημένη οικονομία, τις έντονες δημογραφικές αλλαγές που θα επιφέρουν αλλαγή στο θρησκευτικό μείγμα του κόσμου, με πιθανή κυριαρχία των Μουσουλμάνων, την κλιματική αλλαγή που απαιτεί άμεση αλλαγή του προτύπου παραγωγής, ενώ η κυριαρχία της Δύσης μπορεί να δοκιμαστεί από τις αναδυόμενες οικονομίες, την άνοδο του λαϊκισμού και της αυτοεκπληρούμενης απαισιοδοξίας. Όλα αυτά, δεν μπορούν να αφήσουν ανεπηρέαστο τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και οργάνωσης. Μήπως ήρθε η ώρα να αναθεωρηθούν οι αρχές του προτεστανισμού, εναρμονιζόμενες με αυτές του Ισλάμ και του Βουδισμού;


Πηγές
  • Brahmagunabhorn, P. 2011. Buddhist Economics. Bangkok: Num-Aksorn Printing.
  • Deshar, B. (2020). The concept of Buddhist Economics.
  • Gramlich, J. 2019. Looking ahead to 2050, Americans are pessimistic about many aspects of life in U.S.. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση στις 15/05/2020. 
  • Pew Research Center, 2015. The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση στις 15/05/2020. 
  • Reda, A. (2014). Weber and Baqir as‐Sadr: The Paradox of Economic Development in Islamic Societies. American Journal of Economics and Sociology, 73(1), 151-177.
  • The Guardian, 2019. European countries among gloomiest in developed world–poll. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση στις 15/05/2020. 
  • Weber, M. (1905). The Protestant Ethicand the Spirit of Capitalism. New York: ScribnersWeberThe Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism1958.
  • ΝΟΑΑ, 2019. Global Climate Report – August 2019. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση στις 15/05/2020. 

Γεωργία Παγιαβλά

Ξεκίνησε την πορεία της ως μαθήτρια στα «Εκπαιδευτήρια Νέα Γενιά Ζηρίδη», συνέχισε ως φοιτήτρια στο Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ως μεταπτυχιακή στο University of Glasgow με ειδίκευση Economic Development. Παρακολούθησε δεύτερο μεταπτυχιακό στα Οικονομικά στο «Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών», ενώ παράλληλα ήταν βοηθός ερευνήτρια στο «Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης». Αυτή τη περίοδο απασχολείται σε μια αστική ΜΚΟ και παράλληλα συνεχίζει τις σπουδές της σε διδακτορικό επίπεδο.  Χόμπυ της η Λογοτεχνία και οι περίπατοι στην Αθήνα.

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Γεωργία Παγιαβλά
Γεωργία Παγιαβλά
Αποφοίτησε από το Tμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ολοκλήρωσε μεταπτυχιακό στο University of Glasgow με ειδίκευση Economic Development. Παρακολούθησε δεύτερο μεταπτυχιακό στα Οικονομικά στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ, παράλληλα, ήταν βοηθός ερευνήτρια στο «Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης». Απασχολήθηκε σε μια αστική ΜΚΟ για την Απολιγνιτοποίηση στη Μεγαλόπολη και ολοκλήρωσε μεταπτυχιακό στο Tμήμα Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο με κατεύθυνση Χωρικές Πολιτικές και Ανάπτυξη στην Ευρώπη. Συνεχίζει τις σπουδές της σε διδακτορικό επίπεδο, ενώ, συγχρόνως, φοιτά στο προπτυχιακό Τμήμα της Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ. Χόμπυ της η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων και οι περίπατοι στην Αθήνα.