Του Νικόλαου Καραμήτρου,
Μεταξύ των σημαντικότερων εξουσιών του Προέδρου των ΗΠΑ, των “Checks and Balances”, ανιχνεύεται ένα εκ των πιο ουσιαστικών -αν όχι το ουσιαστικότερο όλων- εκτελεστικών δικαιωμάτων του, το Προεδρικό Veto. Ως Veto αποδίδεται το δικαίωμα της αρνησικυρίας, το οποίο διατηρεί εκ του νόμου η αρμόδια κρατική αρχή, να «παγώνει» τη θέσπιση ενός νομοσχεδίου είτε αναβάλλοντάς το για το μέλλον είτε σπανιότερα ακυρώνοντάς το.
Ιστορικά, το Veto συναντάται ήδη από την Αρχαϊκή Ρώμη, των Πληβείων, όπου οι δύο δήμαρχοι είχαν το δικαίωμα να ακυρώνουν τις πράξεις άλλων αρχών. Ωστόσο, αν και το ρήμα Veto στη Λατινική σημαίνει παρεμποδίζω, η αρνησικυρία στην Αρχαία Ρώμη αποδιδόταν με τον όρο “intercessio”. Παρά το πέρασμα του χρόνου και την εξέλιξη των δικαιϊκών και πολιτικών συστημάτων, το δικαίωμα της αρνησικυρίας παρέμεινε αναλλοίωτο, εφαρμοζόμενο στα Westminster Systems, στις περισσότερες Συνταγματικές Μοναρχίες, σε ορισμένες Ευρωπαϊκές Δημοκρατίες και φυσικά στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στις οποίες και θα γίνει αναφορά στη συνέχεια.
Το Veto διακρίνεται σε απόλυτο και σε αναβλητικό, ανάλογα με τις εκάστοτε συνέπειες που επιφέρει η άσκησή του. Αφενός στην πρώτη περίπτωση επέρχεται η οριστική ακύρωση του νομοσχεδίου ή του ψηφίσματος, όπως όταν ασκείται από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Αφετέρου στη δεύτερη αναστέλλεται η εφαρμογή του υποβληθέντος νομοσχεδίου ή αναπέμπεται στο αρμόδιο νομοθετικό όργανο προκειμένου να ξανασυζητηθεί, να τροποποιηθεί και να υποβληθεί εκ νέου. Αξιοσημείωτο είναι πως η αναπομπή του νομοσχεδίου δε σημαίνει πάντα την αναθεώρησή του, μιας και αυτό βασίζεται στην κρίση του νομοθετικού σώματος. Το δικαίωμα της αναβλητικής αρνησικυρίας διαθέτει η πλειονότητα των αρχηγών κρατών και αντίστοιχα ο Έλληνας Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Ουσιαστικότερο, όμως, είναι το δικαίωμα της αρνησικυρίας στην ομοσπονδιακή, συνταγματική δημοκρατία των Η.Π.Α. Αυτό οφείλεται στις «υπερεξουσίες» που προσδίδει στον Πρόεδρο το Σύνταγμα του 1787. Αν και η λέξη Veto δε συναντάται στο αυξημένης τυπικής ισχύος κείμενο, γίνεται σαφές από το Άρθρο 1, Εδάφιο 7 πως το δικαίωμα ανήκει στον Πρόεδρο, ο οποίος έχει και τον τελικό λόγο, την επικύρωση στη νομοθετική εξουσία. Το Veto στις Η.Π.Α λαμβάνει πέντε διαφορετικές μορφές.
Σύμφωνα με την αναφερθείσα διάταξη, μετά την κύρωση του νομοσχεδίου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία, αυτό θα παρουσιάζεται στον Πρόεδρο προκειμένου να επικυρωθεί μέσα σε διάστημα δέκα ημερών. Εάν αυτός το εγκρίνει θα το υπογράφει, αν όχι θα το επιστρέφει, με τις αντιρρήσεις του, στο Σώμα που δημιουργήθηκε, το οποίο θα καταγράφει τις αντιρρήσεις στο Μητρώο και θα προχωρά στην επανεξέτασή του. Στην προκειμένη περίπτωση, ο αρχηγός του κράτους εκφράζει -ρητώς- την αντίθετη άποψή του απέναντι στο προτεινόμενο νομοσχέδιο. Εάν μετά την επανεξέτασή του, 2/3 του Σώματος συμφωνήσουν να «περάσουν» το νομοσχέδιο, θα αποστέλλεται στο άλλο Σώμα, συνοδευόμενο από τις αντιρρήσεις, το οποίο θα επανεξετάζει το νομοσχέδιο. Εάν εγκριθεί από τα 2/3 και αυτού του Σώματος, θα καθίσταται νόμος.
Άλλως έχει όταν ο Πρόεδρος αφήσει άπρακτη την προθεσμία των δέκα ημερών. Από τη «σιωπή» του συνάγεται η σιωπηρή αποδοχή του νομοσχεδίου, όπως προβλέπει το ίδιο άρθρο. Εάν νομοσχέδιο δεν επιστραφεί από τον Πρόεδρο εντός δέκα ημερών (εκτός Κυριακών) μετά την υποβολή προς αυτόν, το νομοσχέδιο θα καθίσταται νόμος, ωσάν να το είχε υπογράψει. Μέσα στην προθεσμία των δέκα ημερών το Κογκρέσο δύναται να διακόψει τις εργασίες του και να επιστρέψει το νομοσχέδιο, προτού αυτό επικυρωθεί και καταστεί νόμος. Η τελευταία διαδικασία ονομάζεται “Pocket Veto”, δε μπορεί να παρακαμφθεί και το νομοσχέδιο πρέπει να επανεισαχθεί.
Οι άλλες τέσσερις μορφές της αρνησικυρίας στις ΗΠΑ είναι η τροποποιητική (Amendatory Veto), η καταργητική (Line Item Veto), η μειωτική (Reduction Veto) και η ολοκληρωτική αρνησικυρία (Package Veto). Το Amendatory Veto επιτρέπει στον Πρόεδρο να τροποποιεί μέσω της αρνησικυρίας νομοσχέδια, το Line Item Veto να καταργεί διατάξεις αυτών, το Reduction Veto να μειώνει τον προϋπολογισμό για το νομοσχέδιο και τέλος το Package Veto να ασκεί εξ ολοκλήρου αρνησικυρία στο προτεινόμενο νομοσχέδιο. Εν αντιθέσει με το Pocket Veto, οι τέσσερις αυτές μορφές Veto μπορούν να παρακαμφθούν μέσω του σχηματισμού ενισχυμένης πλειοψηφίας 2/3 και από τα δύο σώματα του Κογκρέσου.
Στο παρελθόν, ουκ ολίγες φορές, ασκήθηκε το δικαίωμα της αρνησικυρίας από Προέδρους. Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της Αμερικανικής Γερουσίας, από την αρχή της πρώτης Προεδρικής θητείας το 1789 μέχρι και σήμερα έχει ασκηθεί Veto 2580 φορές (1514 Amendatory, Line Item, Reduction, Package Vetoes και 1066 Pocket Vetoes), εκ των οποίων 111 φορές έχει παρακαμφθεί. Η πιο πρόσφατη περίπτωση άσκησης Veto ήταν τον Οκτώβριο του 2019 από τον τωρινό Πρόεδρο Donald J. Trump, δίχως όμως να παρακαμφθεί.
Είναι αξιοσημείωτο πως ο Πρόεδρος που άσκησε τις περισσότερες φορές το δικαίωμα του Veto ήταν ο Franklin D. Roosevelt (1933-1945), ο 32ος Πρόεδρος των ΗΠΑ. Η Προεδρία του διάρκεσε 12 έτη, περισσότερα από κάθε άλλον Πρόεδρο, αφού είχε εκλεγεί 4 φορές παραβιάζοντας τη θητεία που προβλέπει το Σύνταγμα των ΗΠΑ (θητεία άπαξ ανανεώσιμη). Κατά τη διάρκεια της θητείας του άσκησε Veto σε 635 περιπτώσεις (372 Regular-263 Pocket), εκ των οποίων μόνο 9 φορές παρακάμφθηκε. Είναι σαφής η εξουσία που παρέχει στον δικαιούχο το Αμερικανικό Σύνταγμα, μιας και είναι ελάχιστες οι φορές που το Κογκρέσο καταφέρνει να παρακάμψει την αρνησικυρία αυτού.
Η δυσκολία παράκαμψης της Προεδρικής αρνησικυρίας εγείρει αμφιβολίες σχετικά με τον πυρήνα του δικαιώματος. Από τη μια πλευρά, η Βουλή είναι το άμεσα αντιπροσωπευτικό σώμα του λαού και το καθ’ ύλην αρμόδιο νομοθετικό όργανο, οπότε δεν είναι σύμφωνο με το Σύνταγμα να περιορίζεται η δραστηριότητά του από τον εκάστοτε κυβερνώντα, ο οποίος δύναται να ασκεί καταχρηστικά το Συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά του για να αναβάλλει ή και να ακυρώνει οριστικά και αμετάκλητα την ψήφιση νέων νομοσχεδίων. Έτσι, σύμφωνα με αυτήν την άποψη είναι απαραίτητη η τροποποίηση του Άρθρου 1, Εδάφιο 7, προκειμένου να διασφαλιστεί η νόμιμη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και η ασφάλεια δικαίου. Από την άλλη πλευρά, η κρατούσα άποψη και η φαινομενικώς ορθότερη είναι πως ο Συντακτικός νομοθέτης σκοπίμως θέσπισε τη διάταξη και παραχώρησε το δικαίωμα του Veto στον Πρόεδρο, χάρη στην ομοσπονδιακή πτυχή του Αμερικανικού πολιτικού συστήματος, το οποίο βασίζεται στις αυξημένες και ουσιαστικές εξουσίες του Προέδρου.
Σε γενικές γραμμές, όσο αντιδημοκρατική κι αν φαντάζει η φύση του δικαιώματος της αρνησικυρίας, η θέση του στον ιεραρχικά ανώτερο νόμο της έννομης τάξης των ΗΠΑ και η άσκησή του για περισσότερα από 230 έτη, θα άρει τυχόν επιχειρήματα που θα μπορούσαν να προκύψουν έναντι του πυρήνα του, περί ύπαρξης συνταγματικότητας ή μη. Εντούτοις, είναι εύλογο να ασκείται κριτική και να ζητείται τροποποίηση της διάταξης από τα εκάστοτε μέλη της αντιπολίτευσης, καθώς η νομοθετική εξουσία είναι ανάγκη να ανήκει στο άμεσα αιρετό σώμα του πολιτικού συστήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The history of the Presidential Vetoes, History, Art & Archives of the House of Representatives, https://history.house.gov/Institution/Presidential-Vetoes/Presidential-Vetoes/
- The meaning of the Presidential Veto, United States Senate (official website), https://www.senate.gov/reference/reference_index_subjects/Vetoes_vrd.htm
- The presidential veto power explained, National Constitution Center, https://constitutioncenter.org/blog/the-presidential-veto-power-explained
- Donald J. Trump – Vetoes, United States Senate (official website), https://www.senate.gov/legislative/vetoes/TrumpDJ.htm
Γεννημένος το 2001. Διανύει το πρώτο έτος των σπουδών του στο τμήμα Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια με αντικείμενο το Διεθνές Δίκαιο, για το οποίο τρέφει μεγάλο ενδιαφέρον. Μιλάει αγγλικά και γερμανικά. Είναι μέλος του European Law Students’ Association (ELSA Komotini).
