Οσφρητικό σήμα: μπορούν να προστατευτούν νομικά οι μυρωδιές;

Της Μαρίας Μπουλιέρη, 

Στις 20 Μαρτίου 2020 δημοσιεύτηκε ο νέος Νόμος 4970/2020 «Εμπορικά σήματα – ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/2436 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών – μελών περί σημάτων και της Οδηγίας 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και άλλες διατάξεις.» (ΦΕΚ Α 71/20.3.2020), ο οποίος καταργεί τον προϊσχύσαντα Ν.4072/2012 (άρθρα 121-182).

Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές που εισάγει ο νέος νόμος είναι το πλήθος νέων διαφορετικών, «μη παραδοσιακών» μορφών σημάτων που μπορούν να κατοχυρωθούν. Μέχρι πρόσφατα ως εμπορικό σήμα μπορούσαν να προστατευθούν ιδίως λέξεις, ονόματα και ψευδώνυμα προσώπων, απεικονίσεις, σχέδια, γράμματα, αριθμοί, χρώματα, ήχοι, συµπεριλαμβανομένων των μουσικών φράσεων, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του ή και συνδυασμός των παραπάνω. Προϋπόθεση αποτελούσε να είναι το σημείο αυτό επιδεκτικό γραφικής παράστασης.Ο Ν.4970/2020 δίνει, πλέον, την δυνατότητα να κατοχυρωθούν στην Ελλάδα σήματα με διαφορετική μορφή, εγκαταλείποντας την προϋπόθεση της «γραφικής παράστασης» ως απαραίτητο όρο για την προστασία του σήματος. Περνάμε, λοιπόν, σε μια νέα εποχή όπου προϋπόθεση είναι η αναπαράσταση στο σχετικό μητρώο κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στο δικαιούχο του. Έτσι, ως εμπορικό σήμα σήμερα μπορεί να κατοχυρωθεί σήμα λεκτικό, απεικονιστικό, τρισδιάστατο, θέσης, μοτίβου, ηχητικό, κίνησης, οπτικοακουστικό, ολογραφικό ή συνδυασμός των παραπάνω.

Τι θα μπορούσαμε να πούμε ότι λείπει από τον παραπάνω κατάλογο; Τα οσφρητικά σήματα. Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του δικαίου σημάτων και καθώς ο χαρακτήρας του δικαίου αυτού είναι τέτοιος που «απαιτεί» από τη νομοθεσία να προσαρμόζεται διαρκώς στα νέα δεδομένα, σε ένα επόμενο στάδιο θα ήταν ενδιαφέρον -και πιστεύω θα γίνει σύντομα- να δίνεται η δυνατότητα προστασίας ως σήματος μιας μυρωδιάς, ενός αρώματος, με το οποίο το καταναλωτικό κοινό (θα) συνδέει το προϊόν ή/και την υπηρεσία που αντιστοιχεί στο σήμα αυτό.

Είναι γνωστό ότι η όσφρηση αποτελεί μια από τις εντονότερες αισθήσεις του ανθρώπινου σώματος και συνδέεται άμεσα με τις αναμνήσεις μας. Η μυρωδιά των κέικ μαντλέν οδήγησε τον Προυστ να γράψει το «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο», στο οποίο εξηγεί πώς η μυρωδιά των συγκεκριμένων κέικ ξεκίνησαν ένα «ταξίδι» στις παιδικές του αναμνήσεις τα καλοκαίρια που περνούσε στο σπίτι της θείας του στη γαλλική επαρχία, μένοντας έτσι γνωστό ως «Φαινόμενο Προύστ».Στη σύγχρονη ανταγωνιστική κι ελεύθερη αγορά, οι επιχειρήσεις αναπτύσσουν συνεχώς νέες στρατηγικές επικοινωνίας και έτσι βλέπουμε ότι για το marketing η όσφρηση έχει φτάσει να είναι εξίσου σημαντική με την όραση. Κι αυτό καθώς η οσφρητική ανάμνηση μπορεί να διαρκεί περισσότερο από την οπτική και ο καταναλωτής μπορεί να αναγνωρίσει ένα προϊόν ακόμα και πριν το δει.

Σήμερα, η δυνατότητα κατοχύρωσης μιας μυρωδιάς έχει αρχίσει να δίνεται και να αξιοποιείται όλο και συχνότερα από έννομες τάξεις του εξωτερικού, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ και την Αυστραλία.

Ας πάρουμε το παράδειγμα των ΗΠΑ πιο συγκεκριμένα. Εκεί, για να γίνει δέκτη μια αίτηση προστασίας οσφρητικού σήματος, η αιτούμενη προστασίας οσμή πρέπει να μυριστεί από εξεταστή διορισμένο από την κυβέρνηση. Όπως έχει γραφτεί και στην εφημερίδα «The Wall Street Journal», «Αν η μύτη του εξεταστή είναι «χαλασμένη», ο δικηγόρος θα πρέπει να βρει κάποιον υπεύθυνο να κάνει το «σνιφάρισμα»».

Παρακάτω θα πάρουμε μια…μυρωδιά σημάτων που έχουν κατοχυρωθεί στις ΗΠΑ.

• Μυρωδιά τσιχλόφουσκας για σανδάλια

Τον Ιούνιο του 2015 βραζιλιάνικη εταιρεία κατοχύρωσε μια συγκεκριμένη μυρωδιά τσιχλόφουσκας για τα σανδάλια της. Έστειλαν, μάλιστα, στην αντίστοιχη Υπηρεσία Σημάτων ένα δείγμα προς εξέταση με ένα σημείωμα που έλεγε: «Ο αιτών υποβάλλει εντός του φακέλου προς απόδειξη, τα σανδάλια αυτά, με σεβασμό».

• Μυρωδιά φράουλας για οδοντόβουρτσες 

Οι οδοντόβουρτσες αυτές είναι εμποτισμένες με ένα ιδιαίτερο άρωμα φράουλας, το οποίο κατοχυρώθηκε ως σήμα το 2007.

Όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο αρθρογράφος Nick Greene, «Οι μυρωδιές αυτές δεν μυρίζουν απαραίτητα καλύτερα από άλλα αρώματα… απλώς είχαν καλύτερους δικηγόρους».

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως, τι συμβαίνει;

Αν και θεωρητικά θα μπορούσε να κατοχυρωθεί μια μυρωδιά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό πρακτικά φαινόταν να είναι ιδιαίτερα δύσκολο μέχρι πρόσφατα, καθώς είχε επικρατήσει ως νομολογιακή βάση η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου C-273/00 (Sieckmann v. DPMA) του 2002, σύμφωνα την οποία η αιτούσα προστασίας «οσμή βαλσαμίνης με ελαφρά οσμή κανέλας» δεν μπορεί να κατοχυρωθεί ως σήμα, καθώς η χημική περιγραφή του αρώματος δεν ήταν επαρκώς κατανοητή, ούτε η λεκτική περιγραφή της μυρωδιάς ήταν αρκετά αντικειμενική και γενικά δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις της σαφήνειας, ακρίβειας και της γραφικής παράστασης.

Το 2005, επίσης, το πρώην Πρωτοδικείο Ευρωπαίων Κοινοτήτων (σήμερα Γενικό Δικαστήριο) απέρριψε αίτηση κατοχύρωσης οσφρητικού σήματος με περιγραφή «οσμή ώριμης φράουλας» με την ίδια αιτιολογία όπως και παραπάνω, προσθέτοντας ότι υπάρχουν παραπάνω από μια μυρωδιές ώριμης φράουλας και η περιγραφή αυτή δεν είναι αρκετά αντικειμενική.Μέχρι σήμερα υπήρξε μια μόνο κατοχύρωση οσφρητικού σήματος, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο ήταν η μυρωδιά του «φρεσκοκομμένου γρασιδιού» για μπαλάκια του τένις, το 2000, το οποίο όμως σήμερα δεν προστατεύεται λόγω μη ανανέωσης μετά τη λήξη του. Με την εφαρμογή του νέου νόμου λοιπόν και στην Ελλάδα που καταργεί αυτή την -κάπως περιοριστική- προϋπόθεση ανοίγει ο δρόμος για την προστασία και μίας μυρωδιάς ως σήματος.

Τέλος, μιλώντας για οσμές θα ήταν φυσιολογικό να αναρωτηθεί κανείς, αν δινόταν τελικά η δυνατότητα της κατοχύρωσης μιας οσμής ως σήματος, κάθε εταιρεία με αρώματα θα μπορούσε να ζητήσει την κατοχύρωση της μοναδικής μυρωδιάς της κολόνιας που παράγει.

Θα μπορούσε άραγε να κατοχυρωθεί η μυρωδιά του «One Million» της Paco Rabanne ως εμπορικό σήμα;

Η απάντηση είναι όχι. Μπορεί να κατοχυρωθεί ως σήμα το όνομα ή η συσκευασία, αλλά όχι η μυρωδιά μιας κολόνιας. Κι αυτό, όχι μόνο γιατί για την ώρα ο νόμος δεν προβλέπει την προστασία της μορφής αυτής, αλλά γιατί η οσμή δεν πρέπει να απορρέει από τη φύση καθ’εαυτή του προϊόντος. Όταν η Chanel, για παράδειγμα, επιχείρησε να κατοχυρώσει τη γνωστή της κολόνια «No. 5» στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αίτηση απορρίφθηκε με βασική αιτιολογία το γεγονός ότι η οσμή σε μια κολόνια είναι το βασικό στοιχείο του προϊόντος.Σίγουρα η όσφρηση, όπως και κάθε αίσθηση, είναι υποκειμενική και μεταφράζεται με διαφορετικό τρόπο από τον εγκέφαλο του κάθε ανθρώπου, ωστόσο θεωρώ θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον, αν όχι να υπάρξει άμεση νομοθετική πρόβλεψη, έστω να διευρυνθεί ο διάλογος γύρω από την ιδέα αυτή.

Πηγές

• https://search.ipaustralia.gov.au/trademarks/search/view/1241420?q=1241420
• https://www.wsj.com/articles/should-companies-trademark-scents-1428965455?cb=logged0.34832156728953123
• http://tmsearch.uspto.gov/bin/gate.exe?f=doc&state=4804:waqqpm.2.1
• http://tmsearch.uspto.gov/bin/gate.exe?f=doc&state=4804:waqqpm.3.1
• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:62000CJ0273
• https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2009/01/articlehtml

Μαρία Μπουλιέρη

Γεννήθηκε το 1997 στην Αθήνα, όπου και ζει μόνιμα. Είναι ασκούμενη δικηγόρος και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο πρόγραμμα «International & European Legal Studies: Private Law and Business Transactions» της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Τρέφει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εμπορικό δίκαιο και ιδιαίτερα το δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Σε προπτυχιακό επίπεδο, στα πλαίσια του προγράμματος ERASMUS+, φοίτησε επιπλέον στο Πανεπιστήμιο της Λιμόζ στη Γαλλία. Εκεί, ακαδημαϊκά εστίασε στο δίκαιο του περιβάλλοντος και πήρε μέρος σε πολλές εθελοντικές δράσεις. Αγαπά τη γιόγκα, τα ακροβατικά και πάντα απολαμβάνει τη θέα της θάλασσας.