Της Ελπίδας Δαλιέτου,
Τα τελευταία 20 χρόνια, η Κίνα έχει παρεισφρήσει στη Λατινική Αμερική, κυρίως μέσω ενός δικτύου σχέσεων με φιλικές τοπικές εθνικιστικές κυβερνήσεις, που θεωρούν το Πεκίνο ως μια εναλλακτική λύση έναντι της Ουάσιγκτον. Η κατάσταση αυτή όμως, επηρεάζει την εικόνα της «απαλλαγμένης από ιδεολογίες» εξωτερικής πολιτικής της Κίνας. Κατά τη νέα δεκαετία, ο συνδυασμός της εκλογής μιας κυβέρνησης κατά της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες και του τέλους των αριστερών-εθνικιστικών κυβερνήσεων της περιοχής φάνηκε να παρουσιάζει πρόβλημα για τα κινεζικά συμφέροντα. Παρόλα αυτά, η διπλωματική παραμονή της Κίνας στην περιοχή, αν και μετριοπαθής, φαίνεται να ξεπερνά την πολιτική μοίρα των συμμάχων της.
Οι κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής που είναι φιλικά διακείμενες προς την Κίνα έχουν επωφεληθεί από αυτή την σχέση, διεξάγοντας με αυτήν σημαντικό εμπόριο και επενδύσεις σε υποδομές μεταφορών, φυσικούς πόρους, εμπορεύματα και μεταποιημένα προϊόντα χαμηλού κόστους. Τον τελευταίο καιρό, οι τεχνολογικοί κολοσσοί της Κίνας έχουν αναπτύξει υποδομές επικοινωνίας και έχουν αρχίσει επίσης να παρέχουν υπηρεσίες. Ορισμένα από αυτά τα έργα υποδομής, αν και δεν ονομάζονται επισήμως έτσι, θα μπορούσαν να ενταχθούν στο ευρύτερο πλαίσιο της πρωτοπορίας “Belt and Road”. Η Κίνα έχει υπάρξει ζωτικής σημασίας δανειστής σε χώρες, όπως η Αργεντινή και η Βενεζουέλα. Η Βενεζουέλα θα μπορούσε να αποτελέσει το πρότυπο των φιλικών αυτών σχέσεων, καθώς τα κινεζικά προϊόντα έχουν κατακλύσει τις αγορές της και η Κίνα έχει ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, όντας ο κύριος εμπορικός εταίρος και αγοραστής πετρελαίου της Βενεζουέλας.
Στις προαναφερθείσες φιλικές χώρες, αλλά και σε άλλες, όπως κατά το παρελθόν η Βραζιλία του Λούλα, η Κίνα έχει εξασφαλίσει καλύτερες συμφωνίες, στις οποίες σημαντικό ρόλο έχουν διαδραματίσει οι πρεσβείες και οι σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων. Σε χώρες με προσέγγιση προσανατολισμένη στην αγορά, η κινεζική επιρροή είναι μικρότερη. Η Χιλή ίσως αποτελεί εξαίρεση. Παρά το γεγονός ότι είναι μία από τις πιο φιλικές προς την ελεύθερη αγορά χώρες της περιοχής, η Κίνα έχει υπάρξει εδώ και χρόνια ο σημαντικότερος επενδυτής και αγοραστής χαλκού, λίθου και άλλων ορυκτών της. Ωστόσο, η Κίνα έπρεπε να προσαρμοστεί σε συμφωνίες που καθοδηγούνται από τις τιμές της αγοράς. Για παράδειγμα, το 2019, η κινεζική εταιρία Tianqi έπρεπε να συμφωνήσει να έχει μια δευτερεύουσα θέση στον έλεγχο της εταιρείας εξόρυξης SQM.
Όταν ο Donald Trump ανέλαβε την εξουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες, η προστατευτική του ρητορική φάνηκε να παρέχει ένα σημαντικό άνοιγμα στα κινεζικά συμφέροντα στην περιοχή. Παρόλα αυτά, το μεταβαλλόμενο πολιτικό τοπίο της περιοχής και η αυξανόμενη αρνητική αντίδραση απέναντι στην Κίνα του Xi Jinping σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν επέτρεψαν την δραματική επέκταση της κινεζικής επιρροής στη Λατινική Αμερική. Στα τέλη του 2010, ήταν σαφές ότι οι σοσιαλιστικές κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική υποχωρούσαν. Δεδομένης αυτής της νέας πραγματικότητας, το κινεζικό κεφάλαιο χρειάστηκε να προσαρμόσει την προσέγγισή του στην αγορά της Λατινικής Αμερικής. Μια σημαντική αλλαγή ήταν ότι οι ιδιώτες επενδυτές και οι επιχειρηματίες πήραν το προβάδισμα στις επενδύσεις και το εμπόριο στην περιοχή. Οι κρατικές επιχειρήσεις έχουν ίσως λάβει δευτερεύοντα ρόλο και οι ιδιώτες επενδυτές έχουν επωφεληθεί από τις ευκαιρίες που τους δίνονται, από τις κυβερνήσεις που είναι ανοικτές στις ξένες επενδύσεις.
Ταυτόχρονα, οι σχέσεις της Κίνας με ασταθείς κυβερνήσεις, όπως αυτή της Βενεζουέλας, έχουν παγώσει. Οι ανακοινώσεις του Κινεζικού Ινστιτούτου Διεθνών Μελετών “Blue Book” σχετικά με τις αριστερές κυβερνήσεις στη Νότια Αμερική έχουν υπάρξει αρκετά αρνητικές, συμπεριλαμβανομένης και της έντονης κριτικής που ασκήθηκε στις οικονομικές επιδόσεις της Βολιβίας και της Βενεζουέλας. Παρόλα αυτά, στην περίπτωση της Βενεζουέλας, αν και η Κίνα αρνήθηκε να διασώσει ξανά τη χώρα με δάνεια, το Πεκίνο έχει επενδύσει πάρα πολλά χρήματα εκεί και δεν είναι πρόθυμο να αφήσει την Μπολιβαριανή Δημοκρατία να εκλέξει έναν υποψήφιο που στηρίζουν οι ΗΠΑ.
Από την άλλη πλευρά, οι σχέσεις της Κίνας με δεξιούς ηγέτες δεν είναι τόσο κακές όσο προβλεπόταν. Η Αργεντινή του Mauricio Macri αναπροσάρμοσε και επέκτεινε μερικές από τις συμφωνίες της προηγούμενης κυβέρνησης της Cristina Fernandez de Kirchner. Η επιστροφή των (μετριοπαθών) Περονιστών στην εξουσία μπορεί να δώσει νέες ευκαιρίες στην Κίνα. Στη Βραζιλία, ο Jair Bolsonaro ανέβηκε στην εξουσία με ισχυρή ρητορική κατά της Κίνας και ως στενός σύμμαχος του Donald Trump. Παρόλα αυτά, ο Bolsonaro δεν ακολούθησε την ίδια πορεία με την Ουάσιγκτον όσον αφορά τις σχέσεις της χώρας του με την Κίνα. Αντιθέτως, έχει εξασφαλίσει την Κίνα ως κρίσιμο εμπορικό εταίρο, όντας ανοικτός στη χρήση της Huawei για την ανάπτυξη δικτύων 5G στη χώρα. Οι δασμοί που έχουν υποβληθεί από την κυβέρνηση Trump στα βραζιλιάνικα αγαθά δεν έχουν βοηθήσει την κατάσταση.
Για το Πεκίνο, αλλά και για οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση, οι εμπορικές συμφωνίες με κυβερνήσεις παρόμοιας ιδεολογίας είναι συνήθως πιο επιθυμητές. Η περίπτωση της Λατινικής Αμερικής αποδεικνύει, ωστόσο, ότι οι αξίες αποτελούν μόνο μέρος των διεθνών σχέσεων. Οι διαρθρωτικές αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα, που προκλήθηκαν από τον μεταβαλλόμενο ρόλο των ΗΠΑ και την άνοδο της Κίνας, υπερβαίνουν το βραχυπρόθεσμο πολιτικό πλαίσιο. Ωστόσο, η δημιουργία ενός μη δυτικού αντιηγεμονικού μοντέλου φαίνεται πράγματι να χάνει την έφεσή του. Για παράδειγμα, οι χώρες BRICS δεν θεωρούνται πλέον το κέντρο της νέας παγκόσμιας τάξης, λόγω των εσωτερικών τους διαταραχών και της απώλειας των βραζιλιανών σοσιαλιστών προέδρων, που υπηρετούσαν ως φωνές οι οποίες αντιτίθεντο στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Παρά την τεράστια πολιτική τους απόσταση, αυτό που ενώνει τις δεξιές κυβερνήσεις με τους σοσιαλιστές προκατόχους τους είναι η ιδέα ότι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής δεν πρέπει να εξαρτώνται από την Ουάσιγκτον. Και η παρουσία της Κίνας στην περιοχή το επιτρέπει αυτό. Η τεράστια ανάγκη της αγοράς της Κίνας για φυσικούς πόρους και γεωργικά προϊόντα και τα προσιτά καταναλωτικά αγαθά των κινεζικών εταιρειών για τις αναπτυσσόμενες αγορές δεν μπορούν να συγκριθούν με αυτά που προσφέρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Το Πεκίνο, έχοντας επίγνωση αυτού του γεγονότος, υιοθέτησε μια ρεαλιστική και πρακτική προσέγγιση της κατάστασης. Ωστόσο, είναι ακόμα νωρίς για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η Λατινική Αμερική θα είναι σε θέση να διατηρήσει τη θέση της προς το Πεκίνο, ειδικά εάν ενταθεί η προσέγγιση «νέο-ψυχρού πολέμου» των ΗΠΑ.
Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ομιλεί 5 ξένες γλώσσες και στα ενδιαφέροντά της συγκαταλέγονται η λογοτεχνία, η συγγραφή, η μετάφραση και η διερμηνεία, η διπλωματία, οι διεθνείς σχέσεις, τα ταξίδια και ο εθελοντισμός. Αυτόν τον καιρό αρθρογραφεί και κάνει πρακτική στο Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
