Της Αθηνάς Μηνά,
Αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια οι φαρμακοβιομηχανίες έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο για την ανθρωπότητα. Όσο πιο πολύ εξελίσσεται η επιστήμη της ιατρικής αυτές τόσο πιο πολύ επεκτείνονται. Βέβαια, τα οφέλη που έχουν επιφέρει στο ανθρώπινο είδος είναι αμέτρητα αφού πλέον η κατανάλωση των απαιτούμενων κάθε φορά φαρμάκων δεν ανακουφίζει απλώς απ’ τον πόνο αλλά σώζει ζωές. Ωστόσο, οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής ειδικά στα αστικά κέντρα έχουν οδηγήσει στην κατακόρυφη αύξηση του άγχους και της αίσθησης πίεσης και ασφυξίας που όλα αυτά έχουν ως αποκορύφωμα την κατάθλιψη. Σε αυτές, αλλά και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, όπως δηλαδή και για σωματικούς πόνους και προβλήματα χρησιμοποιούνται αρκετές φορές τα λεγόμενα «εικονικά φάρμακα» ή αλλιώς «placebo».
Ο λόγος της χρήσης τους είναι προφανής καθώς η κατάποση φαρμάκων με την παραμικρή ενόχληση και για μεγάλα χρονικά διαστήματα καθίσταται επικίνδυνη καθώς η υπερβολική χρήση μπορεί να απειλεί πολλές φορές ακόμη και την ίδια τη ζωή του ατόμου. Επομένως, η χορήγηση φαρμάκων σε κάποιον που δεν πάσχει από κάτι πολύ σοβαρό, που όμως εκείνος θεωρεί ότι χρειάζεται απαραίτητα φαρμακευτική αγωγή, μπορεί να αποβεί μοιραία!
Όσον αφορά, λοιπόν, τα εικονικά φάρμακα πρόκειται για μια πλαστή ιατρική παρέμβαση που έχει τη δυνατότητα να επιφέρει το φαινόμενο της αυθυποβολής, δηλαδή το να υποβάλλει κάποιος στον εαυτό του μια σκέψη ή ιδέα κι αυτό να δρα περιοριστικά πάνω του. Στην προκειμένη περίπτωση ο ασθενής πείθει τον εαυτό του ότι τα εικονικά φάρμακα τον θεραπεύουν. Πιο συγκεκριμένα, το ψευδοφάρμακο είναι μια ανενεργός ουσία που χορηγείται στον ασθενή προκειμένου να ικανοποιήσει την απαίτησή του για κάποιο φάρμακο. Συνήθεις εικονικές παρεμβάσεις είναι τα αδρανή σκευάσματα (δισκία). Χορηγείται, λοιπόν, στον ασθενή ένα αδρανές χάπι συνοδευόμενο απ’ την πληροφορία ότι το χάπι αυτό είναι ικανό να βελτιώσει την κατάστασή του και παράλληλα αποκρύπτεται απ’ τον ασθενή ότι στην πραγματικότητα είναι αδρανές. Πρόκειται για το φαινόμενο γνωστό ως «placebo».
Υπάρχουν πολλές αναφορές πως η ιστορία του placebo έχει τις ρίζες της στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην παρατήρηση του πρώτου παρασκευαστή φαρμακοτεχνικών μορφών, του Γαληνού. Σύμφωνα, λοιπόν, με την παρατήρησή του τα φάρμακα που χορηγούσε προκαλούσαν ίαση της νόσου πιο συχνά στους ασθενείς εκείνους που τον εμπιστεύονταν σε σχέση με εκείνους που δεν τον εμπιστεύονταν.
Η λέξη placebo εμφανίστηκε στο ιατρικό λεξικό γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα και σήμαινε το ιατρικό σκεύασμα που έδινε ο γιατρός στον ασθενή του για να τον καθησυχάσει και να τον ευχαριστήσει αλλά όχι για να τον θεραπεύσει. Σταδιακά όμως έγινε αντιληπτή η σημασία του, καθώς το placebo μπορεί να έχει πραγματικά και μετρήσιμα θεραπευτικά αποτελέσματα. Τα εικονικά φάρμακα φαίνεται να κατέχουν σημαντική θέση στην ιατρική έρευνα προκειμένου να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα ενός καινούριου φαρμάκου για μια συγκεκριμένη πάθηση. Πιο συγκεκριμένα, το εικονικό φάρμακο χορηγείται σε μια ομάδα ασθενών και το φάρμακο που δοκιμάζεται χορηγείται σε μια άλλη όμοια ομάδα. Ύστερα, συγκρίνονται τα αποτελέσματα που προέρχονται και απ’ τις δύο ομάδες. Το εντυπωσιακό εδώ είναι πως δεδομένου του ότι το φάρμακο placebo δεν έχει ειδική δράση ο ασθενής ισχυρίζεται πως νιώθει ευφορία μετά την κατάποση του.
Έπειτα απ’ τη διεξαγωγή πλήθους ερευνών, έχει διαπιστωθεί πως για το αποτέλεσμα αυτό είναι υπεύθυνες οι ψυχολογικές επιδράσεις των προσδοκιών του ασθενούς για κάποιο όφελος. Μια πιθανή εξήγηση, λοιπόν, για το φαινόμενο placebo, είναι η θεωρία της προσδοκίας. Σύμφωνα με αυτήν, αν αναμένουμε να ωφεληθούμε από μια θεραπεία, τότε το πιο πιθανό είναι ότι θα ωφεληθούμε. Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη πιθανή εξήγηση, η οποία δεν είναι άλλη από την εξαρτημένη απόκριση. Σύμφωνα με αυτήν, ο ασθενής απλώς συσχετίζει τη βελτίωση της υγείας του με τη λήψη ενός χαπιού. Συνεπώς, αν ο γιατρός συνταγογραφήσει το λεγόμενο χάπι ζάχαρης, τότε ο ασθενής βιώνει οφέλη εξαιτίας της συσχέτισης της ευεξίας και της ανάρρωσης με το συνταγογραφούμενο φάρμακο. Παρατηρούμε, λοιπόν, πως η εξαρτημένη απόκριση προκαλεί το φαινόμενο μέσω του ασυνείδητου νου, ενώ η θεωρία προσδοκίας κυρίως μέσω του συνειδητού. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως τα εικονικά φάρμακα αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του πόνου, του οιδήματος, του πυρετού, του λήθαργου και της απώλειας της όρεξης.
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο νους έχει πραγματική επιρροή στο σώμα και αυτό αποδεικνύεται επιστημονικά. Ωστόσο, η βελτίωση των συμπτωμάτων του ασθενή δεν είναι απλώς μια υποκειμενική εντύπωση, αλλά έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι το placebo αλλάζει την εγκεφαλική δραστηριότητα, όπως κάνουν και τα υπόλοιπα φάρμακα. Τα placebo, όμως, επιδρούν σε διαφορετικές περιοχές. Τα εικονικά φάρμακα είναι ένα φαινόμενο με συνεχή παρουσία σε όλες τις θεραπείες. Ακόμη, είναι αποτελεσματικότερα απ’ τη μη-θεραπεία. Μπορούμε να πούμε, επομένως, πως τα placebo κατά μια έννοια ανακουφίζουν τον ασθενή απ’ την ιδέα της αρρώστιας και έτσι, βιώνοντας λιγότερο άγχος, ο οργανισμός μπορεί ευκολότερα να επαναδιοργανωθεί και να αξιοποιήσει την έμφυτη ικανότητά του για αυτοθεραπεία.
Γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1999 στην Αθήνα. Από το 2017 σπουδάζει στο τμήμα Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα, παρακολουθεί διάφορα σεμινάρια ψυχολογίας και ψυχικής υγείας. Στα ενδιαφέροντά της επίσης συγκαταλέγονται η μουσική και ο αθλητισμός.
