Της Μαρίας Μήτσα,
Λίγο πριν τη λήξη της φετινής 7ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης με τίτλο «Στάση», ο Χιλιανός φωτογράφος αλλά και ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Claudio Pérez, επισκέφτηκε το Μουσείο Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης και έδωσε ένα master class, όπου αναφέρθηκε συνολικά στην πορεία και το έργο του.
Με αφορμή τα πρόσφατα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που διαδραματίζονται στη χώρα του, μίλησε για την ιστορία της Χιλής μέσα από τις φωτογραφίες του κατά την περίοδο του αντιδημοκρατικού αγώνα, τη συγκρότηση αρχείου με εικόνες των αγνοουμένων της χούντας και την εμβληματική εγκατάσταση «muro delamemoria» στη γέφυρα Bulnés του Σαντιάγο, μέχρι και τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που συντάραξαν τη χώρα το 2019.
Μικρή ιστορική αναδρομή
Μετά το πλήθος εσωτερικών, πολιτικών και οικονομικών εντάσεων, που συνέβησαν στο Χιλιανό κράτος το 1969, την εξουσία ανέλαβε το κόμμα της Λαϊκής Ένωσης, στις εκλογές του 1970, με πρωθυπουργό τον Salvador Allende. Οι σοσιαλιστικές, όμως, μεταρρυθμίσεις του Allende δημιούργησαν εντάσεις στις ΗΠΑ και η πόλωση είχε αρχίσει ήδη να διαφαίνεται. Τον Σεπτέμβριο του 1973 ξέσπασε το πραξικόπημα του Augusto Pinochet, το οποίο οδήγησε στην αυτοκτονία του Allende και το καθεστώς ανετράπη από σοσιαλιστικό σε δικτατορικό. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Pinochet, που συνοδευόταν από ωμή βία, χιλιάδες άνθρωποι δολοφονήθηκαν και άλλοι τόσοι μετανάστευσαν. «Όλα τα χρόνια της εξουσίας του Pinochet υπήρχε φόβος στις εξεγέρσεις και τις λαϊκές επαναστάσεις, σκότωναν κόσμο ακόμη και παιδιά», αναφέρει ο Pérez.
Τα ΜΜΕ ήταν φιλικά προς το καθεστώς και δεν έδειχναν ποτέ φωτογραφίες από τα όσα συνέβαιναν. Ήταν σαφώς πολύ επικίνδυνο να είσαι φωτογράφος, διότι απαγορευόταν. Έτσι, ο Claudio Pérez, άρχισε να βγάζει φωτογραφίες μέσα από την τηλεόραση, ήθελε να είναι παρόν στα γεγονότα έστω και εξ’ αποστάσεως, φοβόταν ακόμη να βγει έξω στους δρόμους. Σιγά-σιγά άρχισε να μαθαίνει να φωτογραφίζει και βγήκε έξω. Οι πρώτες του αληθινές φωτογραφίες ήταν κάποιες μητέρες που είχαν χάσει τα παιδιά ή τους άντρες τους στις εξεγέρσεις (θεμελιακό ρόλο έπαιξε στη στήριξή τους η Ένωση Αλληλεγγύης).
«Η δράση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», στην οποία συμμετείχε και ο Pérez, προσπάθησε να ρίξει τον Pinochet μέσω των φωτογραφιών. Μέσω αυτών προσπαθούσαν να κάνουν την επανάστασή τους. Μετά την πτώση του, o Pérez φωτογράφισε κρατητήρια της Ασφάλειας και της Αστυνομίας Στρατού, στα οποία βασανίστηκαν πολιτικοί κρατούμενοι και πολλοί χάθηκαν για πάντα. Τεκμηριώνοντας την ύπαρξη των χώρων, πριν αυτοί αλλάξουν χρήση, διέσωσε παράλληλα μηνύματα χαραγμένα στους τοίχους, που συχνά συνιστούσαν μια απελπισμένη απόπειρα επικοινωνίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στο Σαντιάγο ο Pinochet επέτρεψε μεγαλύτερες ελευθερίες συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων. Στα 17 χρόνια εξουσίας του Pinochet, η Χιλή απομακρύνθηκε από τον κρατικό παρεμβατισμό και εφαρμόστηκε οικονομία ελεύθερης αγοράς, με αποτέλεσμα την αύξηση τοπικών και ξένων ιδιωτικών επενδύσεων. Η πρώτη δημοκρατικά εκλεγείσα κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα στις 12 Μαρτίου του 1990. Ο Πρόεδρος Patricio Aylwin υπηρέτησε από το 1990 μέχρι το 1994, σε μία μεταβατική περίοδο για τη χώρα.
Λίγα λόγια για τον καλλιτέχνη
Ο Claudio Pérez γεννήθηκε στο Σαντιάγο το 1957 και είναι δημιουργός εικόνων, που απαθανατίζουν τον αντιδημοκρατικό αγώνα στη Χιλή, από τη δεκαετία του ’80 έως σήμερα. Εκτός από φωτορεπόρτερ δραστηριοποιείται και ως εκδότης, επιμελητής εκθέσεων, καθηγητής φωτογραφίας, ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συνιδρυτής φωτογραφικών πρακτορείων. Επιπλέον, αγωνίζεται για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων της χώρας, εικονογραφώντας τη ζωή και τα έθιμά τους, επιβεβαιώνοντας τη θέση τους μέσα στην ιστορία και τον πολιτισμό της Χιλής. Μέσα από τις φωτογραφίες του έχει σκοπό να αναδείξει τη σημασία της συλλογικής μνήμης και να θέσει ερωτήματα δημόσιου χαρακτήρα, όπως ποιον αφορά τελικά η τέχνη; Δεν πρέπει να απευθύνεται σε όλους; Ποιος ο ρόλος της φωτοδημοσιογραφίας; Δεν είναι ένα μέσο καταγγελίας και κατακραυγής;
Ο τοίχος της μνήμης
Το 1997 έγινε στην Ιταλία μια πρώτη έκθεση με φωτογραφίες για την ανάμνηση του πολέμου της Χιλής. «Όλα είχαν ξεχαστεί, κανείς δε μιλούσε πια γι’ αυτό», αναφέρει ο Pérez.
Το 1998 δημιουργήθηκε στο Σαντιάγο ένα είδος δημόσιου τοίχου με φωτογραφίες αγνοουμένων από όλη τη Χιλή από την περίοδο της δικτατορίας. Υπάρχουν τουλάχιστον 1000 φωτογραφίες, εκ των οποίων οι 300 είναι πορτρέτα. Ο τοίχος αυτός αποτελεί ένα είδος οπτικής αρχαιολογίας.
Ο ίδιος ο Claudio Pérez πέρασε πολύ χρόνο, ψάχνοντας και συγκρίνοντας φωτογραφίες για να ταυτίσει πρόσωπα με ονοματεπώνυμα, πήγαινε από σπίτι σε σπίτι και αναζητούσε υλικό. Ήταν ένα έργο δύσκολο και πολλές φορές αναρωτιόταν «Γιατί πρέπει να το κάνει αυτό ένας φωτογράφος; Πού είναι το κράτος;».
Μέσω αυτών των φωτογραφιών και των σκίτσων ήταν σαν να είναι ανάμεσά μας ακόμη οι άνθρωποι που σκοτώθηκαν ή εξαφανίστηκαν. Μέχρι και σήμερα παραμένουν θύματα οι μητέρες και οι συγγενείς, που δε γνωρίζουν τι απέγιναν αγαπημένα τους πρόσωπα.
Σήμερα
Το project αυτό, όταν ξεκίνησε, είχε σκοπό να συμπαρασταθεί κυρίως στις μητέρες, έπειτα όμως αποτέλεσε ένα μέσο ιστορικής μνήμης. Ο τοίχος σήμερα έχει καταστραφεί, καθώς έχει εισχωρήσει νερό μέσα στις φωτογραφίες και ο κόσμος αδιαφορεί για τη συντήρηση του μνημείου, το οποίο έχει υποστεί μια συνθήκη εγκατάλειψης. «Αυτή θα είναι και η οριστική εξαφάνιση αυτών των ανθρώπων».
Από τον Οκτώβρη του 2019, στη Χιλή επικρατεί το ίδιο κλίμα δικτατορίας όπως τότε, με τη συνεχή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πέρασαν από δικτατορία σε μια νέα εποχή δικτατορίας, η δικαιοσύνη δεν ήρθε ποτέ. «Στη Χιλή γεννήθηκε ο Φιλελευθερισμός και στη Χιλή θα πεθάνει».
Γεννημένη το 1996 στη Θεσσαλονίκη, αλλά μεγαλωμένη σε ένα χωριό του Λαγκαδά, την Όσσα. Φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, με ειδίκευση στον κλάδο της προϊστορικής Αρχαιολογίας. Αγαπώ πολύ τα μουσεία καθώς είναι και το αντικείμενο που θα ήθελα να ασχοληθώ και στο μέλλον της επαγγελματικής μου ζωής.
