Της Μαρίας Κρουσταλλίδη,
Η περιοχή του Αρκτικού Κύκλου αποτελεί μια μεγάλη γεωγραφική έκταση, συνορεύουσα με αρκετά κράτη ετερόκλητων συμφερόντων, όπως για παράδειγμα η Ρωσία από τη μια πλευρά και ο Καναδάς (με άμεση εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών) από την άλλη. Τα τελευταία χρόνια, η ασφάλεια στην περιοχή έχει αναδειχθεί σε ένα βαρύνουσας σημασίας ζήτημα για τη διεθνή πολιτική, όχι όμως των άμεσα ενδιαφερόμενων.
Θεσμικά, τα συμφέροντα για τον Αρκτικό Κύκλο διασφαλίζονται και οι σχετικές –νομικά δεσμευτικές- αποφάσεις λαμβάνονται μέσω του Αρκτικού Συμβουλίου. Το Συμβούλιο, ξεκινώντας το 1996 ως περιφερειακό όργανο, κυρίως για το συντονισμό των επιστημονικών ερευνών και την περιβαλλοντική προστασία της έκτασης αυτής, έχει μετατραπεί σήμερα σε ένα διευρυμένο πολιτικό όργανο που συντίθεται από ποικίλα συμφέροντα και καλείται να υποβάλλει προτάσεις και να συντονίζει ενέργειες με σκοπό την αντιμετώπιση των προκλήσεων που εγείρονται. Πλέον, στα μέλη του συμπεριλαμβάνονται η Ρωσία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Νορβηγία, η Δανία (συμπεριλαμβανομένης και της αυτοδιοικούμενης Γροιλανδίας), η Ισλανδία, η Σουηδία και η Φιλανδία.
Στο Αρκτικό Συμβούλιο μετέχουν και 32 κράτη και οργανισμοί με την ιδιότητα του παρατηρητή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει, ωστόσο, η απόρριψη εκ μέρους του οργάνου του αιτήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προσχωρήσει επίσης με “observer status”, λόγω εναντίωσης του ντόπιου πληθυσμού στην ευρωπαϊκή απαγόρευση για το κυνήγι της φώκιας, ενώ εύλογα η πρόταση ένταξης των εργασιών του Συμβουλίου στο πλαίσιο της Επιτροπής ΝΑΤΟ-Ρωσίας έχει απορριφθεί από την τελευταία. Παράλληλα, τα κράτη-μέλη βρίσκονται σε στενή συνεργασία με οργανώσεις που εκπροσωπούν τις φυλές των αυτοχθόνων λαών της περιοχής, οι οποίοι λειτουργούν πολλές φορές συμβουλευτικά στις αποφάσεις, αφού αν μη τι άλλο επηρεάζονται περισσότερο άμεσα από κάθε άλλη πλευρά.
Γιατί η περιοχή παρουσιάζει ενδιαφέρον;
Στις εν λόγω εκτάσεις απαντούν κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου σε διόλου ευκαταφρόνητες ποσότητες, ένας αντίστοιχος όγκος ορυκτών μεταλλευμάτων, καθώς επίσης και περί τα 150 είδη σπάνιων γαιών, η ζήτηση για τις οποίες έχει εκτοξευθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της χρησιμότητάς τους στην κατασκευή προϊόντων τεχνολογίας αιχμής, στρατιωτικής και μη φύσεως. Επιπροσθέτως, ο Αρκτικός Κύκλος διαθέτει εξαιρετικό αλιευτικό πλούτο και, γενικότερα, η χλωρίδα και πανίδα της περιοχής παρουσιάζει τεράστια ποικιλία. Περιττό να αναφερθεί δε και το ότι η περιοχή έχει στρατηγική σημασία για τη ναυσιπλοΐα, αναγόμενη σε ένα πρώτης τάξεως δέλεαρ για κρατικά αλλά και ιδιωτικά συμφέροντα.
Προκλήσεις και ασφάλεια
Κατ’ αρχάς, τα συνορεύοντα με τον Αρκτικό Κύκλο κράτη απολαμβάνουν των κυριαρχικών δικαιωμάτων τους για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα στα αρκτικά τμήματα που τους αντιστοιχούν. Εξαίρεση αποτελούν ίσως δύο περιοχές, για τις οποίες η Κίνα (με status παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο) έχει διατυπώσει τη νομικά ευφάνταστη και πολιτικά τολμηρή θέση πως θα έπρεπε να αποτελούν αντικείμενο διεθνούς εκμετάλλευσης, απαλλαγμένες από τα αποκλειστικά δικαιώματα των γεωγραφικά προσκείμενων κρατών, και μάλιστα, με κατανομή των δικαιωμάτων αυτών, με εκμετάλλευση βάσει των προτεραιοτήτων και του ενδιαφέροντος κάθε χώρας.
Βέβαια, δεν αποτελεί τη μόνη περίπτωση όπου μη συνορεύοντα με την περιοχή κράτη εκφράζουν έντονο ενδιαφέρον, αν και η συμπεριφορά της είναι σίγουρα η περισσότερο διεκδικητική. Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο με ποικίλες διακηρύξεις του εκφράζει την, επί 400 ετών, ιστορική σύνδεσή του και τα συνακόλουθα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του στην Αρκτική, διατηρώντας βάσεις των πυρηνικών υποβρυχίων της εκεί. Βέβαια, αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι τόσο οι παρατηρητές όσο και τα μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου δεσμεύονται από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της θάλασσας, και, ως εκ τούτου, δε μπορούν παρά να σεβαστούν την κυριαρχία των κρατών του Αρκτικού Κύκλου επί των εθνικών υδάτων τους.
Όσον αφορά στο ζήτημα, ένα πρόσφατο περιστατικό αναζωπύρωσε την επαγρύπνηση των κρατών για την προστασία των δικαιωμάτων τους. Τον Αύγουστο του 2007 βουλευτής του Ρωσικού Κοινοβουλίου, με την ιδιότητα του εξερευνητή εγκατέστησε τη ρωσική σημαία στο βυθό της θάλασσας της Αρκτικής, προκαλώντας εντάσεις και ανασφάλεια. Η εν λόγω ενέργεια ουσιωδώς είχε τόση βαρύτητα όση και η εγκατάσταση της Αμερικανικής σημαίας στο φεγγάρι, όμως η συμβολική της διάσταση ήταν αυτή που διατάραξε την κατά τα άλλα ήρεμη αρκτική συνύπαρξη.
Μάλιστα, με βάση την αρχή της καλής πίστης και διαπνεόμενα από πνεύμα συνεργασίας, τα πέντε συνορεύοντα με την Αρκτική κράτη υπέγραψαν το 2008 τη διακήρυξη του Ilulissat, με την οποία εξέφρασαν την πρόθεσή τους για διευθέτηση τυχόν διαφορών τους βάσει του Δικαίου της θάλασσας και των αποφάσεων του Αρκτικού Συμβουλίου. Έτσι, επιλύθηκαν πολυετείς εδαφικές μικροδιαφορές μεταξύ Ρωσίας και Νορβηγίας, αλλά και ανάμεσα στον Καναδά και τη Δανία. Μολαταύτα, δε μπορούμε να παραβλέψουμε την παρουσία στρατιωτικών βάσεων στην περιοχή, ήδη από την εποχή του Ψυχρού πολέμου, κάτι που από μια ρεαλιστική θέαση της διεθνούς πολιτικής μπορεί να μειωθεί, αλλά είναι σχεδόν απίθανο να εξαλειφθεί πλήρως.
Τέλος, απαραίτητη κρίνεται και η αναφορά στα λεγόμενα ζητήματα «ήπιας» ασφάλειας, που καθιστούν την πολιτική του Αρκτικού Κύκλου ακόμα πιο σύνθετη και ενδιαφέρουσα. Η περιβαλλοντική αλλαγή και η τήξη των πάγων, η απειλή για τη ζωή σπάνιων ειδών, η ποιότητα διαβίωσης των αυτοχθόνων λαών, οι οποίοι μετρούν αιώνες παράδοσης στον τόπο αυτόν και σταδιακά παραγκωνίζονται, ο κίνδυνος για διάβρωση της περιοχής λόγω αυξανόμενης επιχειρηματικής δραστηριότητας, αλλά και η επιστημονική έρευνα αποτελούν ζητήματα που απαιτούν την αναπόσπαστη προσοχή και αδιάρρηκτη συνεργασία μεταξύ άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενων.
Είναι επί πτυχίω φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Αρθρογραφεί για τρία χρόνια σχετικά με θέματα διεθνούς πολιτικής και διπλωματίας. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια προσομοίωσης πολιτικών θεσμών και στην οργάνωσή τους. Τα ακαδημαϊκά της ενδιαφέροντα άπτονται θεμάτων ασφάλειας, άμυνας, διεθνών σχέσεων και διαπραγματεύσεων. Διετέλεσε Αρχισυντάκτρια Διεθνών Θεμάτων του OffLine Post το διάστημα Μάιος-Οκτώβριος 2020.
