Της Μαρίας Τάκη,
Στο μυαλό των περισσότερων, οι γιορτές των Χριστουγέννων είναι συνδυασμένες με φώτα, χαρά, άφθονο φαγητό και οικογενειακές στιγμές. Όμως, η εικόνα αυτή δεν αντικατοπτρίζει το κλίμα των εορτών σε κάθε σπίτι, αλλά μόνο των τυχερών, των προνομιούχων. Κάποιος όμως έπρεπε να μιλήσει και για τους «άλλους». Και το έκανε το ‘Ένα δέντρο μια φορά’, η ταινία μικρού μήκους κινουμένων σχεδίων, βασισμένη στο ομώνυμο παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά, που μας παρουσιάζει την άλλη πλευρά, η οποία υπάρχει πάντα, τόσο ρεαλιστικά, αλλά ταυτόχρονα τόσο συγκινητικά που είναι απίθανο να μην αγγίξει την καρδιά κάποιου.
Η ταινία ξεκινάει με μια πράσινη ‘μαγική’ σκόνη που ταξιδεύει στους δρόμους και τα σπίτια μιας μεγαλούπολης, χωρίς να προσδιορίζεται το όνομα ή η χώρα στην οποία βρίσκεται, κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Τη στιγμή που η σκόνη σταματά το ταξίδι της, σε ένα φτωχικό σοκάκι της πόλης ακούγεται ο ήχος μιας λατέρνας, δίνοντας στο σκηνικό χροιά μιας άλλης εποχής. Ταυτόχρονα, ένα μικρό παιδί, φτωχό, με λερωμένα ρούχα, ξεπροβάλλει από ένα εγκαταλελειμμένο κτήριο.
Δεν εμφανίζονται πουθενά οι γονείς ή οι συγγενείς του. Αντίθετα, το βλέπουμε να πουλάει χαρτομάντιλα στα φανάρια της πόλης, χωρίς επιτυχία. Ταυτόχρονα, μπροστά στο ερημικό σπίτι που μένει το αγόρι, βρίσκεται ένα γυμνό από φύλλα δέντρο, το οποίο περνάει απαρατήρητο από τους περαστικούς. Χρησιμεύει μόνο για να πετάνε σκουπίδια, ακαθαρσίες και βρωμιές στη ρίζα του. Έτσι, το δέντρο παραμένει λυπημένο καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Η μόνη στιγμή που χαμογελά είναι όταν το παιδί γυρίζει κατάκοπο από τα φανάρια για να το ποτίσει, να χαϊδέψει τον κορμό του, να του πει δύο όμορφα λόγια και να το αποχαιρετήσει για ύπνο.
Διαφαίνεται ένα δίπολο απόρριψης λοιπόν. Το ορφανό παιδί δεν χωράει στο «καλούπι» της κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα το δέντρο είναι αδιάφορο στα μάτια των περαστικών. Συγχρόνως, οι ήρωές μας αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη σχέση, με την επίγνωση ότι και οι δυο, δεν έχουν κανέναν άλλον που να μπορεί να τους καταλάβει και να τους βοηθήσει.
Η τροπή της ιστορίας γίνεται ακόμη πιο θλιβερή όταν κάποιο πρωί οι υπάλληλοι της πολεοδομίας εισβάλλουν στο παλιό αρχοντικό, διώχνουν το τρομαγμένο παιδί το οποίο μέσα στη φούρια του δεν προλαβαίνει να πάρει ούτε το σακίδιο με τα λίγα υπάρχοντά του και κλειδώνουν την αυλόπορτα με εντολή το κτήριο να κατεδαφιστεί και το δέντρο να κοπεί, προκειμένου να φαρδύνουν τον δρόμο. Έτσι, όταν το παιδί γυρνάει και πάλι από τη ‘δουλειά’, δεν έχει πού να μείνει.
Όμως δεν προλαβαίνει να μιζεριάσει γιατί το δέντρο του ζητά μια χάρη. Θέλει να γίνει λαμπερό και όμορφο, διότι αυτά θα είναι τα τελευταία του Χριστούγεννα. Έτσι, το αγόρι διστακτικά στην αρχή και με περισσότερη ζέση στη συνέχεια, φτιάχνει στολίδια από οτιδήποτε μπορεί να βρει στο δρόμο και τα κρεμάει στα κλαδιά του. Τότε, η μαγική πράσινη σκόνη από την αρχή της ταινίας, αγκαλιάζει το δέντρο και αυτό μετατρέπεται σε ένα από τα ωραιότερα στολισμένα δέντρα της πόλης.
Και δεν συμβαίνει μόνο αυτό. Συμβαίνει και κάτι άλλο πιο παραμυθένιο. Μέσα στη χιονισμένη ατμόσφαιρα, καταφθάνει η άμαξα με τη βασίλισσα που τόσες πολλές φορές το πιτσιρίκι χάζευε στις βιτρίνες των παιχνιδάδικων, με την επίγνωση ότι δεν μπορεί να την αγοράσει… Τα μάτια του ανοίγουν διάπλατα, όταν αυτή του ζητά να έρθει στο παλάτι για να στολίσει το δέντρο του βασιλιά και να μείνει εκεί για πάντα. Ο όρος του όμως είναι ένας: δεν φεύγει χωρίς το δέντρο του. Οι αυλικοί της βασίλισσας σπεύδουν να πραγματοποιήσουν το αίτημα του μικρού παιδιού κι έτσι, η άμαξα φεύγει με το αγόρι και το δέντρο, με προορισμό τη νέα τους ζωή…
Η ταινία δε στηρίζεται στη δύναμη του λόγου, μιας και οι διάλογοι είναι ελάχιστοι, αλλά της εικόνας. Η εναλλαγή των χρωμάτων από γκρίζα σε γιορτινά και η μουσική από χαρμόσυνη σε μουντή αποδίδουν τέλεια την έννοια του ‘μια πόλη – δύο κόσμοι’. Όμως, το συγκλονιστικότερο όλων, είναι τα μάτια του μικρού παιδιού. Από τον τρόπο που βλέπει μέσα από τις κουρτίνες των σπιτιών τις οικογένειες να απολαμβάνουν αυτά που ο ίδιος αποζητά, μέχρι το ψάξιμο στους κάδους προκειμένου να βρει κάτι να φάει, όλο το παράπονο, ο πόνος και η αδικία της γης, είναι αποτυπωμένα σ’ αυτό το παιδικό βλέμμα.
Γιατί σε μια εποχή που η αξία των γιορτών μετριέται σε υπέρλαμπρες βιτρίνες, ακριβά δώρα και χρήματα, είναι ολοφάνερο ότι το νόημα τους έχει χαθεί. Επειδή δεν βρίσκεται εκεί, αλλά κάπου εκ διαμέτρου αντίθετα. Κάπου που δεν υπάρχει λάμψη, όπως στη ζωή του παιδιού και του δέντρου. Όπως στα γηροκομεία, στα νοσοκομεία, στις προσφυγικές δομές. Βρίσκεται εκεί που οι γιορτές μετριούνται σε ανθρωπιά και αλληλεγγύη. Σε φροντίδα και θαλπωρή. Σε στήριξη και πάνω απ’ όλα, αγάπη…
Γι’ αυτό, σας εύχομαι να περάσετε υπέροχα στις γιορτές. Αυθεντικά υπέροχα. Δίπλα στους ανθρώπους, τους φίλους, τους συγγενείς που αγαπάτε. Να αγκαλιάσετε και να αγκαλιαστείτε σφιχτά. Να λάμψουν τα μάτια σας από ευτυχία. Και αν μπορείτε, περάστε από ένα ορφανοτροφείο και παίξτε με τα παιδιά που βρίσκονται εκεί, θα αγαλιάσει το είναι σας. Επισκεφθείτε μια δομή αστέγων και μοιράστε κάτι μικρό, συμβολικό που θα κάνει τους ανθρώπους να νιώσουν ξεχωριστοί, γιατί είναι. Πείτε τα κάλαντα σε ένα νοσοκομείο και μιλήστε με τους ασθενείς, δεν φαντάζεστε πόση ανάγκη το έχουν. Φερθείτε ανθρώπινα. Φερθείτε αληθινά. Γιατί ‘οι γιορτές είναι για τους φτωχούς’ άκουσα κάποτε και συνειδητοποίησα το δίκιο στη φράση. Γιατί οι γιορτές είναι για να γελούν τα μάτια του κάθε παιδιού. Οι γιορτές είναι γι’ αυτό μονάχα.
Καλές γιορτές λοιπόν! Και να θυμάστε, πως «ένα δέντρο μια φορά» κατάφερε να εξωτερικεύσει την ομορφιά της ψυχής του με τη βοήθεια ενός παιδιού, και η ζωή τους άλλαξε για πάντα. Γιατί, στο τέλος, πάντα κερδίζει το καλό…
