Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και ο ρόλος του

Του Αλέξανδρου Παντελάκου,

Σε μια συνεχώς ανταγωνιστική και αβέβαιη ελληνική πραγματικότητα η ανάγκη για εξέλιξη είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτή για τις επιχειρήσεις, προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν. Ο περιορισμός της ασχολίας των επιχειρήσεων στην εγχώρια αγορά είναι πολύ πιθανό να τις παγιδεύσει και να τις φέρει κοντά σε κινδύνους. Το ζήτημα των εξαγωγών έρχεται στο προσκήνιο πολύ έντονα και αποτελεί ένα πολύπλοκο θέμα με πολλές συνιστώσες.

Μια από τις πιο σημαντικές συνιστώσες είναι φυσικά το εμπόριο και πιο συγκεκριμένα οι κανόνες που το διέπουν μεταξύ των χωρών. Ο παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου (World Trade Organization-WTO) είναι ο μοναδικός οργανισμός που ασχολείται με αυτούς τους κανόνες. Περιλαμβάνει μια σειρά από συμφωνίες, οι οποίες προκύπτουν από διάφορες διαπραγματεύσεις πολλών χωρών και έχουν επικυρωθεί από τα εθνικά κοινοβούλια. Κύριος σκοπός του οργανισμού είναι η διευκόλυνση όλων των πλευρών που συμμετέχουν στο εμπόριο, τους παραγωγούς αγαθών και υπηρεσιών, των εξαγωγέων αλλά και των εισαγωγέων αυτών.

Ο παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου δημιουργήθηκε στις 1/1/1995 ως συνέχεια της γενικής συμφωνίας δασμών και εμπορίου (General Agreement on Tariffs and Trade-GATT) και σήμανε την μεγαλύτερη μεταρρύθμιση του διεθνούς εμπορίου από το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου εμπορίου. Όπου η γενική συμφωνία δασμών και εμπορίου ασχολούνταν με το εμπόριο σαν αγαθά, ο οργανισμός WTO και οι συμφωνίες του κάλυπταν το εμπόριο σαν υπηρεσίες, αλλά και σαν πνευματική ιδιοκτησία. Επίσης, η γέννηση του WTO δημιούργησε νέες διαδικασίες για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των κρατών όσον αφορά τα θέματα του εμπορίου.

Τα τελευταία 20 χρόνια τα μέλη του παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου έχουν συμφωνήσει σε άκρως σημαντικές αναβαθμίσεις της «ατζέντας» του οργανισμού με σκοπό την βελτίωση της ροής του παγκόσμιου εμπορίου. Τα μέλη του οργανισμού αριθμούνται σε 164 κράτη, αντιπροσωπεύοντας έτσι πάνω από το 98% του διεθνούς εμπορίου. H Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πρώτα μέλη του οργανισμού. Τέλος, η έδρα του οργανισμού βρίσκεται στην Γενεύη της Ελβετίας.

Το θέμα των μελών διαχειρίζονται συγκεκριμένα 22 χώρες. Γενικότερα, οι αποφάσεις παίρνονται από το σύνολο των κρατών μελών. Αυτό συμβαίνει συνήθως με συναίνεση των μελών. Πάντως ψήφος με το σύστημα της πλειοψηφίας είναι επίσης πιθανό, αλλά δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα στον οργανισμό. Το ανώτατο επίπεδο λήψης των αποφάσεων είναι η υπουργική διάσκεψη και πραγματοποιείται κάθε δυο χρόνια.

Λίγο πιο κάτω έρχεται, το γενικό συμβούλιο που αποτελείται από πρεσβευτές και επικεφαλής των αντιπροσωπειών όπως έχουν διαμορφωθεί στην Γενεύη. Οι συναντήσεις του γενικού συμβουλίου ορίζονται αρκετές φορές τον χρόνο στα κεντρικά γραφεία του οργανισμού. Πολλές φορές, το γενικό συμβούλιο παίρνει την μορφή του σώματος αξιολόγησης της εμπορικής πολιτικής αλλά και του σώματος επίλυσης εμπορικών διαφορών. Στο αμέσως επόμενο επίπεδο, συναντάμε το συμβούλιο των αγαθών, το συμβούλιο των υπηρεσιών αλλά και το συμβούλιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα παραπάνω τμήματα δίνουν την αναφορά τους στο γενικό συμβούλιο. Φυσικά πρέπει να αναφερθεί πως υπάρχει πληθώρα πιο εξειδικευμένων τμημάτων, γραμματειών και εργαζόμενων ομάδων που ασχολούνται με θέματα όπως το περιβάλλον, η ανάπτυξη του οργανισμού, η διευθέτηση των μελών και πολλά άλλα.

Η γραμματεία του οργανισμού με έδρα την Γενεύη απασχολεί περίπου 630 υπαλλήλους και διευθύνεται από τον γενικό διευθυντή. Δεδομένου το ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από τα μέλη του οργανισμού, η γραμματεία δεν διαθέτει κάποιο ρόλο λήψης αποφάσεων. Κύρια καθήκοντα της αποτελούν η παροχή τεχνικής υποστήριξης στα διάφορα συμβούλια, η παροχή τεχνικής βοήθειας στις αναπτυσσόμενες οικονομίες καθώς και η εξήγηση των δραστηριοτήτων του οργανισμού στο κοινό και στα μέσα ενημέρωσης. Επιπρόσθετα, παρέχει ορισμένες μορφές νομικής συνδρομής στην διαδικασία επίλυσης διαφορών και συμβουλεύει τις κυβερνήσεις κρατών που επιθυμούν να γίνουν μέλη του WTO. Τέλος, ο ετήσιος προϋπολογισμός που συνεισφέρουν τα μέλη του οργανισμού είναι περίπου 197 εκατομμύρια ελβετικά φράγκα (περίπου 172 εκατομμύρια ευρώ).

Στην βάση του οργανισμού βρίσκονται οι συμφωνίες, οι οποίες έπειτα από διαπραγματεύσεις έχουν υπογραφεί από την πλειονότητα των κρατών. Απώτερος σκοπός των παραπάνω είναι η παροχή βοήθειας στους διάφορους επαγγελματίες (παραγωγούς, παρόχους υπηρεσιών, εισαγωγείς και εξαξωγείς) να αναπτύσσονται επιχειρηματικά. Σκοπός λοιπόν του Οργανισμού είναι να βοηθήσει τις εμπορικές συναλλαγές που προκύπτουν να διεξαχθούν με τον πιο ομαλό, δίκαιο και προβλέψιμο τρόπο.

Έχοντας υπόψιν τα παραπάνω, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου εξυπηρετεί τις παρακάτω λειτουργίες:

1. Παρέχει την απαραίτητη βοήθεια για την υιοθέτηση και την εφαρμογή των υπογεγραμμένων συμφωνιών τόσο σε διοικητικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο.
2. Παρέχει τον απαραίτητο χώρο για την διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών-μελών σχετικά με τις διεθνείς εμπορικές τους σχέσεις.
3. Έχει υπό την εποπτεία τις διαπραγματεύσεις σχετικές με εμπορικές διαφωνίες που προκύπτουν σύμφωνα με το ANNEX 2 “Understanding on Rules and Procedure”.
4. Επιτηρεί τις διεθνείς πολιτικές και στρατηγικές σχετικές με το εμπόριο.
5. Παρέχει τεχνική υποστήριξη και εκπαίδευση για μέλη που ανήκουν στις αναπτυσσόμενες χώρες.
6. Συνεργάζεται με άλλους διεθνείς οργανισμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund (IMF)) και την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) με σκοπό την επίτευξη καλύτερης συνοχής στην χάραξη παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής.

Επί του παρόντος οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου κωδικοποιούνται στις τρεις βασικές συμφωνίες του. Ο στόχος αυτών των συμφωνιών είναι να προάγουν ένα περιβάλλον κατάλληλο για την διεξαγωγή ελεύθερου εμπορίου. Οι βασικότεροι κανόνες εξυπηρετούν τα παρακάτω:

1. Εκκαθάριση των δασμών που λειτουργούν αντιπαραγωγικά για τις εισαγωγές
2. Διευκόλυνση των τελωνειακών ελέγχων και διαδικασιών
3. Αποθάρρυνση των εγχώριων νομοθετικών διατάξεων και φορολογικών καθεστώτων που κατατάσσονται υπό την κατηγορία της προστασίας
4. Μείωση των μεριδίων και των επιδοτήσεων

Όλοι οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) βασίζονται σε κάποιες θεμελιώδεις αρχές ,οι οποίες είναι οι εξής:

1. Principle of MFN (Most-Favored-Nation) Treatment

Αρχή μεταχείρισης του πιο ευνοούμενου κράτους, η οποία αφορά τα τιμολόγια στις εισαγωγές και τις εξαγωγές μεταξύ των χωρών.

2. Principle of National Treatment

Αρχή της Εθνικής Μεταχείρισης. Αφορά την ισότιμη μεταχείριση σε ζητήματα φορολογίας των πανομοιότυπων προϊόντων που παράγονται εντός και εκτός χώρας.

3. Principle of General Prohibition of Quantitative Restrictions

Αρχή Απαγόρευσης των ποσοτικών περιορισμών

4. Principle regarding Tariffs as Legitimate Measures for the Protection of Domestic Industries

Αρχή προστασίας των εγχώριων βιομηχανιών μέσω των τιμολογίων ως νόμιμων μέτρων.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι, η επιτροπή εμπορικών διαπραγματεύσεων (Trade Negotiations Committee (TNC)) λειτουργεί υπό την εποπτεία του Γενικού Συμβουλίου. Εγκαθιδρύθηκε από την Διακήρυξη της Ντόχα (Doha Declaration), η οποία με την σειρά της, της ανέθεσε την δημιουργία παράπλευρων οργάνων για την διαχείριση ξεχωριστών διαπραγματεύσεων ανάλογα με την εκάστοτε θεματική ενότητα.

Ο Γύρος της Ντόχα (Doha Round) είναι ο πιο πρόσφατος γύρος εμπορικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ξεκίνησε επίσημα με την Τέταρτη Υπουργική Διάσκεψη (Forth Ministerial Conference) που έλαβε χώρα στην Ντόχα, στο Κατάρ το 2001. Ο Γύρος της Ντόχα είναι γνωστός και ως Αναπτυξιακή Ατζέντα της Ντόχα (Doha Development Agenda (DDA)).

Ο σκοπός του είναι η διασφάλιση ουσιωδών βελτιώσεων σχετικά με την πρόσβαση στις αγορές και με την σταδιακή απόσυρση κάθε μορφής εξαγωγικών επιδοτήσεων εγχώριας στήριξης που οδηγεί στην στρέβλωση του εμπορίου, λαμβάνοντας υπόψη της ειδικής και διαφοροποιημένης μεταχείρισης που οι αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να λάβουν.

Ουσιαστικά μέσω των συμφωνιών αυτών διασφαλίζεται ένα όσο το δυνατόν πιο δίκαιο εμπόριο, μεταξύ των χωρών που μετέχουν στην διαδικασία, με την διαπραγμάτευση και την τήρηση των κανόνων που συμφωνούνται. Ενώ παράλληλα διεκδικείται από τα μέλη του οργανισμού να δομηθεί ένα σύστημα εμπορίου το οποίο όχι μόνο προστατεύει όλες τις μεριές αλλά τους προσφέρει την δυνατότητα να βρίσκονται σε μία συνεχή εξέλιξη μειώνοντας τους φραγμούς που την εμποδίζουν.

Η περίοδος διαπραγματεύσεων μεταξύ 1986 και 1994 είναι από τις σημαντικότερες για την ύπαρξη του οργανισμού και αυτή που έχει καθορίσει σε μεγαλύτερο βαθμό τις βάσεις των διαπραγματεύσεων που υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Γνωστή και ως «Γύρος της Ουρουγουάης» (Uruguay Round negotiations). Οι οποίες διαπραγματεύσεις αποτέλεσαν το έναυσμα για την αναθεώρηση της αρχικής Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (General Agreement on Tariffs and Trade (GATT)).

Η δημιουργία της Γενικής Συμφωνίας για το Εμπόριο Υπηρεσιών (General Agreement on Trade in Services (GAT)) ήταν ένα από τα επιτεύγματα του Γύρου της Ουρουγουάης και μπήκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 1995. Επηρεάστηκε από την «αδελφική» του συμφωνία, GATT, και αποσκοπούσε στην δημιουργία ενός ασφαλούς και αξιόπιστου συστήματος βασισμένο στους κανόνες του διεθνούς εμπορίου, διασφαλίζοντας την δίκαιη μεταχείριση όλων των συμμετεχόντων, οδηγώντας σε οικονομική ανάπτυξη μέσω εγγυημένων πολιτικών και προωθώντας το εμπόριο και την ανάπτυξη.

Η Συμφωνία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS)) υπογράφηκε το 1994 και εγκαθίδρυσε τις βάσεις για τα δικαιώματα περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Σκοπός της ήταν να υιοθετηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω ενός μηχανισμού επιβολής από τον ΠΟΕ.

Μέσω όλων αυτών των συμφωνιών που αναλύσαμε παραπάνω, τα μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου καταφέρανε να δημιουργήσουν ένα σύστημα εμπορίου χωρίς διακρίσεις, δίκαιο και ολοκληρωμένο. Ουσιαστικά το σύστημα αυτό διευκρινίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις όλων όσων μετέχουν στην διαδικασία εισαγωγών-εξαγωγών προϊόντων. Όλα τα μέλη λαμβάνουν την εγγύηση ότι οι εξαγωγές τους θα αντιμετωπίζονται δίκαια και σταθερά στις αγορές των άλλων μελών χωρίς να εκμεταλλεύονται οποιαδήποτε υπαρκτή αδυναμία. Κάθε ένας υπόσχεται να κάνει το ίδιο για τις εισαγωγές στη δική του αγορά. Τέλος παρόλα αυτά, ο «μηχανισμός» αυτός είναι δομημένος με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να υπάρχει ευελιξία στις δεσμεύσεις που εφαρμόζονται στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, προκειμένου η ανάπτυξη-εξέλιξη τους να συνεχίσει να έχει αυξητικές τάσεις.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου αποτελείται κυρίως από χώρες οι οποίες είτε αναπτύσσονται είτε προσπαθούν να συμβάλλουν στην εξέλιξη μίας λιγότερο αναπτυγμένης οικονομίας. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο WTO έχει δημιουργήσει πιο ιδιαίτερες διατάξεις και περιορισμούς για τις χώρες αυτές.

Ο ΠΟΕ έχει δημιουργήσει μία αρμόδια επιτροπή, η οποία ελέγχει τα δεδομένα και τις ιδιαιτερότητες των αναπτυσσόμενων αυτών χωρών, προκειμένου να επιλέγει με σύνεση τα «πεδία ορισμού» που θα θέσει για τις κινήσεις που θα προβεί. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η τήρηση των κανόνων των συμφωνιών.

Το 2015, δρομολογήθηκε από τα μέλη του παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου η πρωτοβουλία για βοήθεια στον τομέα του εμπορίου. Σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας ήταν να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να αναπτύξουν εμπορικές ικανότητες και να ενισχύσουν την υποδομή τους. Μέχρι σήμερα έχουν καταβληθεί 340 δισεκατομμύρια δολάρια για την υποστήριξη του σχεδίου.

Επιπρόσθετα, υφίσταται μια πολυμερής εταιρική σχέση η οποία συνεισφέρει στην χρήση του εμπορίου ως κινητήρια δύναμη για την γενικότερη ανάπτυξη και την μείωση της φτώχειας. Η συγκεκριμένη σχέση αφορά τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες ενώ το συγκεκριμένο πρόγραμμα ονομάζεται “The enhanced integrated framework”. Το συγκεκριμένο πλαίσιο συμπράττει με 51 χώρες, 24 δωρητές και οκτώ οργανισμούς συμπεριλαμβανομένου του παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου.

Μια ακόμα συμφωνία που υποστηρίζεται από τον ΠΟΕ είναι η διευκόλυνση ανάπτυξης προτύπων και εμπορίου. Η συμφωνία αυτή έχει δημιουργηθεί για να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να ανταποκριθούν στα διεθνή πρότυπα με σκοπό την προστασία των τροφίμων, την υγεία των φυτών και των ζώων αλλά και την πρόσβαση των χωρών αυτών στις παγκόσμιες αγορές.

Τέλος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου οργανώνει εκατοντάδες αποστολές τεχνικής συνεργασίας στις αναπτυσσόμενες οικονομίες κάθε χρόνο. Σεμινάρια και μαθήματα διοργανώνονται τακτικά σε όλες τις περιοχές του κόσμου με ιδιαίτερη έμφαση στις αφρικανικές χώρες. Πιο συγκεκριμένα το 2017 περίπου 18.500 συμμετέχοντες επωφελήθηκαν από την κατάρτιση του ΠΟΕ.

Εν κατακλείδι, γίνεται κατανοητή η μέγιστη σημασία που έχει ο παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου στον τομέα του εμπορίου και συνεπώς και στην πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Πραγματοποιήθηκαν αναφορές στο ιστορικό του υπόβαθρο και στην δομή του. Αναλύθηκαν οι λειτουργίες του, οι παγκόσμιοι κανόνες του εμπορίου αλλά και οι συμφωνίες αυτού. Τελικά, αναφέρθηκαν και οι συμφωνίες στήριξης για χώρες αναπτυσσόμενες και μη στον τομέα.

Αλέξανδρος Παντελάκος

Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1997, είναι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Έχει συμμετάσχει σε πληθώρα προσομοιώσεων τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό (MUN, EuroPa.S, MBE, κ.α.). Ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.