19.9 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορίαΗ Εξέλιξη του Διεθνούς Συστήματος από την Ίδρυση των Εθνών Κρατών έως...

Η Εξέλιξη του Διεθνούς Συστήματος από την Ίδρυση των Εθνών Κρατών έως την Εγκαθίδρυση του Διπολικού Συστήματος (Μέρος Α’)


Του Μηνά Στραβοπόδη,

 

Εισαγωγή

Μετά το 1648, το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε ένα καθεστώς υπό μετάβαση καθώς για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και συγκεκριμένα μέχρι και το τέλος του Α’ Π.Π. (1918) θα συνυπάρχουν τα έθνη-κράτη με τις αυτοκρατορίες. Ωστόσο, παρατηρείται πως σταδιακά οι αυτοκρατορίες αρχίζουν να υιοθετούν και να ενσωματώνουν χαρακτηριστικά και συμπεριφορές των εθνών-κρατών, οπότε ακόμη και αν η σύστασή τους διαφέρει, τα χαρακτηριστικά, η συμπεριφορά και η πρακτική τους τείνουν να ταυτίζονται με αυτά των εθνών-κρατών με την πάροδο του καιρού.

Από την συνθήκη της Βεστφαλίας έως και το τέλος του Β’ Π.Π. το διεθνές σύστημα είναι διαρκώς πολυπολικό- δηλαδή υπάρχουν τρεις ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις στο διεθνές σύστημα-, ωστόσο προκύπτουν έξι  εναλλαγές από σταθερό σε ασταθές και το αντίστροφο. Σταθερό πολυπολικό σύστημα είναι αυτό το οποίο αποτελείται από τρεις ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις, ωστόσο η ισχύς των δυνάμεων αυτών είναι περίπου στα ίδια επίπεδα. Αντίθετα ασταθές πολυπολικό ονομάζεται το σύστημα, το οποίο αποτελείται από τρεις ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις, εκ των οποίων η μία έχει αναπτύξει υπέρμετρη ισχύ συγκριτικά με τις άλλες και άρα αποτελεί δυνητικό ηγεμόνα του συστήματος.

Εναλλαγή Πολυπολικών Συστημάτων

Η πρώτη εναλλαγή σημειώνεται το 1792, όταν για πρώτη φορά το σταθερό σύστημα ισορροπίας δυνάμεων που έχει εγκαθιδρυθεί με την συνθήκη της Βεστφαλίας διαταράσσεται από την Γαλλική Επανάσταση (1789). Συγκεκριμένα, η Γαλλία εξελίσσεται σε δυνητικό ηγεμόνα και ξεκινάει μια σειρά πολέμων με βασικότερο στόχο την κυριαρχία σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη. Οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Μ. Βρετανία, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία) αρχίζουν και δημιουργούν εξισορροπητικούς μηχανισμούς και συμμαχίες, για να περιορίσουν την αναθεωρητική Γαλλία. Ωστόσο, κανένας από τους συνολικά 5 συνασπισμούς δεν θα έχει αποτέλεσμα ιδίως από το 1802 και μετά οπότε και ξεκινούν οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, όπου η Γαλλία προελαύνει σε όλη την ηπειρωτική Ευρώπη και εξοβελίζει όποια μεγάλη δύναμη βρει στον δρόμο της (Πρωσία, Αυστρία). Έτσι, το 1812 η Γαλλία κατέχει ολόκληρη την Ευρώπη μέχρι την Μόσχα. Τότε, είναι που δημιουργείται για πρώτη φορά εξισορροπητικός μηχανισμός που περιλαμβάνει όλες τις μεγάλες δυνάμεις (στους προηγούμενους 5 δεν συμμετείχαν όλες οι μεγάλες δυνάμεις ταυτόχρονα). Μέχρι το 1815 και την μάχη στο Βατερλό, οπότε και ηττάται οριστικά η Γαλλία και παύει πλέον να αποτελεί δυνητικό ηγεμόνα, επιτυγχάνεται η δεύτερη εναλλαγή και επιστροφή σε ένα σταθερό πολυπολικό σύστημα το οποίο θα διαρκέσει για περίπου εκατό χρόνια (1815-1914).

Αφετηρία αυτής της δεύτερης εναλλαγής αποτελεί το Κονσέρτο της Βιέννης και τέλος της η έκρηξη του Α’ Π.Π. Στο διάστημα αυτό επικρατεί σταθερότητα στο ευρωπαϊκό σύστημα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εκλείπει ο πόλεμος, τουναντίον. Συγκεκριμένα, στο διάστημα αυτό σημειώνονται δύο πολύ σημαντικές ενοποιήσεις, οι οποίες μεταβάλλουν την ισορροπία ισχύος. Η πρώτη ενοποίηση είναι αυτή της Ιταλίας, που λαμβάνει χώρα το 1861 υπό την ηγεσία του Καβούρ. Ενώ η δεύτερη ενοποίηση είναι αυτή της Γερμανίας, η οποία λαμβάνει χώρα το 1871, υπό την ηγεσία του Βίσμαρκ.

Σημαντικότερη εκ των δύο για την μεταβολή της ισορροπίας ισχύος αποδεικνύεται η ενοποίηση της Γερμανίας, η οποία επιτεύχθηκε με τρεις σύντομους πολέμους, περιορισμένης έκτασης. Ο πρώτος ήταν ο πόλεμος Πρωσίας και Αυστρίας εναντίον της Δανίας το 1861. Ο δεύτερος ήταν ο πόλεμος μεταξύ Πρωσίας και Αυστρίας το 1866 με αφορμή τις νέο-προσαρτηθείσες επαρχίες από την Δανία. Σε αυτόν τον δεύτερο πόλεμο η Πρωσία νίκησε εξ ολοκλήρου την Αυστρία και έκτοτε η Πρωσία/Γερμανία έχει τον πρώτο λόγο στις γερμανικές υποθέσεις. Τέλος, ο τρίτος νικηφόρος πόλεμος της Πρωσίας ήταν ο Γαλλο-πρωσικός πόλεμος του 1870-71, όπου η Πρωσία κέρδισε την Γαλλία και επετεύχθη η ενοποίηση της Γερμανίας εντός του ανακτόρου των Βερσαλλιών. Συγκεκριμένα, ενώθηκαν όλα τα γερμανικά κρατίδια, συμπεριλαμβανομένης και της Πρωσίας που ήταν το μεγαλύτερο γερμανικό κρατίδιο, ενώ ταυτόχρονα προσαρτήθηκαν κάποιες γαλλικές περιοχές.

Ωστόσο, η σωστή διαχείριση των στρατιωτικών επιτυχιών εκ μέρους της Πρωσίας σε συνδυασμό με την νηφαλιότητα και την αίσθηση του μέτρου που διακατείχε τον Βίσμαρκ, δεν κατέστησε την ενοποιημένη Γερμανία δυνητικό ηγεμόνα, παρά μόνο όταν ο Βίσμαρκ έφυγε από την εξουσία και την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία ανέλαβε ο Γουλιέλμος Β’ (Κάιζερ), ο οποίος διακατεχόταν από επιθετικές βλέψεις και αναθεωρητικές τάσεις. Ο Γουλιέλμος ξεκινά τότε μια μεγάλη κούρσα εξοπλισμών με αποτέλεσμα την υπέρμετρη ανάπτυξη της Γερμανίας συγκριτικά με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις και την μετατροπή της Γερμανίας σε δυνητικό ηγεμόνα ήδη από το 1905.

Έτσι, ήδη από το 1905, επέρχεται νέα εναλλαγή, καθώς το πολυπολικό σύστημα από σταθερό που ήταν για περίπου έναν αιώνα γίνεται ασταθές εξαιτίας της υπέρμετρης ανόδου της Γερμανίας του Γουλιέλμου, τόσο σε οικονομικό, όσο και σε στρατιωτικό τομέα. Η υπέρμετρη αυτή αύξηση της ισχύος της Γερμανίας, απείλησε την πρωτοκαθεδρία που για έναν περίπου αιώνα κατείχε η Βρετανία. Απόρροια αυτού ήταν η Βρετανία να διεξαγάγει παρεμποδιστικό πόλεμο για να ανακόψει αυτή την ξέφρενη πορεία της Γερμανίας. Η αφορμή για την διεξαγωγή του πολέμου αυτού βρέθηκε το 1914 μετά την δολοφονία του δούκα στο Σεράγεβο της Σερβίας. Σημαντικό να αναφερθεί πως οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις της εποχής με εξαίρεση την Αυστροουγγαρία (είχε μεσολαβήσει η επανάσταση των Μαγυάρων που άλλαξε την πολιτική δομή της πρώην Αυστρίας εγκαθιδρύοντας το σύστημα της διαρχίας, για τον λόγο αυτό η Αυστρία μετονομάστηκε σε Αυστροουγγαρία), η οποία μετά τον πόλεμο του 1866 ακολουθούσε τις θέσεις της Γερμανίας, είχαν δημιουργήσει ήδη από το 1905 εξισορροπητικό μηχανισμό, την συμμαχία της Αντάντ, που αρχικά αποτελούνταν από την Γαλλία, την Ρωσία και την Βρετανία. Μετά όμως από την αποχώρηση της Ρωσίας, εξαιτίας της Οκτωβριανής επανάστασης, δημιουργήθηκε ένα κενό ισχύος, το οποίο καλύφθηκε πολύ γρήγορα με την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο (1917). Η κίνηση αυτή των ΗΠΑ αποτελεί την πρώτη κίνηση παγκόσμιου παρεμβατισμού και ταυτόχρονα η κίνηση αυτή τις εντάσσει στην ομάδα των Μ. Δυνάμεων.

Σημαντικό να αναφερθεί ότι το τέλος του Α’ Π.Π. σηματοδοτεί και το ολοκληρωτικό τέλος της αυτοκρατορικής δομής, καθώς μετά τον πόλεμο οι εναπομείνασες αυτοκρατορίες διαλύονται οριστικά και στην θέση τους αναδύονται έθνη-κράτη. Οι αυτοκρατορίες αυτές είναι η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία (Ανατολικό ζήτημα).

Η συνθήκη των Βερσαλλιών (1919) σηματοδοτεί την τέταρτη εναλλαγή του συστήματος από ασταθές πολυπολικό σε σταθερό πολυπολικό. Ωστόσο οι εξευτελιστικοί και εξαιρετικά σκληροί όροι της συνθήκης των Βερσαλλιών για την Γερμανία, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που ξέσπασε το 1929 και κατ’ επέκταση τα πολλά οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν για την Γερμανία, αλλά και τις προστατευτικές πολιτικές που ακολούθησαν οι νικήτριες δυνάμεις (κυρίως Γαλλία και ΗΠΑ) προκάλεσαν την άνοδο του εθνικισμού και της άκρας δεξιάς. Με τον τρόπο αυτό, ο Αδόλφος Χίτλερ, το 1933 αναλαμβάνει την εξουσία και αρχίζει σταδιακά να επανεξοπλίζει την Γερμανία κατά παράβαση της συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο Χίτλερ με την άνοδο του στην εξουσία φέρνει μαζί του και όλες τις ιδέες του ολοκληρωτισμού, του αναθεωρητισμού και γενικότερα των επιθετικών βλέψεων.

Το 1938, λοιπόν, με την προσάρτηση της Αυστρίας από την Γερμανία, το λεγόμενο Anschluss, επέρχεται η Πέμπτη εναλλαγή καθώς η Γερμανία γίνεται για άλλη μια φορά δυνητικός ηγεμόνας. Ο μόνος τρόπος εξισορρόπησης ενός δυνητικού ηγεμόνα ήταν για άλλη μια φορά η δημιουργία εξισορροπητικού μηχανισμού από τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις (Βρετανία, ΗΠΑ, ΕΣΣΔ), οι οποίες και αποτελούν τις συμμαχικές δυνάμεις. Η από κοινού προσπάθειά τους ήταν ικανή για τη νίκη έναντι στη Γερμανία του Χίτλερ και αποκατάστασης της σταθερότητας στο διεθνές σύστημα. Οπότε, με αυτόν τον τρόπο προκύπτει η έκτη εναλλαγή, όμως αυτήν την φορά από ασταθές πολυπολικό σύστημα, δεν προκύπτει σταθερό πολυπολικό, αλλά αντίθετα προκύπτει διπολικό σύστημα.


Βιβλιογραφία
  • Gilpin, R 2004, ‘Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική’, Ποιότητα, Αθήνα
  • Kennedy P, Το κοινοβούλιο του ανθρώπου, Λιβάνη, 2009
  • Mazower M, Σκοτεινή Ήπειρος, Αλεξάνδρεια, 2013
  • Mearsheimer J, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Ποιότητα, 2007
  • Watson A, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας μια συγκριτική ιστορική ανάλυση, Ποιότητα, 2010
  • Αρβανιτόπουλος Κ. & Ήφαιστος Π, Ευρωατλαντικές σχέσεις, Ποιότητα, 2003
  • Ήφαιστος Π, Διπλωματία & Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ποιότητα, 1999
  • Κολιόπουλος Ι, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945, Βανιάς, 2001
  • Παπασωτηρίου Χ, Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική: 1945-2002, Ποιότητα, 2002
  • Χριστοδουλίδης Θ, Διπλωματική Ιστορία τριών αιώνων, τόμος β’, Σιδέρης, 2004

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Μηνάς Στραβοπόδης
Μηνάς Στραβοπόδης
Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο και είναι απόφοιτος του τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά με άριστα. Έχει υπάρξει αρθρογράφος στην Huffington Post Greece και έχει δημοσιεύσει και κάποια κείμενα στο Antenna News. Είναι πολύγλωσσος, καθώς ομιλεί Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Γερμανικά. Έχει συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα Erasmus+ στις Βρυξέλλες και σε αρκετά συνέδρια προσομοίωσης. Επίσης, έχει υπάρξει ομιλητής σε συνέδρια του Πανεπιστημίου Πειραιά. Έχει έντονο ενδιαφέρον για ζητήματα που άπτονται των διεθνών σχέσεων, της διεθνούς ασφάλειας, της Μέσης Ανατολής, των διεθνών οικονομικών και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η φράση Carpe Diem ασκεί καταλυτικό ρόλο στον τρόπο που σκέφτεται και πράττει.