Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Η μνήμη αγέραστη νάρθει
και στις καρδιές να θρονιαστεί
γι’αυτά τ’ αγέλαστα παιδιά
που πέσαν για τη λευτεριά
πνίγοντας μέσ’ το αίμα τους
τη Βία των τυράννων.
Η θέση της χούντας των Συνταγματαρχών είχε αρχίσει να κλονίζεται ήδη από τις αρχές του έτους 1973. Ωστόσο, ο Νοέμβριος του 1973 ήταν η αρχή του τέλους για τη δύσκολη αυτή περίοδο της χώρας μας. Με την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου ξεκινά ένας νέος γύρος ανοιχτής αμφισβήτησης του δικτατορικού καθεστώτος. Όπως στη κηδεία του Κωστή Παλαμά το 1943 ο ελληνικός λαός βγήκε στο δρόμο κι αντιτάχθηκε στον κατακτητή του, έτσι και τώρα ο λαός της Αθήνας έδειξε τη δυσαρέσκειά του απέναντι στο καθεστώς. Μερικές μέρες αργότερα, 15 Νοεμβρίου, το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο καταλαμβάνεται από φοιτητές κι απλούς ανθρώπους. Όμως, τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, η εξέγερση καταπνίγεται. Η συζήτηση για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου κρατά χρόνια. Κάποιοι αμφισβητούν την ύπαρξη νεκρών. Είναι πράγματι δύσκολο για τους ιστορικούς να καταλήξουν σε ένα μη επισφαλές συμπέρασμα διότι η εξέγερση αυτή έφερε την αρχή τού τέλους κι όχι το τέλος του καθεστώτος. Έτσι, το καθεστώς συνέχισε να υπάρχει και να καθοδηγεί τις εφημερίδες και την κοινή γνώμη. Συνεπώς το μόνο «όπλο» τους είναι οι μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα των ημερών. Το παρόν άρθρο δεν έχει στόχο να διαλευκάνει το ζήτημα των νεκρών του Πολυτεχνείου. Ο στόχος του, λοιπόν, είναι τα όσα συνέβησαν τις μέρες που ακολούθησαν την εξέγερση έως την άνοδο του Δημητρίου Ιωαννίδη στο προσκήνιο.
Τα πάντα ρεῖ. Μόνο ο χρόνος παγώνει για λίγο.
Βλέποντας το χρονικό των γεγονότων ένιωσα πως ο χρόνος κυλούσε τόσο γρήγορα και πως η ατμόσφαιρα ήταν σαφέστατα ηλεκτρισμένη. Οι αλλαγές διαδέχονταν η μία την άλλη. Όχι μόνο για τη χώρα αλλά και για τις ζωές των πολιτών της. Προτού, όμως, εισέλθω στο κυρίως θέμα του άρθρου, θέλω να περιγράψω μια συγκλονιστική σκηνή από το βιβλίο της Κωστούλας Μητροπούλου «Το χρονικό των τριών ημερών». Η επομένη της εξέγερσης βρήκε μια πόλη βουβή και μια σχολή άδεια. Όταν άνοιξε η πολυτεχνική σχολή οι αίθουσες ήταν πια γεμάτες με παιδιά που σώθηκαν και με παιδιά που πλέον ήταν νεκρά. Είναι πραγματικά συγκλονιστική η στιγμή που μία κοπέλα λέει στον καινούργιο καθηγητή ότι δεν υπάρχουν απόντες αλλά μόνο νεκροί. Είναι τόσο θλιβερό να ξες πως άτομα, με τα οποία βρισκόσουν κάθε μέρα και περνούσες καλά μαζί τους, δε θα τα δεις ξανά.
Οι μέρες της εύθραυστης ισορροπίας
Αμέσως μετά στη χώρα κηρύχθηκε και πάλι στρατιωτικός νόμος. Το καθεστώς, το οποίο αν και κλονίστηκε δεν κατέρρευσε, προσπάθησε να παραποιήσει την αλήθεια και να νομιμοποιήσει την καταστολή πατώντας πάνω στο φόβο για τον κομμουνισμό. Δηλαδή, σύμφωνα με τον υφυπουργό Τύπου, Σπυρίδονα Ζουρνατζή, υπαίτιοι της βιαιοπραγίας ήταν οι εργάτες, οι κομμουνιστές κι οι αναρχικοί που μπήκαν ανάμεσα στους φοιτητές. Έτσι η χώρα μπήκε σε ένα νέο γύρο συλλήψεων, ανακρίσεων, βασανισμών και περιορισμών της κυκλοφορίας. Ο τότε πρωθυπουργός, Μαρκεζίνης, διαβεβαίωνε πως η κατάσταση αυτή ήταν μεταβατική και πως το επόμενο έτος θα διενεργούνταν εκλογές.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν όσα ειπώθηκαν από κάποια μεγάλα ειδησεογραφικά κανάλια του εξωτερικού. Αρχικά το BBC αναφέρει ότι ο στρατηγός Ζαγοριανός διαβεβαίωσε πως ο στρατός δε σκότωσε κανέναν πολίτη, πως δε συνέλαβε κανέναν στο Πολυτεχνείο και πως αποσύρθηκε μετά την ολοκλήρωση της αποστολής του, που ήταν να βοηθήσει την αστυνομία. Ο πρωθυπουργός συνεχάρη το στρατό και κατηγόρησε τους πολιτικούς της χώρας. Τέλος, σύμφωνα με το βρετανό δημοσιογράφο, ο ιατροδικαστής Αθηνών Καψάσκης, ανακοίνωσε τον επίσημο αριθμό των νεκρών, αφού κανείς δεν μπορούσε να θαφτεί δίχως τη δική του άδεια. Ένα άλλο κανάλι, το Reuters, σκιαγραφεί την κατάσταση στην Αθήνα. Η πόλη στρατοκρατείται. Τα άρματα με τον εκκωφαντικό ήχο των ερπυστριών τους καταλαμβάνουν τα κεντρικά της σημεία. Ο φιμωμένος τύπος μιλά για 11 νεκρούς αλλά η Figaro βασιζόμενη σε ανεπίσημες αλλά πολύ σοβαρές πηγές μιλά για πάνω από 100 θύματα. Επίσης, αναφέρει πως κατά τη διάρκεια οργανωμένης επίσκεψης δημοσιογράφων από την Ελληνική κυβέρνηση διαπιστώθηκαν οι εκτεταμένες υλικές ζημιές που είχε υποστεί το ίδρυμα. Τρεις μέρες πριν, οι δημοσιογράφοι βρίσκονταν στο χώρο κι αναφέρουν πως υπήρχαν πινακίδες που ζητούσαν να μη γίνουν ζημιές στο χώρο. Το μέγεθος των ζημιών οδήγησε πολλούς από τους δημοσιογράφους στο συμπέρασμα πως αυτές δεν έγιναν από τους φοιτητές αλλά από το στρατό και την αστυνομία.
Η επίσημη ανακοίνωση της δικτατορικής κυβέρνησης ήρθε στις 11 Δεκεμβρίου. Οι ευθύνες καταλογίστηκαν στα δύο ΚΚΕ (ΚΚΕ Εσωτερικού κι Εξωτερικού), στο ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) και στους υπόλοιπους πολιτικούς για τη δράση τους εκτός του Πολυτεχνείου και την υποκίνηση των ταραχών. Εντός του Πολυτεχνείου οι ευθύνες βάρυναν αναρχικούς που υπεισήλθαν στο πλήθος των φοιτητών.
Τα πράγματα κύλησαν για λίγο ακόμα καιρό με μία σχετική ομαλότητα. Ο κόσμος ήταν τόσο μουδιασμένος και μπερδεμένος με όλα όσα είχαν συμβεί κι ως εκ τούτου δεν προέβαλε σθεναρή και εμφανή αντίσταση. Παρ’ όλα αυτά ο σπόρος για τη συνέχιση του αντιδικτατορικού αγώνα είχε ανθίσει αφού πρώτα ποτίστηκε με το αίμα αθώων. Η σχετική ηρεμία θα διαρκέσει λίγο. Έως τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1973.
Βιβλιογραφία
- Ηλίας Καμπίτης, Τα χορικά της μεγάλης νύχτας (17 Νοέμβρη 1973), Αθήνα 1979, σελ. 12
- Δημήτρης Χατζησωκράτης, Πολυτεχνείο ’73: Αναστοχασμός μιας πραγματικότητας, Αθήνα 2004, σελ. 179-182
- Κωστούλα Μητροπούλου, Το χρονικό των τριών ημερών, Αθήνα 2013, σελ. 116-119
