23.5 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΔιεθνήΤο Διεθνές Σύστημα του 21ου αιώνα και η Άνοδος Ετερόκλητων Περιφερειακών Πόλων...

Το Διεθνές Σύστημα του 21ου αιώνα και η Άνοδος Ετερόκλητων Περιφερειακών Πόλων Ισχύος


Του Μηνά Στραβοπόδη,

Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων κρατών, η όλο και ενεργότερη παρουσία των μη κρατικών δρώντων, η δημιουργία νέων μη κρατικών δρώντων, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, η δημογραφική έκρηξη, η κλιματική αλλαγή αλλά και η συγκριτικά μειωμένη ισχύς των ΗΠΑ από κράτη όπως η Κίνα, αποτελούν μερικούς από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που αποδεικνύουν την πολυμορφία και την συνθετότητα του διεθνούς συστήματος του 21ου αιώνα. Τα κράτη πλέον δεν είναι οι μοναδικοί δρώντες στην παγκόσμια σκακιέρα και χρόνο με τον χρόνο φαίνεται να γίνονται όλο και πιο ισχυροί οι μη κρατικοί δρώντες. Ωστόσο, τα κράτη συνεχίζουν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το σύγχρονο διεθνές σύστημα ούτε μονοπολικό, διότι η δεκαετία όπου οι ΗΠΑ βρίσκονταν στο απόγειο της ισχύος τους έχει παρέλθει, ούτε όμως πολύ-πολικό, διότι αν και κράτη όπως η Κίνα και η Ινδία παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη από τις ΗΠΑ, αυτοί οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι ακόμη σε θέση να πλησιάσουν σε ισχύ τις ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, μπορεί η Κίνα να σημειώνει 7% ανάπτυξη, ενώ οι ΗΠΑ να σημειώνουν 4%, μπορεί η Κίνα να φτάνει κάθε χρόνο όλο και περισσότερο το ΑΕΠ των ΗΠΑ (περίπου $ 18 τρις έναντι $ 13 τρις), ωστόσο το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ ανέρχεται περίπου στα $50.000 ετησίως έναντι μόλις $8.000 ετησίως για την Κίνα. Τέλος, τόσο σε νέες τεχνολογίες, όσο και σε στρατιωτική ισχύ η Κίνα, αλλά και οι υπόλοιπες αναδυόμενες δυνάμεις βρίσκονται πολύ πίσω εν συγκρίσει με τις ΗΠΑ. Στο τεχνολογικό και το στρατιωτικό επίπεδο οι ΗΠΑ δεν έχουν ακόμα ανταγωνιστή.

Για τους λόγους αυτούς μπορούμε να πούμε πως το διεθνές σύστημα σε ένα πρώτο επίπεδο είναι μονοπολικό, καθώς από στρατιωτικής απόψεως οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν κανέναν αξιόλογο ανταγωνιστή προς το παρόν. Σε ένα δεύτερο επίπεδο το διεθνές σύστημα είναι πολύ-πολικό, διότι οι αναδυόμενες δυνάμεις σημειώνουν ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης από τις κατά γενική ομολογία κορεσμένες οικονομίες της Δύσης, με αποτέλεσμα να μειώνεται η διαφορά ισχύος μεταξύ της Δύσης και του μπλοκ των αναδυόμενων δυνάμεων.

Αναδυόμενες Δυνάμεις

Οι αναδυόμενες δυνάμεις είναι επί της ουσίας 4 και είναι οι χώρες BRICS με εξαίρεση την Νότια Αφρική. Τα τέσσερα αυτά κράτη είναι: η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία και η Βραζιλία. Ανήκουν στον αναπτυσσόμενο κόσμο και τα κοινά τους χαρακτηριστικά  είναι: α) ραγδαία οικονομική μεγέθυνση, β) μεγάλη έκταση και γ) μεγάλος πληθυσμός. Τα δύο τελευταία στοιχεία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ραγδαία οικονομική μεγέθυνση. Η μεγάλη έκταση γης σε συνδυασμό με τον μεγάλο πληθυσμό δίνουν ισχυρό πλεονέκτημα στα κράτη αυτά, καθώς έτσι, εν δυνάμει, είναι κράτη με μεγάλη ισχύ. Όταν το ανθρώπινο δυναμικό και η έκταση μετατρέπονται σε οικονομική μεγέθυνση, άρα οικονομική ισχύ, τότε η εν δυνάμει ισχύς γίνεται λανθάνουσα ισχύς. Το βασικότερο πρόβλημα των τεσσάρων αυτών κρατών είναι η μετατροπή της λανθάνουσας σε πραγματική ισχύ. Με άλλα λόγια, η μετάφραση της οικονομικής ισχύος σε πολιτική και στρατιωτική ισχύ.

Πηγή εικόνας: himanshusharma19.blogspot.com

Τα κράτη αυτά έχουν δημιουργήσει την συμμαχία των BRICS όπου πρόκειται για μία αμιγώς οικονομική συμμαχία. Κοινός τους στόχος είναι να αναδείξουν νέους πόλους ισχύος που δεν προέρχονται από την Δύση. Βασικό τους μέλημα είναι να αποδείξουν πως η Δύση και οι ΗΠΑ παρακμάζουν και πως τα κράτη του ραγδαία αναπτυσσόμενου κόσμου θα πάρουν τη σκυτάλη.

Επιπλέον, η Ρωσία και η Κίνα αποτελούν τα δύο από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ), κάτι που σημαίνει πως η θέση τους στο διεθνές σύστημα είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Επίσης η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία ανήκουν στο κλειστό γκρουπ των κρατών που κατέχουν πυρηνικά, γεγονός που τους προσδίδει ακόμη ένα συγκριτικό πλεονέκτημα. Επιπρόσθετα και τα τέσσερα αυτά κράτη από τις απαρχές του 2000 έχουν αρχίσει να έχουν μια όλο και εντονότερη παρουσία σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς, με αποτέλεσμα να επεκτείνουν την διπλωματική τους ισχύ και την πολιτική τους επιρροή. Τέλος, κάθε μία από αυτές τις χώρες διαθέτει ένα τουλάχιστον ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, γεγονός που τις κάνει ιδιαιτέρως σημαντικές στη διεθνή κοινότητα. Για παράδειγμα, η Κίνα χάρη στην πολύ μεγάλη οικονομική της ανάπτυξη (από το 1979 έως το 2016 η οικονομία της έχει σημειώσει κατά μέσο όρο 9,6% αύξηση ετησίως) είναι σε θέση και έχει ήδη ξεκινήσει να υλοποιεί το Belt and Road Initiative (BRI), ένα οικονομικό σχέδιο, το οποίο επεκτείνει την οικονομική και πολιτική επιρροή της Κίνας πολύ μακριά από τα σύνορά της. Από πολλούς το σχέδιο αυτό έχει χαρακτηριστεί ως το κινεζικό σχέδιο Μάρσαλ.

Η Ρωσία αποτελεί τον σημαντικότερο ενεργειακό εξαγωγέα φυσικού αερίου στην Ευρώπη και έναν από τους πιο σημαντικούς εξαγωγείς φυσικού αερίου στον κόσμο, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερα κράτη να εξαρτώνται από την ενέργειά που εξάγει. Ταυτόχρονα, όμως, και η Ρωσία εξαρτάται από τα χρήματα του εκάστοτε κράτους. Πρόκειται, λοιπόν, για σχέση αλληλεξάρτησης. Η Βραζιλία, αποτελεί τον κυριότερο παραγωγό αγροτικών προϊόντων, γεγονός που της δίνει ιδιαίτερη σημαντικότητα. Τέλος, η Ινδία διαθέτει πολύ ισχυρό στρατό, υπερβολικά πολύ πληθυσμό και ραγδαία οικονομική άνοδο που σχεδόν ξεπερνάει τους ρυθμούς ανάπτυξης της Κίνας. Επιπλέον, η ιδιαίτερα ενεργή παρουσία της στους διεθνείς οργανισμούς αναβαθμίζει τη διπλωματική της θέση και αυξάνει την πολιτική της επιρροή. Τα κράτη αυτά διαδραματίζουν και θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην διεθνή κοινότητα.

Ευρωπαϊκή Ένωση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί έναν  sui generis οργανισμό. Είναι ένα εγχείρημα που όμοιό του δεν έχει υπάρξει στο διεθνές σύστημα. Πρόκειται για έναν υβριδικό οργανισμό, καθώς διαθέτει και υπερεθνικά και διακυβερνητικά στοιχεία. Παρατηρείται ότι τα κράτη έχουν παραχωρήσει αρμοδιότητες σε κοινοτικό επίπεδο στα ζητήματα χαμηλής πολιτικής, αντιθέτως όσο τα ζητήματα αυτά τείνουν προς ζητήματα υψηλής πολιτικής (άμυνα & ασφάλεια), τόσο πιο ευαίσθητα είναι τα κράτη στην παραχώρηση τέτοιου είδους αρμοδιοτήτων σε κοινοτικό επίπεδο. Μπορεί, λοιπόν, η ΕΕ να είναι ένα στρατιωτικός νάνος, ωστόσο δεν παύει να είναι ένας οικονομικός γίγαντας, όπου διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στην παγκόσμια οικονομία, όσο και στο εμπόριο, καθώς αποτελεί τον νούμερο ένα εμπορικό παίκτη. Επιπλέον, με την ίδρυση του Ευρώ (1999), έχει αποκτήσει πολύ σημαντικό ρόλο στα ζητήματα νομισματικής πολιτικής καθώς, μετά το δολάριο, το Ευρώ είναι το δεύτερο πιο διαδεδομένο νόμισμα διεθνώς και τα τραπεζικά  του αποθέματα αγγίζουν το 30%.

Πηγή εικόνας: Eurodiaconia

Πέραν όμως από τα ζητήματα χαμηλής πολιτικής και ιδίως μετά την απόφαση της Μεγάλης Βρετανίας να αποχωρήσει από την ΕΕ, έχει έρθει στο προσκήνιο το ζήτημα της περαιτέρω εμβάθυνσης των 27 κρατών μελών της ΕΕ. Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα είναι αυτό της ίδρυσης του Ευρωπαϊκού Στρατού που, εάν υλοποιηθεί, τότε θα ανατραπούν οι υφιστάμενες ισορροπίες, καθώς α) θα πρέπει να αναθεωρηθεί αυτομάτως ο ρόλος του ΝΑΤΟ και β) είναι πιθανό να δημιουργηθεί ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ σε ζητήματα υψηλής πολιτικής, κάτι που ιδίως μετά το 1945 μοιάζει τελείως ξένο.

Βέβαια, μεγάλος προβληματισμός έχει επικρατήσει, διότι για την δημιουργία μιας στρατιωτικής ένωσης είναι σχεδόν απαραίτητο να υπάρχει μία κοινωνία και ένα κράτος τα οποία να μπορεί να τα  υπερασπίζεται ο στρατός αυτός. Οπότε παρατηρείται να υπάρχει μεγάλη απόσταση από την θεωρία στην πράξη, όσον αφορά στο ζήτημα αυτό. Επιπλέον, τίθεται το ζήτημα του πόσο αποτελεσματικός θα είναι ο στρατός αυτός από τη στιγμή που οι διεθνείς απειλές αντιμετωπίζονται όλο και λιγότερο με στρατιωτικά μέσα, ενώ αντιθέτως, απαιτούν συνεχώς όλο και πιο ήπιες μορφές αντιμετώπισης, παράδειγμα των οποίων αποτελούν οι κυβερνο-επιθέσεις. Η απειλή του διακρατικού πολέμου, ιδίως μετά την δημιουργία των πυρηνικών έχει μειωθεί στο ελάχιστο, γεγονός που καθιστά την ύπαρξη των στρατών λιγότερο σημαντική από πριν.

Είναι, λοιπόν, φανερό πως και η ΕΕ θα συνεχίσει να διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο και θα συνεχίσει να αποτελεί έναν ιδιόμορφο πόλο ισχύος στο σύγχρονο διεθνές σύστημα. Το σύγχρονο διεθνές σύστημα βρίσκεται υπό μετάβαση, καθώς διάφοροι πόλοι ισχύος, πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, αναδύονται και επιδιώκουν να πρωταγωνιστήσουν στην περιφέρειά τους, γεγονός που καθιστά τον ρόλο των ΗΠΑ πολύ σύνθετο και δύσκολο, για να μπορέσουν να διατηρήσουν το ευνοϊκό προς αυτές status quo.


Μηνάς Στραβοπόδης

Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο και είναι απόφοιτος του τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά με άριστα. Έχει υπάρξει αρθρογράφος στην Huffington Post Greece και έχει δημοσιεύσει και κάποια κείμενα στο Antenna News. Είναι πολύγλωσσος, καθώς ομιλεί Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Γερμανικά. Έχει συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα Erasmus+ στις Βρυξέλλες και σε αρκετά συνέδρια προσομοίωσης. Επίσης, έχει υπάρξει ομιλητής σε συνέδρια του Πανεπιστημίου Πειραιά. Έχει έντονο ενδιαφέρον για ζητήματα που άπτονται των διεθνών σχέσεων, της διεθνούς ασφάλειας, της Μέσης Ανατολής, των διεθνών οικονομικών και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η φράση Carpe Diem ασκεί καταλυτικό ρόλο στον τρόπο που σκέφτεται και πράττει.

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Μηνάς Στραβοπόδης
Μηνάς Στραβοπόδης
Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο και είναι απόφοιτος του τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά με άριστα. Έχει υπάρξει αρθρογράφος στην Huffington Post Greece και έχει δημοσιεύσει και κάποια κείμενα στο Antenna News. Είναι πολύγλωσσος, καθώς ομιλεί Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Γερμανικά. Έχει συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα Erasmus+ στις Βρυξέλλες και σε αρκετά συνέδρια προσομοίωσης. Επίσης, έχει υπάρξει ομιλητής σε συνέδρια του Πανεπιστημίου Πειραιά. Έχει έντονο ενδιαφέρον για ζητήματα που άπτονται των διεθνών σχέσεων, της διεθνούς ασφάλειας, της Μέσης Ανατολής, των διεθνών οικονομικών και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η φράση Carpe Diem ασκεί καταλυτικό ρόλο στον τρόπο που σκέφτεται και πράττει.