Της Μαρίας Μαλανδράκη,
Τα τελευταία χρόνια, έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των τηλεοπτικών εκπομπών που αφορούν την προβολή της προσωπικής ζωής ενός ατόμου ή μιας οικογένειας (π.χ. keeping up with the kardashians, teen mom κ.α.), καθώς και των εκπομπών που ασχολούνται με διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες συγκροτούνται εντός της τηλεοπτικής πραγματικότητας (π.χ. power of love). Παράλληλα, πολλοί είναι εκείνοι που ασχολούνται επαγγελματικά ως influencers, δηλαδή ως άτομα με ευρύ διαδικτυακό «κοινό», όντας έτσι σε θέση να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. Συνεπώς, βλέπουμε ένα νέο κλάδο επαγγέλματος στο χώρο της ψυχαγωγίας και του θεάματος, ο οποίος ασχολείται με το άτομο και πιο συγκεκριμένα, με την έκθεση της ζωής του στα ΜΜΕ.
Τι μπορούμε να πούμε, όμως, για το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας γνωρίζει και παρακολουθεί αυτά τα άτομα και τη ζωή τους μέσω των διάφορων ηλεκτρονικών ιστοσελίδων; Και τι μπορούμε να πιστέψουμε για αυτά τα άτομα που τόσο αβίαστα μας παρέχουν πληροφορίες για τη ζωή τους, ακόμη και την προσωπική, σαν να αποτελεί αυτό μια πράξη λογική, καθημερινή, κανονική;
Πριν ξεκινήσουμε να απαντάμε στα ερωτήματα, οφείλω -προς χάριν αποφυγής παρεξηγήσεων- να ξεκαθαρίσω κάτι. Δεν πρέπει να μας προξενεί εντύπωση ούτε η «περιέργεια» ορισμένων για τη ζωή του «άλλου» (με την έννοια του εντελώς αγνώστου), αλλά ούτε ο «άλλος» που προβάλλει λίγο απ’ τη ζωή του. Άλλωστε, ακόμη και σήμερα, αν πάει κάποιος στην επαρχία ή γενικότερα σε πιο «κλειστές» κοινωνίες, θα παρατηρήσει πως όλοι γνωρίζουν για όλους. Μάλιστα, όλοι φροντίζουν να συζητήσουν με τις παρέες τους, είτε στο καφενείο, είτε σε κάποια άλλη κοινωνική συγκέντρωση, αρκετά ζητήματα που αφορούν την οικογενειακή και τη νπροσωπική τους ζωή. Συνεπώς, το «κουτσομπολιό» και η «περιέργεια» ορισμένων σχετικά με τη ζωή κάποιου, είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό, όταν υπάρχει ένα σύνολο ανθρώπων με διαπροσωπικές σχέσεις. Αυτό, όμως, που είναι καινούριο σε όλα τα παραπάνω, είναι η μετουσίωση αυτού του «κουτσομπολιού» και της ικανοποίησής του σε επάγγελμα. Ενώ, καινούρια είναι, επίσης, η γνώση πολλών για την προσωπική ζωή ενός, και η θεοποίηση και επικρότηση αυτού του ενός για το επάγγελμά του. Ένα επάγγελμα, φυσικά, που η επιτυχία σε αυτό δεν αφορά την κατοχή κάποιου ιδιαίτερου ταλέντου ή δεξιότητας, αλλά την καλύτερη δυνατή διαμόρφωση και προβολή μιας ψυχαγωγική «περσόνας».
Δεδομένου ότι αυτού του είδους η ψυχαγωγία και το «επάγγελμα» εμφανίστηκαν στις δυτικές κοινωνίες την τελευταία εικοσαετία, θα ήταν πιο συνετό, στην προσπάθειά μας να μιλήσουμε για αυτά και να τα κατανοήσουμε, να λάβουμε υπόψη το οικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν.
Βασικό χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής οικονομίας δεν είναι οι σχέσεις σύγκρουσης ή εκμετάλλευσης τις οποίες δημιουργεί (αυτές, άλλωστε, δημιουργούνται σε κάθε οικονομικό σύστημα με ποικίλες μορφές), ούτε η μαζική παραγωγή και η μαζική κατανάλωση (γιατί και αυτές οι δύο μπορούν να επιβιώσουν με άλλη μορφή σε ένα διαφορετικό οικονομικό σύστημα), αλλά η ικανότητά της να εμπορευματοποιεί τα πάντα, να τα μετατρέπει σε προϊόντα και να τα κάνει αντικείμενο συναλλαγής (όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με τη γιορτή των ερωτευμένων, των Χριστουγέννων κ.τ.λ.).
Αυτό, συνεπώς, βλέπουμε να συμβαίνει και σε τέτοιου είδους ψυχαγωγία και τα επαγγέλματα, αφού ο άνθρωπος εμπορευματοποιεί τον εαυτό του και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, κάνοντάς τα προϊόντα συναλλαγής. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται το «επάγγελμα» του celebrity ή ακόμη και του influencer. Το πραγματικά παράδοξο είναι ότι έρχεται -αυτή η μορφή ψυχαγωγίας- να καλύψει το κενό που έχει ήδη δημιουργήσει η αποξένωση, λόγω του υπερπληθυσμού και των απρόσωπων σχέσεων, βρίσκοντας τελικά απήχηση.
Είναι αυτή η απήχηση ανησυχητική; Το να απαντήσουμε καταφατικά θα ήταν καταστροφολογικό, όπως γενικά η «ασπρόμαυρη» προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων και ο διαχωρισμός τους σε καλά και κακά, καταλήγει μοιραία στην απολυτότητα και την καταστροφολογία. Απολύτως ανησυχητική, λοιπόν, δεν είναι, αλλά γίνεται όταν ασχολούμαστε εμμονικά με αυτή την μορφή ψυχαγωγίας. Όταν γνωρίζουμε μόνο πρόσωπα τα οποία ανήκουν σε αυτήν, χωρίς να μας ενδιαφέρει η τέχνη, η επιστήμη ή και η πολιτική. Όταν, τελικά, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας ενδιαφέρεται να μάθει για το ποια αποχώρησε από το next top model, αλλά όχι για το τι συζητήθηκε στη Βουλή.
