Της Ραφαέλας Παπαστεργίου,
Ο Μέγας Αλέξανδρος γεννήθηκε στην Πέλλα το 356 π.Χ.. Γονείς του ήταν ο Φίλιππος Β’ και η Ολυμπιάδα. Ο Φίλιππος Β’ ήταν πολιτικός, διπλωμάτης και στρατιωτικός αναμορφωτής του μακεδονικού στρατού και κράτους. Η Ολυμπιάδα ήταν βασιλικής καταγωγής (δυναστικός οίκος των Μολοσσών), με καταγωγή από την Ήπειρο. Ο Αλέξανδρος ξεχώρισε ήδη από την ηλικία των δώδεκα ετών, όταν αντιλήφθηκε ότι ο Βουκεφάλας, το άγριο άτι (δώρο στον Φίλιππο από κάποιον Θεσσαλό) που κανείς δεν είχε καταφέρει να δαμάσει, φοβόταν στην πραγματικότητα τις σκιές. Ενώ ο Φίλιππος είχε αποφασίσει να μην κρατήσει το δώρο, ο Αλέξανδρος, πλησιάζοντας τον, άρπαξε τα χαλινάρια, τον έστρεψε απέναντι από τον ήλιο και αφού τον χάιδεψε, ανέβηκε στη ράχη του. Ο Φίλιππος, βλέποντας το περιστατικό, του ευχήθηκε να βρει ένα βασίλειο ίσο με τον ίδιο, καθώς η Μακεδονία δε θα τον χωρούσε.
Ο Αλέξανδρος ήταν μαθητής του Αριστοτέλη, αλλά ο Φίλιππος Β’ ήταν πρότυπο, όσον αφορά την πολεμική διαδικασία, ενώ ο νεαρός συναναστρεφόταν με τους στρατηγούς Αντίπατρο και Παρμενίων. Το πρώτο μάθημα στρατηγικής για τον στρατηλάτη ήταν η μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ., στην οποία ο πατέρας του τον έθεσε επικεφαλής των 2.000 Εταίρων (βαρύ ιππικό). Στη Χαιρώνεια, ως τακτική μάχης εφαρμόστηκε η μακεδονική φάλαγγα -μετεξέλιξη της λοξής. Η επίθεση του σώματος κρούσης των Εταίρων εναντίον του απομακρυσμένου Ιερού Λόχου των Θηβαίων ήταν καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη της μάχης.
Οι Εταίροι αποτελούσαν το σώμα κρούσης του Αλεξάνδρου. Έχοντας ως στόχο την ενίσχυση της μακεδονικής φάλαγγας κατά τη διάρκεια της μάχης, οι Εταίροι, σε μορφή σφήνας, προκαλούσαν μεγάλο ρήγμα, διεισδύοντας στο κέντρο βάρους του αντιπάλου. Στη συνέχεια, διευρυνόταν ο σχηματισμός της, ώστε τα πλάγια να λειτουργούν ως αμυντικά τοιχώματα και να εισχωρεί περισσότερο στο εχθρικό στρατόπεδο. Στόχος ήταν η εύρεση του κέντρου βάρους του αντιπάλου και αποδυνάμωσή του. Η σφήνα δεν μπορούσε να επιφέρει οριστική νίκη, εκτός αν ο επιτιθέμενος δεν κατάφερνε να ανακάμψει. Στη στρατηγική, η σφήνα λειτουργεί ως εργαλείο άμεσης προσέγγισης.
Έχοντας τεκμηριώσει την αμεσότητα ως προς τον τρόπο προσέγγισης του εχθρού, παρακάτω θα γίνει παρουσίαση της μάχης του Γρανικού ποταμού ως ενδεικτική των στρατηγικών χειρισμών του Αλεξάνδρου, ο οποίος, αντιλαμβανόμενος την υπεραξία του οργανωμένου εκστρατευτικού σώματος, έδινε ιδιαίτερη σημασία στον ανθρωπολογικό παράγοντα, δηλαδή στην επιμελητεία πολέμου. Η επιμελητεία πολέμου αποτελεί παραδοχή ότι οι στρατιώτες είναι άνθρωποι με ανάγκες (σίτιση, στέγαση, νοσηλεία), επομένως φέρουν περιορισμένα μέσα στη διεκπεραίωση της πολεμικής διαδικασίας. Η στρατηγική ορίζεται, σύμφωνα με τον Κολιόπουλο, ως «η σύζευξη μέσων και σκοπών υπό το πρίσμα ενδεχόμενης ή πραγματικής σύγκρουσης». Με άλλα λόγια, αντιλαμβανόμενος τις ανάγκες του σώματος των στρατιωτών του και βασιζόμενος στην ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία, ο Αλέξανδρος γίνεται κοινωνός του πολυεπίπεδου πολεμικού φαινομένου, του οποίου ακρογωνιαίος λίθος είναι ο άνθρωπος και εν τέλει, έρχεται ένα βήμα πιο κοντά στη νίκη του αντιπάλου.
Ο Αλέξανδρος, αρχόμενος της εκστρατείας για την κατάκτηση της Μικράς Ασίας, κατευθύνθηκε από τη Μακεδονία βορειοανατολικά. Κατέλαβε τις παράλιες περιοχές της Προποντίδας και του Ελλήσποντου, αντί των ελληνικών πόλεων της Αιολίδας και της Ιωνίας. Η συγκεκριμένη επιλογή του, εξασφάλιζε αφενός συνεχή επικοινωνία με το υπόλοιπο στράτευμα στη Μακεδονία και αφετέρου ανεφοδιασμό με ασφάλεια, ενώ στερούσε από τους Πέρσες μια στρατηγικά σημαντική περιοχή. Ο Αλέξανδρος πορευόταν πάντα κοντά στα λιμάνια, αποφεύγοντας ορεινές περιοχές, ώστε να μην κουράζονται ούτε τα άλογα, ούτε το στράτευμα και να εξασφαλίζεται ανεμπόδιστα ο στρατιωτικός εξοπλισμός και τα τρόφιμα.
Η μάχη στον Γρανικό ποταμό το 334 π.Χ., ήταν η πρώτη σημαντικότερη μάχη εναντίον της Δυναστείας των Αχαιμενιδών (Περσών). Στο πολεμικό συμβούλιο των Περσών είχε προταθεί, από τον Μέμνωνα τον Ρόδιο (ελληνικής καταγωγής), να χρησιμοποιηθεί η τακτική της καμένης γης (δηλητηριασμός πηγαδιών, κάψιμο χωραφιών και προμηθειών) αντί της μετωπικής σύγκρουσης, ωστόσο, οι Σατράπες ήταν πεπεισμένοι για τη νίκη. Αντικειμενικός σκοπός τους ήταν ο θάνατος του Αλεξάνδρου, τον οποίο μπορούσαν να ξεχωρίσουν από την επιβλητική περικεφαλαία με τα δύο λευκά φτερά.
Κατά τη διάρκεια της μάχης, τους δύο στρατούς χώριζε ο ποταμός. Ο Γρανικός είχε μικρό βάθος και ορμητικά νερά. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, ο Αλέξανδρος χρησιμοποίησε την κοίτη του Γρανικού για να παραπλανήσει τους αντιπάλους και να επιτεθεί ο Παρμενίων στο αριστερό ασθενέστερο τμήμα τους (είχε ενισχυθεί το περσικό δεξί τμήμα, απέναντι από το οποίο βρισκόταν ο ίδιος ο Αλέξανδρος). Αναλυτικότερα, ο Αλέξανδρος με τους Εταίρους, ξεκίνησε να διασχίζει τον ποταμό και να απομακρύνεται από τους Σατράπες, αποπροσανατολίζοντάς τους. Μέχρι οι Πέρσες να αντιληφθούν τι συμβαίνει, ο Αλέξανδρος είχε περάσει στην απέναντι όχθη. Στη συνέχεια, άρχισε καταδίωξη εναντίον του από όλες τις περσικές ίλες, αφήνοντας την άμυνά τους εκτεθειμένη και τον Παρμενίων ελεύθερο να διασχίσει τον Γρανικό. Στη δεύτερη φάση της μάχης, ο μακεδονικός στρατός περικύκλωσε τον περσικό, εξουδετερώνοντάς τον.
Ο Αλέξανδρος στη μάχη του Γρανικού ανέδειξε τις ηγετικές του ικανότητες, καταστρέφοντας την τακτική φθοράς (παίγνιο «ανταρτών») που σκόπευαν να εφαρμόσουν οι Πέρσες. Αμέσως μετά τη μάχη, φρόντισε για την περίθαλψη των στρατιωτών του, ενώ οι πεσόντες τάφηκαν παρά των όπλων τους. Για τους εικοσιπέντε Εταίρους πεσόντες στο πεδίο της μάχης, παρήγγειλε από τον Λύσιππο χάλκινους αδριάντες, οι οποίοι θα στήνονταν στο Δίον. Οι Πέρσες, στο στράτευμά τους είχαν και Έλληνες μισθοφόρους. Όσους αιχμαλώτισε ο Αλέξανδρος, τους έστειλε πίσω στη Μακεδονία για καταναγκαστική εργασία στα λατομεία, επειδή «παρά τα κοινή δόξαντα τοις Έλλησι, Έλληνες όντες εναντία τη Ελλάδι υπέρ των βαρβάρων εμάχοντο». Με άλλα λόγια τους τιμώρησε, χαρακτηρίζοντας τους προδότες. Επιπλέον, στάλθηκαν στον Παρθενώνα τριακόσιες περσικές ασπίδες ως αφιέρωμα με την επιγραφή: «Αλέξανδρος, ο υιός του Φιλίππου και οι Έλληνες πλην των Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων». Ακούγοντα, όσα είχαν συμβεί, σχεδόν όλες οι πόλεις της Ιωνίας (εξαιρουμένων της Μιλήτου και της Αλικαρνασσού εξαιτίας των ισχυρών περσικών ερεισμάτων) υποδέχτηκαν τον Αλέξανδρο ως απελευθερωτή. Η συνέχιση της εκστρατείας εναντίον των Περσών προβλεπόταν λαμπρή.
Βιβλιογραφία
- Π. Κανελλόπουλος, Α. Δεσποτόπουλος, Α. Καλογεροπούλου, Α. Λουκοπούλου, Ε. Μικραγιαννάκης, Μ. Σακελλαρίου, Κ. Τσάτσος, Μ. Χατζόπουλος, Μέγας Αλέξανδρος: Ελληνιστικοί χρόνοι στο Ιστορία του ελληνικού έθνους, Τόμος Δ’, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 1973
- Κ. Κολιόπουλος, Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2010
- B. H. Liddell Hart, Strategy, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Praeger, 1945
- Σ. Λίτσας, Ιλιάδα και διεθνής πολιτική: μία διεθνής προσέγγιση, Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2014
- W. McLaughlin, Three effective Tactical Formations Throughout History, 24.02.2016, War History Online, πρόσβαση: https://www.warhistoryonline.com/history/three-effective-tactical-formations-throughout-history.html
Γεννηθείσα το 1995 είναι απόφοιτη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με κατεύθυνση Στρατηγική και Διεθνή Πολιτική. Έχει υπάρξει συνεργάτης της Έδρας UNESCO, της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού, του Ολυμπιακού Μουσείου Θεσσαλονίκης και έχει συμμετάσχει σε μία σειρά προγραμμάτων, σεμιναρίων και επιστημονικών συνεδρίων.
