Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Κατά την διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δεν ήταν λίγες οι φορές που εκδηλώθηκαν εγκλήματα καθοσιώσεως και αποστασίες απέναντι στον αυτοκράτορα του βυζαντινού θρόνου. Άλλοτε οι συνωμότες είχαν ως στόχο να σφετεριστούν οι ίδιοι τον βυζαντινό τίτλο, άλλοτε όμως στόχευαν απλά στην ανάδειξη κάποιου άλλου προσώπου που θεωρούσαν ικανότερο για να αναλάβει τα ηνία. Συνεπώς, ήταν μια πράξη που εκδήλωνε την αμφισβήτηση της νόμιμης εξουσίας ή αρχής, την εναπόθεση σε κάποιον πέραν του αυτοκράτορα των ελπίδων τους για πραγματοποίηση των δικών τους προσωπικών συμφερόντων (επεδίωκαν δηλαδή να απολαμβάνουν την εύνοια του) και την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης τους έτσι ώστε να ανέλθει στην πολιτική σκηνή το άτομο που έφερε τα απαραίτητα προσόντα. Ποιες ήταν όμως οι αιτίες που ωθούσαν κάποιους προς την διενέργεια αποστασιών; Ποια ήταν τα αποτελέσματα αυτών αλλά και οι τιμωρίες που επιβλήθηκαν στους συνωμότες; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, θα σταθούμε σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα το οποίο είναι αρκετά χαρακτηριστικό, σε αυτό του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού.
Με τον θάνατο του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού (1118) εγκαινιάζεται μια νέα περίοδος βασιλείας, αυτή του Ιωάννη Β’, γιου του Αλεξίου, ο οποίος ήδη από τα πρώτα έτη της εξουσίας του βρέθηκε αντιμέτωπος με αποστασίες. Αυτοί που προσπάθησαν να ανατρέψουν τον Ιωάννη Β΄ Κομνηνό προέρχονταν κυρίως από το οικογενειακό του περιβάλλον. Η πρώτη επιβουλή διαπράχθηκε τον Αύγουστο του 1118 από την ίδια του την αδερφή, την Άννα Κομνηνή. Η ίδια από πολύ μικρή ηλικία μορφωνόταν ελπίζοντας να διαδεχτεί τον πατέρα της στον θρόνο, μιας που ήταν το πρωτότοκο παιδί. Δυστυχώς για αυτήν, τα πράγματα δεν ήρθαν έτσι όπως τα σχεδίαζε και όταν έμαθε πως θα γίνει αυτοκράτορας ο αδερφός της, προσπάθησε να εμποδίσει την ανάρρηση του στο θρόνο με την βοήθεια της μητέρας της Ειρήνης Δούκαινας. Στόχευε στο να καταλάβει η ίδια τον θρόνο, καθώς ήταν φιλόδοξη και την ώρα που ο Αλέξιος ήταν μελοθάνατος, μάνα και κόρη προσπαθούσαν να τον πείσουν ώστε να μην μεταβιβάσει την εξουσία στον Ιωάννη. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Ostrogorsky «Ακόμα και στην επιθανάτια κλίνη οι δυο γυναίκες πολιορκούσαν τον Αλέξιο με παρακλήσεις και μεσολαβήσεις». Επίσης, η αδελφή του Ιωάννη, προκειμένου να τον εμποδίσει να εισέλθει στο Μέγα Παλάτιον, δωροδόκησε συνωμότες και όταν έγινε η άφιξη του Ιωάννη δεν του επέτρεψαν την είσοδο του στο Παλάτι. Η Ειρήνη Δούκαινα μαζί με την κόρη της Άννα είχαν ενώσει τις δυνάμεις τους και συμμάχησαν, έτσι ώστε να μην καταλάβει την εξουσία ο Ιωάννης. Η Άννα Κομνηνή ήταν διατεθειμένη να επινοήσει πολλά τεχνάσματα ώστε να σφετεριστεί η ίδια τον θρόνο, αλλά ο Ιωάννης μπόρεσε να καταπνίξει την συνωμοσία εις βάρος του. Τελικά, αυτό το κρυφό σχέδιο μεταξύ της Άννας Κομνηνής και της Ειρήνης Δούκαινας απέτυχε.
Ένα χρόνο μετά την πρώτη προσπάθεια της Άννας Κομνηνής να ανατρέψει τον Ιωάννη Β΄ Κομνηνό συνεχίστηκαν οι επιβουλές και την άνοιξη του 1119 ένα ακόμα κίνημα έλαβε χώρα. Αυτήν την φορά η Άννα δεν ήθελε να καταλάβει η ίδια την εξουσία, αλλά ήθελε να ανέβει στον θρόνο ο σύζυγος της, Νικηφόρος Βρυέννιος. Η Άννα Κομνηνή, η Ειρήνη Δούκαινα και όσοι υποστήριζαν τον Βρυέννιο έτρεφαν συμπάθεια για το πρόσωπο του εξαιτίας της καταγωγής του από βασιλικό γένος αλλά και της μόρφωσης που είχε λάβει. Αυτά ήταν τα απαραίτητα προσόντα για να αναδειχθεί και να ανέβει στην πολιτική σκηνή.
Έτσι λοιπόν, συνωμότησε η Άννα Κομνηνή με σκοπό την δολοφονία του αδελφού της , Ιωάννη Β΄ Κομνηνού. Ο τόπος που έδρασαν οι συνωμότες ήταν η εξοχική κατοικία του Φιλοπάτιου, όπου διέμενε ο αυτοκράτορας. Οι σκευωροί κατάφεραν με ευκολία να εισέλθουν στην κατοικία του Ιωάννη και σε αυτό φυσικά έπαιξε ρόλο το ότι νωρίτερα είχαν εξαγοράσει το φύλακα μιας εισόδου. Από την στιγμή που μπήκαν στο Φιλοπάτιον το μόνο που περίμεναν ήταν η άφιξη του Νικηφόρου Βρυέννιου, ο οποίος όμως δεν παρουσιάστηκε για να προσφέρει την στρατιωτική στήριξη στην σύζυγο του, Άννα Κομνηνή.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα της τελευταίας ο σύζυγος της αδιαφόρησε, αποδείχτηκε αναποφάσιστος, άνανδρος, ανίκανος και δεν συμμετείχε στο κίνημα τελικά. Η άρνηση του Βρυέννιου να ανέβει στο θρόνο αποδεικνύει πως η συνωμοσία δεν είχε οργανωθεί από μια ομάδα, αλλά οι υποκινητές αυτής ήταν η Ειρήνη Δούκαινα και η Άννα Κομνηνή, η οποία διαπνεόταν από ένα ισχυρό αίσθημα μίσους απέναντι στον αδελφό της. Συνεπώς, η νωθρότητα και η έλλειψη επιθυμίας του Βρυέννιου για τον θρόνο οδήγησε στο να κατευναστεί η επιθυμία των συνωμοτών να αποστατήσουν, να αποκαλυφθεί η επιβουλή εναντίον του Ιωάννη και ο τελευταίος να καταφέρει επιτυχώς να εμποδίσει την επιβουλή εναντίον του.
Βιβλιογραφία
Πηγές
- Νικήτας Χωνιάτης, Ιστορία, έκδ. Jan Louis van Dieten, [CFHB 11], Βερολίνο – Νέα Υόρκη 1975
- Ιωάννης Κίνναμος, Επιτομή κατορθωμάτων τω Ιωάννη τω Κομνηνώ, Charles M. Brand (μτφρ.), Deeds of John and Manuel Comnenus by John Kinnamos, Νέα Υόρκη 1976
Βοηθήματα
- Κέλλυ Μπουρδάρα, Καθοσίωσις και τυραννίς…Το πολιτικό αδίκημα στο Βυζάντιο 8ος – 13ος αιώνας, Αθήνα 2015
- Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου Βυζαντινή Ιστορία, τ. Γ΄ (1081-1204), Αθήνα 2001
- Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, Ιστορία βυζαντινού κράτους. Ιστορία υστέρας βυζαντινής περιόδου (1081-1453), Μέρος πρώτο: Τελευταίες λάμψεις (1081-1204), Θεσσαλονίκη 1999
- Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, Το βυζαντινό κράτος. Μέρος πρώτο: Τελευταίες
λάμψεις (1081-1204), Θεσσαλονίκη 2001 - Κάρολος Ντιλ, Βυζαντινές μορφές, (μτφρ. Στέλλα Βουρδούμπα), Αθήνα 1969
- Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, München 1963 (ελλ. μτφρ. Ι. Παναγόπουλος, επιστ. επιμ. Ε. Χρυσός, τ. 3, Αθήνα 2012)
Γεννημένη το 1997 στη Θεσσαλονίκη. Προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου με κατεύθυνση Ιστορίας. Έχει επιλέξει να ασχοληθεί με Βυζαντινές σπουδές και ξενάγηση. Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε με το Θέατρο και συμμετείχε σε διαγωνισμούς εκφραστικής ανάγνωσης στους οποίους και διακρίθηκε. Στόχος της να χρησιμοποιήσει το Θέατρο ως μέσο διδασκαλίας της Ιστορίας.
