Οι συνταγματικές αρχές της ψήφου

Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,

Η κυριαρχία της λαϊκής βούλησης ως έκφανσης της αντιπροσωπευτικής αρχής που διέπει το ελληνικό Σύνταγμα προσδίδει στο πολίτευμα της χώρας δημοκρατικό χαρακτήρα. Αυτό διαμηνύεται στο άρθρο 1§3 του Συντάγματος (εφεξής «Σ») που προβλέπει ότι«όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.». Το εκλογικό σώμα -που νοείται ως ο Λαός εν στενή εννοία- συνιστά το ανώτατο όργανο του κράτους , καθώς υπό την εκφρασμένη δια της ψήφου βούλησής του εκλέγεται η αντιπροσώπευσή του στα πολιτικά όργανα του κράτους, τόσο εντός όσο κι εκτός Ελλάδος.

Στην πολιτική επικαιρότητα, το ζήτημα των βουλευτικών εκλογών βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο, λόγω των διαδοχικών εξελίξεων στην πολιτική σκηνή της χώρας, ιδίως τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Ωστόσο, ενόψει και των εκλογών της 26^ης Μαίου, το προεκλογικό κλίμα είναι έντονο, καθώς θα διεξαχθούν ταυτοχρόνως οι εκλογές για την ανάδειξη των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης, δηλαδή των δημοτικών και περιφερειακών αρχών, αλλά και για την ανάδειξη αντιπροσώπων της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Για αυτό το λόγο, το εκλογικό σώμα καλείται να προσέλθει στις κάλπες και να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα.

Το εκλογικό δικαίωμα διακρίνεται σε ενεργητικό και παθητικό. Το παθητικό εκλογικό δικαίωμα, ήτοι το δικαίωμα του «εκλέγεσθαι», είναι αυτό που επιτρέπει στους φορείς του να θέσουν υποψηφιότητα στις εκλογές για την ανάδειξή τους στα πολιτικά όργανα. Το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα αντιθέτως, δηλαδή το δικαίωμα του «εκλέγειν», έχει ως φορείς όσους συγκροτούν το εκλογικό σώμα και είναι αυτοί που με τη διαδικασία της ψηφοφορίας την ημέρα των εκλογών επιλέγουν τους αντιπροσώπους τους στα όργανα του κράτους. Το Σύνταγμα καθορίζει τα χαρακτηριστικά της ψηφοφορίας στο άρθρα 51 §3-5 Συντάγματος («Σ»).

Οι τρεις αρχές της ψηφοφορίας που θέτει το Σύνταγμα ρητώς, προβλέπονται στο άρθρο 51§3 Σ: «Oι βουλευτές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία από τους πολίτες που έχουν εκλογικό δικαίωμα, όπως νόμος ορίζει. O νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα».

Επομένως, η ψήφος είναι καταρχάς άμεση χωρίς καμία παρεμβολή μεταξύ του εκλογικού σώματος και του εκλογικού αποτελέσματος. Η αρχή της αμεσότητας της ψήφου νοείται υπό το πρίσμα της προσωπικής ψηφοφορίας, δηλαδή της αυτοπρόσωπης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος. Ο εκλογέας δεν δύναται να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα ούτε μέσω αντιπροσώπου, αλλά ούτε και δια επιστολής, ενώ γίνεται δεκτό ότι το σύστημα του δεσμευμένου συνδυασμού με τους σταυρούς προτίμησης δεν παραβιάζει αυτή την αρχή.

Η ψήφος είναι επίσης καθολική, κατοχυρώνοντας το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα στο σύνολο των Ελλήνων πολιτών.Αυτό σημαίνει πως κάθε Έλληνας που πληροί τις προϋποθέσεις του νόμου δικαιούται να εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους και να ψηφίσει.Το σύνολο αυτό περιορίζεται κατά αποκλειστικό τρόπο για τρεις περιπτώσεις οι οποίες τίθενται για τη διασφάλιση της διεξαγωγής του δικαιώματος του «εκλέγειν» με πλήρη συνείδηση και πνευματική ωριμότητα. Πιο συγκεκριμένα, αυτές οι περιπτώσεις περιορισμού είναι:

• η μη συμπλήρωση του 18^ου έτους, που θεωρείται και το έτος πολιτικής ενηλικότητας ως δημοκρατικό και συμμετοχικό κεκτημένο
• η δικαιοπρακτική ανικανότητα σύμφωνα με τις γενικές αρχές του Αστικού Κώδικα και
• η στέρηση του δικαιώματος του «εκλέγειν» στο πλαίσιο επιβολής αμετάκλητης ποινικής καταδικαστική απόφαση ώς παρεπόμενη ποινή..

Τέλος, η ψήφος είναι και μυστική, δηλαδή το περιεχόμενό της δεν πρέπει να το γνωρίζει κανείς, παρά μόνο ο εκλογέας που το διαμορφώνει. Η ratioτης αρχής της μυστικότητας της ψήφου είναι η διασφάλιση της ελεύθερης επιλογής του περιεχομένου της ψήφου του εκλογέα, χωρίς μελλοντικές αρνητικές συνέπειες ή κοινωνικές πιέσεις. Με αυτό τον τρόπο,εξασφαλίζεται κι η γνησιότητα της έκφρασης του εκλογικού σώματος, η οποία πρέπει να είναι ανόθευτη και ανεπηρέαστη από κάθε παράγοντα.

Επιπροσθέτως, το Σύνταγμα στο άρθρο 51 §4 θέτει την αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών ως θεσμική εγγύηση. Εν προκειμένω,ο λόγος ύπαρξης της αρχής αυτής είναι η άσκηση του δικαιώματος του «εκλέγειν» χωρίς πιέσεις και επιρροές που θα επιτυγχάνετο με την μη πρότερη γνωστοποίηση των εκλογικών αποτελεσμάτων στις υπόλοιπες εκλογικές περιφέρειες.Το κρίσιμο στοιχείο, δηλαδή, όσον αφορά τη διενέργεια των εκλογών, που αποτελεί την εγγύηση του θεσμού,εντοπίζεται στην ταυτόχρονη καταμέτρηση και γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων.

Σημαντική συνταγματική αρχή που διέπει την ψηφοφορία είναι και η αρχή της ισότητος. Δεν εκφράζεται ρητώς σε κάποια διάταξη του τυπικού Συντάγματος, ενώ υπάρχει πολυγνωμία για το ποιάς θεμελιώδους γενικής συνταγματικής κατεύθυνσης αποτελεί ειδικότερη έκφανση, αλλά προκρίνεται η θεμελίωσή της στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Η ισότητα είναι αριθμητική κι όχι ποιοτική και συνεπάγεται ότι ένας εκλογέας αποτελεί έναν ψηφοφόρο που συμβάλλει στην εκλογική διαδικασία με την κατάθεση μίας ψήφου που θα προσμετρηθεί στο τελικό αποτέλεσμα.

Τέλος, το Σύνταγμα εδραίωνει και την αρχή του υποχρεωτικού χαρακτήρα της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος στο άρθρο 51§5 Σ. Η εξαγγελία της δεσμευτικότητας προς το εκλογικό σώμα για τη διευθέτηση αυτής της αρμοδιότητας, αναδεικνύει και τη βαρύνουσα θέση που κατέχει η συμμετοχή στην ψηφοφορία.Παρότι παλαιότερα ο νόμος επέβαλε ποινικές κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία, πλέον η αποχή, ακόμα και αν είναι αδικαιολόγητη, δεν επιφέρει την επιβολή κάποιας ποινής. Επομένως, η σημερινή μορφή της διατάξεως συνιστά μία lex imperfecta, δηλαδή μια ατελή υποχρέωση, χωρίς, ωστόσο, αυτό να υποβαθμίζει τη σημασία της διαδικασίας της ψηφοφορίας.

Συμπερασματικά, έχει καταστεί σαφές ότι το δικαίωμα του «εκλέγειν» συνιστά ένα ουσιώδες καθήκον του εκλογικού σώματος που πρέπει να ασκείται με γνώμονα το συμφέρον της Πολιτείας.Αναντίρρητα, λοιπόν, η ψήφος ως αντικείμενο του εκλογικού δικαιώματος αποτελεί ένα πολιτικό δικαίωμα (status activus), αλλά παράλληλα και μια πράξη άσκησης δημόσιας λειτουργίας. Οι αρχές που τη διέπουν είναι συνταγματικά κατοχυρωμένες και με σαφήνεια εκφρασμένες, ώστε να παρέχουν την απαραίτητη αυτή εγγύηση για την όσο το δυνατόν πιο ορθή και δημοκρατική λειτουργία των εν γένει διαδικασιών.

ΠΗΓΕΣ:

• Σύνταγμα πηγή: https://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/
• Ψήφισμα της 6/04/2001 της Ζ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, ΦΕΚ Α’ Αρ.Φύλλου 84 της 17/04/2001, Εθνικό Τυπογραφείο πηγή: http://www.et.gr/
• Τριανταφυλλιά Παπαδοπούλου (2015) Συνταγματικό Δίκαιο-Πανεπιστημιακές παραδόσεις, πηγή:https://repository.kallipos.gr/handle/11419/4277
• Κώστας Χ. Χρυσόγονος (2014) Συνταγματικό Δίκαιο, Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα
• Ιφιγένεια Καμτσίδου (2004) Πρακτικά Θέματα Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα

Συμέλα Θεοδοσιάδου

Γεννηθείσα το 1996, είναι επί πτυχίω φοιτήτρια στο Τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από ξένες γλώσσες, κατέχει άριστη γνώση της αγγλικής. Έχει παρακολουθήσει ημερίδες και συζητήσεις με νομικό περιεχόμενο. Μέσα από την αρθρογραφία, ευελπιστεί ότι θα κατανοήσει, διευρύνει κι ερευνήσει περαιτέρω το αντικείμενο σπουδών της. Στον ελεύθερό της χρόνο, ανάμεσα στις ασχολίες της, ξεχωρίζει τη δραστηριοποίησή της ως ενεργού μέλους φοιτητικού πολιτιστικού συλλόγου της Θεσσαλονίκης. Συμμετέχει στο εγχείρημα του OffLine Post αρθρογραφώντας κυρίως με νομικό άξονα.