Του Γιάννη Αδαμαντίδη,
Η ημέρα είναι Κυριακή, έχει πλέον νυχτώσει και βρισκόμαστε στον Σολωμό Κορινθίας. Μπροστά μας εκτυλίσσεται ένα τραγικό γεγονός. Ομάδα αποτελούμενη απο Ρομά επιχειρεί να εισβάλει σε σπίτι της περιοχής, όταν ο 35άχρονος ιδιοκτήτης της οικίας πυροβολεί έναν από τους επίδοξους δράστες, με αποτέλεσμα ο δεύτερος να σωριαστεί νεκρός στο έδαφος. Ο 35άχρονος τότε αποφασίζει να ξεφορτωθεί το πτώμα σε κοντινό λατομείο. Λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα, ο κατηγορούμενος για ανθρωποκτονία του 52άχρονου Ρομά αφήνεται ελεύθερος με κάποιους περιοριστικούς όρους.
Οι δύο κύριες πτυχές του θέματος είναι η νομική και η κοινωνική. Ας ρίξουμε πρώτα μια νομική ματιά. Το άρθρο 22 του Ποινικού Κώδικα καθιερώνει την άμυνα ως λόγο άρσης του αδίκου και το επόμενο άρθρο ορίζει την υπέρβαση αυτής. Η πρώτη διάταξη είναι υψίστης σημασίας, καθώς το θεσπιζόμενο δικαίωμα περιφρουρεί όχι μόνο τα ατομικά έννομα αγαθά του δεχομένου την επίθεση, αλλά παράλληλα και το σύνολο της εννόμου τάξεως, το δίκαιο εν γένει. Η διάταξη 23 καταδεικνύει ότι, όταν η προσβολή του αμυνόμενου έναντι του επιτιθέμενου υπερβαίνει το αναγκαίως αντικειμενικό μέτρο δεν αίρει πλήρως τον άδικο χαρακτήρα της πράξης και συνεπώς αυτή τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη. Αν, όμως, η υπέρβαση έγινε λόγω φόβου ή ταραχής ο πράττων μένει ατιμώρητος.
Στην προκειμένη περίπτωση, εκ πρώτης όψεως διαφαίνεται μια κάποια δυσαναλογία μεταξύ της προκληθείσας βλάβης του επιτιθέμενου και της απειληθείσας μέσω της επίθεσης. Συγχρόνως, οι πράξεις στις οποίες προέβη ο 35άχρονος οικογενειάρχης αμέσως μετά το δυστύχημα εγείρουν ερωτηματικά και υποψίες. Το ζήτημα όμως είναι πολύ σύνθετο, αφού παράγοντες όπως η ψυχική κατάσταση του αμυνόμενου, η δράση και το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα του επιτιθέμενου, ο τόπος του εγκλήματος (πολλές φορές έχει κεντρική σημασία το αν η επίθεση λαμβάνει χώρα σε δυσπρόσιτο χωριό ή σε μεγάλο αστικό κέντρο) αποβαίνουν καθοριστικοί για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης.
Στο οδυνηρό όμως αυτό συμβάν εντοπίζεται και ένα κοινωνικό έρεισμα, αφού αναμειγνύονται μέλη της μειονότητας των Ρομά. Οι Ρομά είναι ένας κατά βάση νομαδικός λαός με ινδική καταγωγή που εξαπλώθηκε σταδιακά σε όλη την Ευρώπη και εγκαταστάθηκε σε αρκετές περιοχές της ηπείρου. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι διαβιούν πάνω από εκατό χιλιάδες Ρομά. Δυστυχώς, η συντριπτική τους πλειονότητα ζει σε καταυλισμούς υπό συνθήκες εξαθλίωσης, πληγωμένη από την φτώχεια και την περιθωριοποίηση. Η απασχόλησή τους είναι υπερβολικά περιορισμένη -κυρίως είναι υπαίθριοι πωλητές-, ενώ ελάχιστα παιδιά απολαμβάνουν το αγαθό της εκπαίδευσης. Απόρροια των παραπάνω είναι ότι στις περιοχές που είναι μόνιμα εγκατεστημένοι εδραιώνεται καθεστώς ανομίας και η εγκληματικότητα βρίσκεται μονίμως σε έξαρση. Συναισθήματα φόβου και οργής αναδύουν στους κόλπους της ελληνικής κοινότητας…
Τα συναισθήματα αυτά αποτελούν τα θεμέλια για τις στερεοτυπικές αντιλήψεις που οικοδομούνται απέναντι στους Ρομά. Η επικρότηση, λ.χ. στην περίπτωσή μας, της αυτοδικίας -προσοχή, όχι της αυτοάμυνας-, και οι επικίνδυνες γενικεύσεις από την ελληνική κοινή γνώμη παραπέμπουν σε απροκάλυπτο ρατσισμό και δαιμονοποιήση των Ρομά. Το πρόβλημα όμως δε λύνεται με την μεροληπτική στάση και την στοχοποίηση. Αντιθέτως, με αυτόν τον τρόπο οξύνεται, γιατί δημιουργούνται εντάσεις και εχθρότητες που οδηγούν σε βιαιοπραγίες και περισσότερα θύματα. Η ολοκληρωτική απομόνωσή τους -γκετοποίηση- εκτός απο το ότι προξενεί περαιτέρω προβλήματα συναντά και ηθικούς φραγμούς στο διάβα της. Ούτε βέβαια μπορεί να καταφύγει η πολιτεία σε απέλαση ολόκληρων τμημάτων του πληθυσμού. Μοναδική λύση φαντάζει η αρμονική συνύπαρξη. Πώς όμως θα επιτευχθεί αυτή;
Σε ένα πρώιμο και συνάμα βραχυπρόθεσμο επίπεδο θα ήταν θεμιτή η εντατικότερη αστυνόμευση των περιοχών στις οποίες είναι εγκατεστημένοι Ρομά. Επιπλέον, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους, μέσω της αναδόμησης των καταυλισμών θα ανακουφίσει μερικώς το ζήτημα. Σε ένα δεύτερο, μακροπρόθεσμο και εν δυνάμει καταλυτικότερο στάδιο, η παροχή ολοκληρωμένης εκπαίδευσης θα επέμβει καίρια στη ρίζα του προβλήματος και θα οδηγήσει στην ένταξη των Ρομά στον τομέα της απασχόλησης. Αυτή η εξέλιξη βέβαια απαιτεί επαρκή θεσμικά και χρηματοδοτικά εργαλεία (δυνατή η συνδρομή φορέων της Ε.Ε., του προγράμματος ”ΣΩΚΡΑΤΗΣ” κλπ.), αλλά και μια πιο ώριμη στάση της ελληνικής κοινωνίας που μεταφράζεται σε περισσότερη ανεκτικότητα, διαλλακτικότητα και σεβασμό προς τους Ρομά. Είναι αναγκαία ,συνεπώς, η σύμπραξη των πολιτειακών φορέων και των κοινωνών-πολιτών. Πέραν τούτου, απαραίτητη είναι προφανώς και η συνειδητοποίηση εκ μέρους των Ρομά για τον κοινό στόχο του εγχειρήματος, καθώς και η διάθεση για συνεργασία και διατήρηση της νομιμότητας.
«Αξίζει να προσπαθήσουμε;» αναρωτιέται κανείς…Λοιπόν εγώ, είμαι βαθιά πεπεισμένος πως ναι.
Αφενός μεν γιατί θα αντιμετωπιστεί σε μεγάλο βαθμό το ως άνω ζήτημα. Και αφετέρου δε επειδή η πολυπολιτισμικότητα ως έκφανση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όταν λειτουργεί ως οργανωμένη οντότητα και αναπτύσσεται υπό συνθήκες οικουμενικού πνεύματος οδηγεί σε αρμονική συμβίωση και πρόοδο, ενώ παράλληλα αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας εξελιγμένης, παγκοσμιοποιημένης κοινωνιας. Αντίθετα, όταν βαριανασαίνει σε χαοτικές συνθήκες υπο το φως του ρατσισμού σπέρνει τη διχόνοια και προξενεί βία. Και δυστυχώς η τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα προσομοιάζει πολυ περισσότερο στην δεύτερη περίπτωση παρά στην πρώτη.
Ο Γιάννης Αδαμαντίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1999. Έιναι φοιτητής Νομικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ενώ παράλληλα ασχολείται με τα οικονομικά. Στα ενδιαφέροντά του συγκαταλέγονται τα κοινωνικά ζητήματα, η ψυχολογία, οι τέχνες και ο αθλητισμός. Τον συναρπάζουν επίσης τα ταξίδια και η λογοτεχνία.
