Tης Αναστασίας Παπαδά,
Πόσες φορές σας έχει τύχει να ακούσετε τους γύρω σας να ξεκινούν προτάσεις χρησιμοποιώντας αυτήν την συγκεκριμένη φράση, προκειμένου να δικαιολογήσουν την «μη ρατσιστική» τους άποψη; Εμένα τουλάχιστον μου έχει συμβεί πολλές φορές και κάθε φορά που ακούω τον -στερεότυπο πλέον- πρόλογο, εξοργίζομαι όλο και περισσότερο με το άτομο που τον χρησιμοποιεί, καθώς διαφαίνεται, ότι πέρα από ξεκάθαρα ρατσιστικά αισθήματα, το άτομο αυτό τρέφει και μια δειλία να αναλάβει την ευθύνη των λόγων του. «Φίλε δεν είμαι ρατσιστής, αλλά δεν θα προσλάμβανα αλλοδαπό στην επιχείρησή μου» λέει εμφανώς φορτισμένος ο Έλληνας επιχειρηματίας , προσπαθώντας να κάνει τόσο τους συνομιλητές του όσο και τον ίδιο του τον εαυτό να πιστέψουν ότι δεν είναι ρατσιστής, ενώ στην ουσία μας προσφέρει ένα καταφανέστατο παράδειγμα φυλετικού ρατσισμού.
Βέβαια, ο ρατσισμός στις μέρες μας δεν περιορίζεται μόνο στον φυλετικό, την υποβάθμιση δηλαδή και των χαρακτηρισμό ορισμένων φυλών ως κατώτερες. Μια άλλη μορφή, αρκετά έντονη στην εποχή μας, είναι και ο κοινωνικός ρατσισμός, ο οποίος στοχεύει σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες, όπως τους μετανάστες και τους ομοφυλόφιλους. Επιπλέον μια ακόμα χαρακτηριστική έκφανση του ρατσισμού, είναι και ο εθνικός ρατσισμός ο οποίος με την σειρά του υιοθετεί την άποψη ότι ένα έθνος είναι ανώτερο από τα άλλα. Τέλος δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί και ο ρατσισμός κατά του γυναικείου φύλου, γνωστός και ως σεξισμός, ο οποίος μάλιστα υφίσταται από τα αρχαία χρόνια σε πολλές κοινωνίες και δυστυχώς εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα, εν έτει 2019.
Ψάχνοντας κάποιος να βρει τα αίτια του ρατσισμού, εύκολα διαπιστώνει πως η βασικότερος λόγος εξαιτίας του οποίου ευδοκιμεί ο ρατσισμός είναι η έλλειψη παιδείας, συμπεριλαμβανομένων της μόρφωσης, της αγωγής και της κουλτούρας. Πώς είναι δυνατόν να αγνοείται από σημαντική μερίδα ανθρώπων το Ολοκαύτωμα των Εβραίων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και να υιοθετούν απόψεις αντίστοιχες και να στρέφονται είτε κατά των Εβραίων, είτε κατά των Μουσουλμάνων, είτε κατά των μεταναστών και άλλων ομάδων γενικότερα; Αυτό βέβαια έχει και μια ακόμα πιο καταστροφική συνέπεια: την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων και φωνών σε πολλά κράτη ανά την υφήλιο. Η ιστορία έχει ως σκοπό να μας διδάξει τα λάθη του παρελθόντος και να μας αποτρέψει από αυτά, όχι να τα διδαχτούμε και να τα επαναλάβουμε.
Όσον αφορά την έλλειψη κατάλληλης παιδείας, μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρουν πρώτα οι γονείς, και έπειτα οι εκπαιδευτικοί. Όταν το παιδί δεν είναι εφοδιασμένο με ηθικές αξίες από το σπίτι του και οι γονείς του δεν του έχουν μάθει να αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα, τότε είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα υιοθετήσει ρατσιστικές απόψεις απέναντι σε κάποιον πιο αδύναμο. Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη απλώς επιβάλλουν τιμωρίες σε τέτοιες παραβατικές συμπεριφορές, χωρίς να εξηγήσουν στα παιδιά γιατί είναι λάθος.
Εκτός από την παιδεία, μια σειρά ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων συμβάλλουν στη διαιώνιση του ρατσισμού. Λόγω χαμηλής αυτοεκτίμησης, οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να καλύψουν τυχόν συναισθήματα μειονεκτικότητας και συχνά αναζητούν στοιχεία που τους καθιστούν υπέρτερους άλλων. Η αδυναμία να δεχτούν τον εαυτό τους έτσι όπως ακριβώς είναι, τους ωθεί στο να μειώνουν τους άλλους προκειμένου να ενισχύσουν το προσωπικό τους γόητρο και να εκτονώσουν το δικό τους σύμπλεγμα κατωτερότητας. Ακόμα, οι άνθρωποι έχουν την τάση να συνάπτουν σχέσεις και να συναναστρέφονται με άτομα που έχουν κοινά χαρακτηριστικά και έτσι ουσιαστικά δημιουργείται μια άτυπη απομόνωση, και οποιοσδήποτε δεν έχει κοινά χαρακτηριστικά μαζί τους τείνουν να τον απομονώνουν και να τον απορρίπτουν. Αυτές οι πολυειδείς διαφορές μέσα στην κοινωνία, δημιουργούν ένα ευρύ φάσμα αντιθέσεων, το οποίο, αντί να επιλύεται μέσω της αρμονικής συνύπαρξης, οδηγεί σε ρατσιστικές εκρήξεις.
Οι οικονομικοί παράγοντες συμβάλλουν και εκείνοι στην επικράτηση ρατσιστικών αντιλήψεων, όχι ως αιτίες, αλλά ως αφορμές.Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης μιας χώρας, όπως και μια ενδεχόμενη οικονομική κρίση,ενισχύουν την εμφάνιση ρατσιστικών φαινομένων, ιδίως κατά των οικονομικών μεταναστών. Το παράδοξο όμως είναι ότι, ενώ τους κατηγορούν ως υπαίτιους για την οικονομική κατάσταση, οι ίδιοι δεν θα επέλεγαν να απασχολούνται στα επαγγέλματα που οι οικονομικοί μετανάστες απασχολούνται. Αντί να στραφούν στους πραγματικούς υπεύθυνους για αυτή την κατάσταση, κάνουν τους ήδη περιθωριοποιημένους μετανάστες τα εξιλαστήρια θύματά τους. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί, ότι και για την αρνητική στάση απέναντι στους μετανάστες γενικότερα ευθύνονται και εν μέρει τα ΜΜΕ. Άλλωστε η είδηση είναι πιο ενδιαφέρουσα όταν οι θύτες για κάποια εγκληματική ενέργεια είναι αλλοδαποί και οι δημοσιογράφοι σπεύδουν να το τονίζουν σε κάθε ευκαιρία.
Κλείνοντας πρέπει να υπογραμμιστεί πως ρατσισμός πέρα από συλλογική υπόθεση είναι και ατομική. Έτσι, είμαστε υπεύθυνοι ο καθένας ξεχωριστά για αυτή την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και είναι καθήκον μας να βρούμε μια λύση αν θέλουμε η ανθρωπότητα να κάνει βήματα μπροστά. Είναι αδιανόητο ο άνθρωπος, και ειδικότερα ο δυτικός άνθρωπος με τη συμβολή που είχε στην ανθρώπινη εξέλιξη, να κάνει τόσα πολλά βήματα μπροστά τεχνολογικά, όμως κοινωνικά να κάνει βήματα πίσω καθώς έχει προσβληθεί από τον ιό του ρατσισμού. Μήπως ήρθε η ώρα για την κοινωνική εξέλιξη του είδους μας να σεβαστούμε και να αγαπήσουμε τον εαυτό μας και τον διπλανό μας έτσι όπως είναι, αν θέλουμε να υπάρχει ευημερία στις κοινωνίες μας;
