Του Σαράντη Κοιλανίτη,
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Ισπανία δε θύμιζε πλέον σε πολλά την πάλαι ποτέ υπερπόντια αυτοκρατορία που είχε οικοδομήσει κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα. Οι κτήσεις που είχε δημιουργήσει στην Κεντρική και τη Νότιο Αμερική σε μεγάλο βαθμό είχαν κερδίσει την ανεξαρτησία τους μέσω απελευθερωτικών αγώνων, όπως, για παράδειγμα, εκείνος του Σιμόν Μπολιβάρ κατά τις αρχές του 19ου αιώνα. Η Ισπανική Αυτοκρατορία είχε υποχωρήσει στο παγκόσμιο στερέωμα, μπροστά στη Βρετανική, τη Γαλλική, αλλά και τη νεοσυσταθείσα Γερμανική και πλέον είχε υπό τον έλεγχό της μόνο τις Φιλιππίνες και κάποιες άλλες μικρότερες κτήσεις στον Ειρηνικό Ωκεανό (Γκουάμ, Σαϊπάν), το Πουέρτο Ρίκο και, φυσικά, την Κούβα.
Αντιθέτως, οι ΗΠΑ βρίσκονταν σε διαφορετικό ιστορικό χρόνο, όντας στην απαρχή της ακμής τους. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, οι ΗΠΑ μέσω οικονομικών (Αγορά της Λουιζιάνα) και στρατιωτικών (Μεξικανο-αμερικανικός πόλεμος) μέσων, είχαν επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής τους εδαφικής έκτασης. Ο Αμερικανικός Εμφύλιος διέκοψε προσωρινά (1861-1865) την αναπτυξιακή πορεία του κράτους, η οποία, παρά ταύτα, συνεχίστηκε με μεγαλύτερους ρυθμούς τις δεκαετίες που τον ακολούθησαν, χάρη στην εξάπλωση της βιομηχανίας και του εμπορίου, στην οποία συνετέλεσε η εισροή κολοσσιαίου αριθμού μεταναστών από την Ευρώπη.
Ως αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής έκρηξης, οι ΗΠΑ βρέθηκαν σε θέση να δύνανται να ασκούν εξωτερική οικονομική πολιτική με επιθετικούς όρους, με σκοπό να διεισδύσουν σε νέες αγορές. Παράμετροι της πολιτικής αυτής υπήρξαν τα πρώτα σχέδια για τη διάνοιξη μιας διώρυγας στην Κεντρική Αμερική που θα ένωνε τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, έργο που υλοποιήθηκε αργότερα στον Παναμά, αλλά και η διείσδυση αμερικανικού κεφαλαίου σε ξένες αγορές, με χαρακτηριστικό και σχετικό με το θέμα μας, παράδειγμα, τις επενδύσεις στην καλλιέργεια ζαχαρακάλαμου στην Κούβα.
Όσον αφορά την Κούβα, το νησί βρισκόταν από καιρό σε επαναστατικό αναβρασμό. Το 1868 είχε ξεσπάσει ένα πρώτο μεγάλο επαναστατικό κίνημα κατά του ισπανικού ζυγού, το οποίο και καταπνίγηκε μετά από δέκα χρόνια, αφήνοντας, όμως, ανοιχτούς λογαριασμούς μεταξύ των αποικιοκρατών και των εθνικά αφυπνισμένων Κουβανών. Ένας εξ αυτών, ο Χοσέ Μαρτί, ηγήθηκε του κινήματος Cuba Libre, ξεκινώντας εκ νέου, το 1895, τον ένοπλο αγώνα κατά των Ισπανών. Παρά το γεγονός ότι αρχικά οι επαναστάτες σημείωσαν επιτυχίες, η ανάληψη της καταστολής του κινήματος από τον στρατηγό Βαλεριάνο Γουέιλερ ανέτρεψε τα δεδομένα. Ο έμπειρος αυτός αξιωματικός διέταξε τη μετακίνηση ολόκληρων πληθυσμών από τα χωριά τους σε στρατόπεδα υπό ισπανικό έλεγχο, στερώντας έτσι από τους Κουβανούς αντάρτες μία βασική εστία ανεφοδιασμού, ενώ ταυτόχρονα αναδιοργάνωσε τις αποικιακές ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες σε μικρούς σχηματισμούς κυνηγούσαν και εξόντωναν τους αντάρτες. Το κίνημα των ανταρτών σταδιακά περιορίστηκε στο νότιο τμήμα του νησιού, στην ευρύτερη περιοχή του Σαντιάγο και ο Γουέιλερ ονομάστηκε «χασάπης», λόγω της βαναυσότητας των τακτικών που χρησιμοποιούσε.
Στη μεταφορά του κουβανικού αγώνα στο προσκήνιο της αμερικανικής κοινής γνώμης έπαιξε σημαντικό ρόλο ο κίτρινος τύπος, καθώς και οι Κουβανοί επαναστάτες που βρίσκονταν στις ΗΠΑ με σκοπό την πληροφόρηση της για τα δεινά που υπέφερε ο κουβανικός λαός από τους Ισπανούς. Αξιοσημείωτα είναι τα δημοσιεύματα των εφημεριδών New York Journal και New York World. Οι ιδιοκτήτες τους, Ουίλιαμ Ράντοφλ Χιρστ και Ιωσήφ Πούλιτζερ αντίστοιχα, ξεκίνησαν μία εκστρατεία κίτρινου τύπου με καθημερινά δημοσιεύματα για τις αγριότητες των Ισπανών του Γουέιλερ. Η υπερβολή που πολλές φορές χαρακτήριζε τους ισχυρισμούς τους εξαγρίωσε τον μέσο Αμερικανό, ο οποίος παράλληλα είχε αρχίσει να βλέπει ομοιότητες μεταξύ του αγώνα των Κουβανών εναντίον των Ισπανών και του Αμερικανικού Αγώνα Ανεξαρτησίας.
Ταυτόχρονα, οι συγκρούσεις στο νησί της Καραϊβικής άρχισαν να θίγουν και τα οικονομικά συμφέροντα πολλών Αμερικανών επιχειρηματιών. Μέσα στη δεκαετία του 1890, το συνεχώς αυξανόμενο αμερικανικό κεφάλαιο στην Κούβα είχε ως αποτέλεσμα την «κατάκτηση» της τοπικής αγοράς από τις ΗΠΑ, αφήνοντας τις εμπορικές σχέσεις των Κουβανών με τους Ισπανούς σε δεύτερη μοίρα. Ο πόλεμος, που είχε ξεσπάσει, όμως, άρχισε να θίγει τα κέρδη των Αμερικανών που είχαν οικονομικές σχέσεις με το νησί, γεγονός που άσκησε πιέσεις στην κυβέρνηση ΜακΚίνλεϊ, η οποία άρχισε συζητήσεις με τους Ισπανούς, ώστε να σταματήσουν οι εχθροπραξίες.
Οι Ισπανοί απέσυραν τον «χασάπη» Γουέιλερ και στη θέση του τοποθέτησαν τον μετριοπαθή στρατηγό Μπλάνκο υ Ερένας, ο οποίος δέχτηκε να παραχωρήσει στους Κουβανούς περισσότερες ελευθερίες. Οι επαναστάτες, όμως, δεν αποδέχτηκαν τις προτάσεις του. Οι διαπραγματεύσεις έδειχναν να ναυαγούν, τη στιγμή που στις ΗΠΑ , πολλοί βιομήχανοι, υποστηρικτές της αποφυγής της ένοπλης λύσης εκ μέρους των ΗΠΑ, άρχισαν να αναθεωρούν λόγω της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος με διαδηλώσεις και απεργίες, αποσκοπώντας στη στροφή της κοινής γνώμης στην εξωτερική πολιτική και μακριά από τις εγχώριες αυτές εξελίξεις.
Όλα έδειχναν πως η επίσημη ισπανοαμερικανική ένοπλη σύρραξη ήταν πλέον θέμα χρόνου. Η αφορμή δόθηκε στις 15 Φεβρουαρίου του έτους του πολέμου. Το θωρακισμένο καταδρομικό USS “Maine”, το οποίο βρισκόταν στο λιμάνι της Αβάνα από τον Ιανουάριο για επίδειξη ισχύος ενώπιον των ισπανικών αρχών, κόπηκε στα δύο από μυστηριώδη έκρηξη, παίρνοντας μαζί του στον βυθό της θάλασσας 256 ναύτες, αξιωματικούς και πεζοναύτες. Την επόμενη ημέρα και παρά τις απόπειρες συγκάλυψης του περιστατικού, οι αμερικανικές εφημερίδες το έκαναν πρωτοσέλιδο, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα πύρινη γλώσσα κατά των Ισπανών, που κατηγορούσαν ως υπεύθυνους για το μοιραίο ατύχημα. Οι Αμερικανοί πραγματογνώμονες αποφάνθηκαν πως η έκρηξη που διέλυσε το πλοίο προήλθε από το εξωτερικό του κύτους, αν και στην πραγματικότητα, όπως αποδείχθηκε χρόνια μετά τον πόλεμο, η έκρηξη μάλλον προκλήθηκε από διάβρωση των πυρομαχικών του πλοίου λόγω κακής συντήρησης.
Η αυξανόμενη επιθυμία της αμερικανικής κοινής γνώμης για στρατιωτική επέμβαση, σε συνδυασμό με την αποτυχία εξεύρεσης διπλωματικής λύσης οδήγησαν το Κογκρέσο στην κήρυξη πολέμου στην Ισπανία, στις 25 Απριλίου (το αμερικανικό ναυτικό είχε επιβάλει ναυτικό αποκλεισμό στην Κούβα από τις 21 του μηνός). Τον λόγο, πλέον, είχε η πυρίτιδα.
Γεννημένος το 1997 και μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτος Γενικού Λυκείου και φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Διετέλεσε αρχισυντάκτης της κατηγορίας της Ιστορίας και υποδιευθυντής του OffLine Post. Φέρει ιδιαίτερη ακαδημαϊκή προτίμηση στη στρατιωτική ιστορία.
