Του Γεωργίου-Ερμή Μπουγιούρη,
Όταν ακούει κάποιος για τη φιλοσοφία συνήθως του φαίνεται περίεργη, αχρείαστη, βαρετή και, ίσως, ελάχιστα ενδιαφέρουσα.
Ωστόσο, θα ήταν σωστό να εξηγηθεί τι ακριβώς είναι η φιλοσοφία και για ποιο λόγο να ‘ναι κάνεις φιλόσοφος.
Η απάντηση μπορεί ήδη να δοθεί απ’την ετυμολογία της λέξης. Η λέξη φιλοσοφία ετυμολογικά είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φιλείν (που σημαίνει αγάπη) και τη λέξη σοφία. Οι φιλόσοφοι επομένως είναι αφοσιωμένη στην αναζήτηση της αλήθειας, της γνώσης, του φωτός.
Ο σκοπός του φιλοσόφου, με λίγα λόγια, είναι να ζήσει κι να πεθάνει «καλά». Σε αυτήν την αναζήτηση κι επιδίωξη, της σοφίας, οι φιλόσοφοι, ανά την ιστορία, έχουν αναπτύξει ένα συγκεκριμένο σύνολο δεξιοτήτων. Μερικές απ’ αυτές τις δεξιότητες είναι οι απαντήσεις στο τι είναι αυτό που «κράτει του ανθρώπους μακριά απ’την γνώση, την σοφία».
Πρώτον, δεν κάνουμε αρκετές ερωτήσεις.
Υπάρχουν πάμπολλα μεγάλα ερωτήματα. Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Τι συμβαίνει αφού πεθάνουμε; Γιατί υπάρχουν οι θρησκείες; Γιατί να ακολουθεί κάποιος την ηθική; Όλοι που και που, κάποια στιγμή, έχουν κάνει αυτές τις ερωτήσεις στον εαυτό τους αλλά, λόγω της πολυπλοκότητας, περιπλοκότητας και δυσκολίας των ερωτήσεων, διαλέγουν να σταματήσουν ή καταλήγουν σε αδιέξοδο. Το θέμα είναι ότι μόνο μέσω σαφών απαντήσεων σε αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα μπορεί ο καθείς να «κατευθύνει» την ενέργειά του και τις αποφάσεις του σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση που θα τον κάνει, εν τέλει, χαρούμενο.
Επομένως, ο φιλόσοφος είναι εκείνος που δεν φοβάται και δεν σταματάει να αναζητεί αυτές τις απαντήσεις. Είναι εκείνος που αντιλαμβάνεται την προαναφερθείσα πολυπλοκότητα και περιπλοκότητα και ταυτόχρονα έχει επίγνωση της άγνοιας του. Γι’αυτόν τον λόγο διαλέγει να «σπάσει» αυτά τα ερωτήματα σε πολλά μικρότερα κομμάτια έτσι ώστε να ‘ναι πιο εύκολα διαχειρίσιμα.
Δεύτερον, είμασθε ευάλωτοι απέναντι στην κοινή γνώμη.
Αυτό που αποκαλούμε κοινή γνώμη, ή μερικές φορές και κοινή λογική, είναι αυτό το οποίο θεωρείται ευρέως αποδεκτό απ’την κοινωνία, δίχως αμφισβήτηση. Αυτή η αισχρή κι αηδιαστική έννοια πρόκειται για μια απ’τις μεγαλύτερες παγίδες που μπορεί να πέσει ο οποιοσδήποτε καθώς είναι συχνά γεμάτη ανακρίβειες, αναλήθειες και λάθη.
Ο φιλόσοφος είναι εκείνος που έχει σχηματίσει μια άποψη η οποία θα του δώσει τα εργαλεία να αμφισβητεί κι να εξετάζει τα πάντα αλλά και, κυρίως, ό,τι του δίδεται ή «σερβίρεται» ως δεδομένη αλήθεια. Άρα, ο φιλόσοφος υιοθετεί την άποψη πως πρέπει ο καθείς να σκέφτεται για τον εαυτό του κι να μην είναι «πρόβατο» αναμασώντας έτοιμες, δίχως αμφισβήτηση, ιδέες. Αυτές οι ιδέες μπορεί να αφορούν ποικίλα θέματα όπως την χριστιανική ηθική, πως πρέπει κανείς να ζει, γιατί να δουλεύει, πως να αγαπάει, ποιον σύντροφο να διαλέγει κ.λπ. Συνεπώς, δεν είναι όλα σωστά μόνο και μόνο επειδή το «λένε οι πολλοί».
Τρίτον, είμεθα πνευματικά μπερδεμένοι.
Τι εννοώ; Διαλέγουμε, για παράδειγμα, εν γνώση μας να συναναστρεφόμαστε με τοξικά άτομα τα οποία δεν μας προσφέρουν χαρά. Παρ’όλα αυτά εμείς παραμένουμε. Ή υπάρχει κάτι που μας ενοχλεί αλλά δεν γνωρίζουμε τι είναι, πώς θα μπορούσαμε να το λύσουμε ή γιατί νιώθουμε έτσι. Γενικότερα, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν βάλει σε τάξη το μυαλό τους έτσι ώστε να καταλάβουν «τι θέλουν» ή «τι τους κάνει χαρούμενους».
Ο φιλόσοφος είναι εκείνος ο οποίος θα επιχειρήσει να ενσαρκώσει κι να εφαρμόσει στον εαυτό του την ρήση του Χίλων του Λακαιδεμονίου (ή τον Πλάτωνα για μερικούς), πριν από 2000 χρόνια περίπου, πως πρέπει κανείς να γνωρίζει πρωτίστως τον εαυτό του. Το «γνῶθι σαὐτόν». Κάθε φιλόσοφος δηλαδή, έχει ως πρώτο επίκεντρο μελέτης του την αυτογνωσία.
Τέταρτον, δεν γνωρίζουμε τι είναι αυτό που μας κάνει χαρούμενους.
Δεν είναι όλοι ικανοί να μπορούν ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν την διάθεσή τους. Μερικοί διαλέγουν να δίνουν ιδιαίτερη βάση σε κάποια λάθος απόφαση, μια άσχημη έκβαση ή απογοήτευση και λιγότερη βάση σε κάτι θετικό κι ευχάριστο. Άλλοι, λόγω των μεγάλων και συχνά αδύνατων προσδοκιών τους, ζουν σε μια συνεχή κι αδιάκοπη δυσαρέσκεια, θέλοντας πάντοτε κάτι παραπάνω απ’ ό,τι ήδη έχουν. Την ίδια στιγμή, ξεχνούν την δύναμη και την ευχαρίστηση που δίνει μια βόλτα στην φύση, η συντροφιά ενός φίλου, μια βουτιά στην θάλασσα κ.λπ. Μπορεί τα τελευταία να έχουν ένα μικρότερο «κύρος» ωστόσο συμβάλλουν αναμφίβολα στην αναζήτηση της πνευματική ολοκλήρωσης και ψυχικής ηρεμίας.
Ο φιλόσοφος είναι εκείνος ο οποίος γνωρίζει ακριβώς τι είναι αυτό που θα τον κάνει χαρούμενο κι είναι ευχαριστημένος με τα όσα ήδη κατέχει. Διαλέγει να μετέχει σε δραστηριότητες για τις οποίες είναι σίγουρος πως θα νιώσει ευχαρίστηση, περιέργεια ή ηρεμία.
Πέμπτον, χάνουμε την προσοχή μας και την συγκέντρωσή μας όταν πανικοβαλλόμαστε.
Οι φιλόσοφοι έχουν αναπτύξει την δυνατότητα να ξεχωρίζουν το τι έχει πραγματικά σημασία για εκείνους και τι όχι. Για παράδειγμα, όταν ο φιλόσοφος Ζήνων ο Κιτιεύς πληροφορήθηκε πως έχασε όλα του τα υπάρχοντα σε ένα πλοίο που ναυάγησε εκείνος ανταποκρίθηκε πως: «ευ γε ποιεί η τύχη προσελαύνουσα ημάς φιλοσοφία». Τέτοιες αντιδράσεις, κι γενικότερα αυτός ο τρόπος ζωής, είναι που έδωσε στην λέξη «φιλοσοφία» μια έννοια που συνδέεται με την ηρεμία, την γαλήνη και της δύναμης του νου.
Η σοφία της φιλοσοφίας, στην μοντέρνα εποχή, είναι, ως επί το πλείστον, παραδιδομένη σε μορφή βιβλίων κι είναι στην ευχέρεια του καθενός εάν θα ασχοληθεί με εκείνη. Επίσης, τις περισσότερες φορές εκείνος που ασχολείται με την φιλοσοφία διανύει ένα μοναχικό μονοπάτι, καθώς δυσκολεύεται να βρει κάποιον συνοδοιπόρο έτσι ώστε να μπορέσει να ανταλλάξει ποιοτικές ιδέες ή να αντιπαρατεθεί.
Ωστόσο, στην αρχαιότερη εποχή, η φιλοσοφία ήταν ενα καθημερινό φαινόμενο, το οποίο πραγματεύονταν όλοι καθημερινά στην αγορά, στην εκκλησία του δήμου ή στα συμπόσια. Ήταν δηλαδή μια συνηθισμένη και σεβαστή ασχολία κι όχι, όπως συχνά θεωρείται σήμερα, μια αφύσικη προσωπική προαιρετική ενασχόληση.
Δεν έχω την απάντηση ως προς το ποιοι είναι οι λόγοι που υπάρχει αυτή η ευρύτερη αδιαφορία για την φιλοσοφία. Υποθέτω πως όλοι, λίγο πολύ, ασχολούνται με την φιλοσοφία, αλλά δεν υπάρχουν οι κατάλληλες βάσεις και τα κατάλληλα κίνητρα έτσι ώστε να ασχοληθεί κάποιος ενεργά μ’αυτήν.
Ευελπιστώ πως στο μέλλον, όταν αναγνωρισθεί η αξία και η ανάγκη της φιλοσοφίας, θα εμφανίζονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι που ξεκίνησαν κι εκείνοι το ταξίδι τους προς το φως της αλήθειας κι αναζητούν τους συνοδοιπόρους τους.
Ευελπιστώ, δηλαδή, να ξεκινήσετε με το νέο έτος την ενασχόλησή σας με την φιλοσοφία.
Χρόνια πολλά κι ευτυχισμένο το 2019.
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
