Της Εύας Ταταράκη,
Ανά τους αιώνες, η τρομοκρατία αποτελεί ένα πολυσύνθετο φαινόμενο με διαφορετικούς τρόπους εκδήλωσης και εξάπλωσης αντίστοιχα με βαθιές ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές ρίζες. Οι πρώτες τρομοκρατικές ενέργειες εμφανίστηκαν περίπου 2.000 χρόνια πριν από τους Ζηλωτές και τους Ασσασίνους σε περιοχές της Μέσης Ανατολής. Υιοθετούσαν κατά κύριο λόγο, την τακτική της δολοφονίας εις βάρος των εχθρικών τους ηγετών. Σε επίπεδο πολιτικής εκδηλώσεως εμφανίστηκε για πρώτη φορά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, και ειδικότερα από τον Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο (1789), επικεφαλής της Λέσχης των Ιακωβίνων (Club des Jacobins), όπου χαρακτηρίζονταν για τη διάδοση ριζοσπαστικών κοινωνικών και πολιτικών ιδεών την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Η περίοδος του Ροβεσπιέρου (1793-1794) στην εξουσία χαρακτηρίστηκε ως «η μεγάλη τρομοκρατία» (La Terreur), διότι ταυτίστηκε με το καθεστώς του τρόμου, όπου η χρήση βίας και τρομοκρατίας ήταν τα συστατικά στοιχεία για την οικοδόμηση της νέας κοινωνικής τάξης. Έκτοτε, η λέξη τρομοκρατία απέκτησε αρνητική έννοια και συνδέθηκε με τις κοινωνικές και πολιτικές ανισότητες.
Η τρομοκρατία που στρέφεται εναντίον του κράτους για πολιτικούς ή κοινωνικοοικονομικούς λόγους, αποτελεί ίσως ένα από τα σημαντικότερα αίτια έξαρσης τρομοκρατικών ενεργειών. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε μια παρατήρηση του Αριστοτέλη από το έργο του «Πολιτικά». Στο εν λόγω έργο, ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι μια σωστή πολιτεία απαρτίζεται από γενικούς κανόνες δικαίου με στόχο την προστασία των πολιτών της. Όταν λοιπόν οι πολιτείες οδηγούνται σε παρεκβάσεις όπως η ανισότητα και η παραβίαση των νόμων, προκαλείται μια έντονη δυσαρέσκεια στο λαό με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συγκρούσεις με το κράτος. Αυτή η αριστοτελική σκέψη αντικατοπτρίζει, θα λέγαμε, τα αίτια εκδήλωσης τρομοκρατικών πράξεων έως σήμερα με μικρές διαφορές που θα αναλυθούν παρακάτω. Μια από τις εξίσου σημαντικές διακρίσεις της τρομοκρατίας είναι η τρομοκρατία που εντάσσεται σε ένα πολιτικό πλαίσιο ή πεδίο μέσω της διαπραγμάτευσης, και η τρομοκρατία της «ρήξης».
Το κυριότερο όμως πρόβλημα σε αυτό που αποκαλούμε τρομοκρατία είναι η απουσία μιας διεθνούς εννοιολογικής διάστασης του φαινομένου, δηλαδή ενός ορισμού κοινά αποδεκτού αλλά και η έλλειψη μιας συμβατικής ποινικοποίησης της τρομοκρατικής πράξης. Ενώ αντιλαμβανόμαστε την τρομοκρατία, αδυνατούμε να την ορίσουμε αφού η περίφημη φράση “One man’s terrorist is another man’s freedom fighter” αποτελεί την ειδοποιό διαφορά του προβλήματος. Παρόλα αυτά, κοινό στοιχείο για την κατανόηση της τρομοκρατίας αποτελεί αδιαμφισβήτητα η χρήση βίας σε εσωτερικό (εμφύλιες συγκρούσεις) και σε εξωτερικό επίπεδο (διεθνείς επιθέσεις). Οι δυσκολίες αντιμετώπισης του φαινομένου έγκεινται στο γεγονός της αόρατης φύσης του, καθώς και στην πολυπαραγοντική σύνθεσή του. Οι συνεχείς αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον έχουν καθορίσει αδιαμφισβήτητα την εμφάνιση και την έξαρση τρομοκρατικών πράξεων, οι οποίες αποτέλεσαν αφενός, ένα μέσο πολιτικής έκφρασης, αφετέρου, λειτούργησαν ως πυρήνας των ομάδων, που διέπονται από θρησκευτικό φανατισμό.
Αναλυτικότερα, η εμφάνιση αποσχιστικών ιδεολογιών και κινημάτων κυρίως την περίοδο της αποαποικιοποίησης σε διάφορες περιοχές του κόσμου, είχε ως συνέπεια την ριζοσπαστικοποίησή τους. Οι ομάδες αυτές γρήγορα πήραν τη μορφή τρομοκρατικών κινημάτων, λόγω της βίαιης εκδήλωσής τους με στρατιωτικά μέσα, όπως για παράδειγμα ο Ιρλανδικός IRA (Irish Republic Army) το 1913, η εβραϊκή οργάνωση «Ιργκούν» το 1944, η Λιβανική Χεζμπολάχ αργότερα, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) όπως και το εθνικό απελευθερωτικό κίνημα της Αλγερίας (Front de Libération Nationale) και το αποσχιστικό κίνημα «Τίγρεις των Ταμίλ» της Σρι Λάνκα τη περίοδο του 1980.
Η σύγχρονη τρομοκρατία από την άλλη, έχει τις βάσεις της στη χρήση εξτρεμιστικής βίας με θρησκευτικά κίνητρα. Το τρίπτυχο δηλαδή πίστη, φανατισμός και βία έχει ριζώσει στα νέα χαρακτηριστικά του τρομοκρατικού φαινομένου. Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα αποτελούν τα βομβιστικά χτυπήματα στη Γαλλία από ακραίους μουσουλμάνους Αλγερινούς, η δολοφονία του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Yitzhak Rabin από έναν νεαρό εβραίο εξτρεμιστή, καθώς και η βομβιστική επίθεση του Ahmed Ramzi Yousef στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου το 1993. Έπειτα, οι νέες τρομοκρατικές απειλές, όπως η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής, καθώς και η παράνομη διακίνηση κεφαλαίων για την τέλεση και οργάνωση των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων, έχει προκαλέσει μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τη περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια. Πριν όμως φτάσει η τρομοκρατία σε αυτό το παγκόσμιο επίπεδο που είναι σήμερα, είχαν προηγηθεί σημαντικές προσπάθειες καταπολέμησης από τη διεθνή κοινότητα, ιδίως την περίοδο του 1960. Η υιοθέτηση μιας σειράς διεθνών συμβάσεων για περαιτέρω ποινικοποίηση των διατάξεων καταστολής των τρομοκρατικών ενεργειών μέσω του εσωτερικού δικαίου των κρατών, λειτούργησε ικανοποιητικά σε επίπεδο εξέλιξης του διεθνούς ποινικού δικαίου. Παρόλα αυτά, δε φάνηκε να λειτούργησε αποτελεσματικά σε επίπεδο εθνικών στρατηγικών μηχανισμών καταστολής του φαινομένου, δεδομένου της γρήγορης και μαζικής εξάπλωσης του, και της ελλιπούς συνεργασίας των διεθνών δρώντων για την αποτροπή του. Έτσι, η παγκόσμια κλίμακα της τρομοκρατίας όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, μετά την εμφάνιση του νέου «Ισλαμικού Κράτους», καθώς και άλλων υπο-ομάδων που εντάσσονται στο διεθνές τρομοκρατικό δίκτυο, χρήζουν έκτακτης μελέτης και ανάλυσης.
Τέλος, η τρομοκρατία δύναται να χαρακτηριστεί ως τακτική, στρατηγική, εγκληματική ενέργεια ακόμα και ιερό καθήκον ή αντίσταση στην καταπίεση της ανθρώπινης υπόστασης. Κοινό στοιχείο παρόλα αυτά για την κατανόηση του φαινομένου αποτελεί η χρήση βίας και η εξασθένηση της αποτελεσματικής χρήσης των συντελεστών ισχύος του εκάστοτε αντιπάλου. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν ότι ο φόβος κάνει δειλούς τους γενναίους και τους θρασείς προνοητικούς. Για αυτό άλλωστε, οι τρομοκράτες απευθύνονται προς τον δέκτη της επιθέσεως, επιδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο την αδυναμία του. Έτσι, ο εκφοβισμός του εχθρού συμπεριλαμβάνεται στις ψυχολογικές επιχειρήσεις του πολέμου, όπου σύμφωνα με τον Ξενοφώντα και τον Μακιαβέλι, η αποτελεσματικότητα του ψυχολογικού επηρεασμού-πολέμου των λαών, λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ισχύος του υπέρτατου αντιπάλου.
