Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Οι μάχες των Ελλήνων εναντίον των Περσών μπορούν να χαρακτηριστούν καθοριστικές τόσο για την ελληνική όσο και για τη μεσογειακή ιστορία. Στο πρώτο μέρος θα σας παρουσιάσω την ίδρυση της Περσικής αυτοκρατορίας και ορισμένα σημαντικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν τα 20 χρόνια των Μηδικών πολέμων (499-479 π.Χ.).
Η υπερδύναμη της Μεσογείου, η αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών
Γύρω στο 700 π.Χ. στο νότιο Ιράν ιδρύθηκε το πρώτο βασίλειο των Περσών από τον Αχαιμένη, του οποίου η ιστορικότητα αμφισβητείται. Τον διαδέχθηκε ο γιος του, Τεΐσπης. Μετά από μία επιτυχημένη εξέγερση εναντίον της αυτοκρατορίας του Ελάμ (αυτοκρατορία κοντά στη Βαβυλώνα), πέτυχε την ανεξαρτησία του περσικού φύλου. Ο Τεΐσπης χώρισε το βασίλειό του στα δύο και το κληροδότησε στους γιους του. Αυτή η «διαρχία» ,γεμάτη από συγκρούσεις με τα τοπικά βασίλεια του Ελάμ και των Ασσύριων, κράτησε μέχρι την ανατροπή του Αστυάγη από τον θρόνο της Μηδίας από τον εγγονό του Κύρο τον Β’ ή Μέγα. Έτσι, ενώθηκαν τα βασίλεια των Μηδών και των Περσών. Η επεκτατική πολιτική που ακολούθησε είχε ως αποτέλεσμα να κατακτήσει την Αίγυπτο, τη Φοινίκη και τη Μικρά Ασία. Το 546 κατάφερε να νικήσει τον βασιλιά τής Λυδίας, Κροίσο, στον ποταμό Άλυ και να γίνει κυρίαρχος των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας. Επέβαλε την τυραννία στις πόλεις και πολλή σκληρή φορολογία για τους κατοίκους τους. Οι πόλεις όπου έδρευαν οι τοπικοί άρχοντες των σατραπειών ήταν το Δασκύλειο της Προποντίδας και οι Σάρδεις. Η πρώτη εκστρατεία σε ευρωπαϊκό έδαφος διενεργήθηκε το 514 εναντίον των Σκύθων, στην οποία συμμετείχαν και Έλληνες της Μικράς Ασίας. Μπορεί να μην κατάφερε ο Δαρείος ο Α’ να νικήσει αποφασιστικά τούς Σκύθες, αλλά πλέον ήλεγχε τη Θράκη. Συνεπώς, οι Πέρσες έχουν ένα σταθερό προγεφύρωμα για να επιτεθούν στη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Η αρχή τού πολέμου και οι πρώτες περσικές επιθέσεις.
Όλα ξεκίνησαν το 499 όταν ο τύραννος της Μιλήτου, Αρισταγόρας, έπεισε τον σατράπη των Σάρδεων να εκστρατεύσει στη Νάξο. Με την αποτυχία της εκστρατείας, παραιτήθηκε και υποκίνησε τους κατοίκους σε εξέγερση. Φυσικά, αυτή ήταν η αφορμή, γιατί τα αίτια είναι διαφορετικά και βαθύτερα. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η σκληρή φορολογία και η τυραννία των Περσών στις ελληνικές πόλεις. Από την Καρία μέχρι τη Βιθυνία και τα περίχωρα του Βυζαντίου, οι Έλληνες επαναστατούν. Ζητούν βοήθεια από την Σπάρτη, την Αθήνα και την Ερέτρια. Μόνο οι δύο τελευταίες ανταποκρίνονται θετικά, αλλά η βοήθειά τους δεν είναι ιδιαίτερα ισχυρή. Το αποκορύφωμα ήταν η λεηλασία των Σάρδεων. Ωστόσο, οι Πέρσες κατάφεραν να λήξουν την επανάσταση με την νίκη τους στη ναυμαχία της Λάδης και την καταστροφή τής Μιλήτου το 494. Το θετικό ήταν πως δεν επέβαλαν ξανά το τυραννικό πολίτευμα αλλά μόνο φόρους, προκειμένου να κερδίσουν τα χρήματα που έχασαν κατά την Ιωνική επανάσταση (499-494 π.Χ.).
Με πρόσχημα την βοήθεια που παρείχαν η Αθήνα και η Ερέτρια, οι Πέρσες ξεκινούν την εισβολή σε γη και θάλασσα. Το 492 ο Μαρδόνιος φτάνει με το πεζικό του μέχρι και την Μακεδονία, για να σταθεροποιήσει την περσική κυριαρχία στη Θράκη και στο υποτελές βασίλειο των Μακεδόνων. Ο στόλος, πηγαίνοντας παράλληλα με την πορεία του πεζικού, έφτασε μέχρι τη χερσόνησο του Άθω όπου υπέστη μεγάλη καταστροφή. Να σημειώσουμε πως ο περσικός στόλος είχε την έδρα του στα παράλια της Φοινίκης.
Οι Πέρσες, όμως, ήρθαν ξανά στα 490, αυτήν τη φορά με στρατηγούς τον Δάτη και τον Αρταφέρνη. Η εκστρατεία ξεκίνησε καλά για τους Πέρσες, αφού κατέλαβαν την Νάξο, την Κάρυστο και την Ερέτρια. Στόχος τους πλέον η Αθήνα. Η μάχη για την υπεράσπιση της πόλης δόθηκε στον Μαραθώνα. Εκεί οι Αθηναίοι κατάφεραν να νικήσουν τους Πέρσες, βάζοντας τέλος, προς στιγμήν, στα όνειρα των Περσών για την κυριαρχία τους στην Ελλάδα.
Οι Έλληνες περνούν στην αντεπίθεση, αλλά ο Μιλτιάδης αποτυγχάνει να καταλάβει την Πάρο το 489. Οι Αθηναίοι βλέποντας τις ελλείψεις του στόλου τους ναυπηγούν νέο με την παρότρυνση του Θεμιστοκλή και με τα χρήματα από τα μεταλλεία του Λαυρίου.
Ο Ξέρξης στην Ελλάδα (480-479 π.Χ.)
Ήδη πιο πριν οι Πέρσες κατάφεραν με τη διπλωματία να εξασφαλίσουν την βοήθεια των Θεσσαλών, των Θηβαίων και των Αργείων. Οι υπόλοιποι Έλληνες συναντήθηκαν το 481 στον Ισθμό και σχημάτισαν ένα ενιαίο μέτωπο εναντίον των Περσών, αφήνοντας πίσω τις μεταξύ τους συγκρούσεις. Το 480 ο Ξέρξης διαβαίνει τον Ελλήσποντο και προελαύνει στη Μακεδονία και στη Θράκη. Φτάνοντας στα Τέμπη δεν βρήκε κανέναν Έλληνα να αντιμετωπίσει αφού οι Έλληνες αποσύρθηκαν από την 1η γραμμή άμυνάς τους, φοβούμενοι την στάση των Θεσσαλών. Τον Αύγουστο του 480 οι Σπαρτιάτες μαζί με τους Θεσπιείς πολέμησαν στις Θερμοπύλες, όπου ηττήθηκαν. Ο στόλος βρισκόταν στο Αρτεμίσιο και μετά την ήττα αποσύρθηκε στην Σαλαμίνα. Οι Πέρσες κατέλαβαν την Αθήνα και τη λεηλάτησαν. Όμως, στη Σαλαμίνα οι Έλληνες διέλυσαν τον περσικό στόλο και ανάγκασαν τους Πέρσες σε υποχώρηση. Ο Ξέρξης φεύγει από την Ελλάδα και αφήνει στη Θεσσαλία τον Μαρδόνιο. Το 479 οι Έλληνες νίκησαν στις Πλαταιές και έτσι απώθησαν τελείως τους Πέρσες. Το τελευταίο χτύπημα δόθηκε στη θάλασσα από τον Λεωτυχίδα στη Μυκάλη, όπου συντρίφθηκε ο περσικός στόλος. Έτσι, τελείωσε ο αμυντικός πόλεμος των Έλλήνων. Μέχρι τον Πελοποννησιακό πόλεμο, οι Πέρσες δε θα είναι πλέον απειλητικοί.
Πηγές: Claude Mosse, Η αρχαϊκή Ελλάδα
Francois Lefevre, Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου
Γεννημένος το 1999 και μεγαλωμένος στη Βέροια. Απόφοιτος Γενικού Ενιαίου Λυκείου. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Αρθρογραφεί για την αρχαιότητα, ελληνική και ρωμαϊκή, την μεσαιωνική και βυζαντινή Ιστορία και διετέλεσε αρχισυντάκτης στην ομώνυμη κατηγορία του OffLine Post για έξι μήνες (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2019).
