Της Μαρία-Λίζας Καλλονιάτη,
Η είσοδος της Πολωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα μόλις 15 χρόνια μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού στην ανατολική Ευρώπη. Όμως σήμερα αυτό το όνειρο αρχίζει να κλονίζεται μετά από την ανάληψη της κυβέρνησης της χώρας από το εθνικιστικό κόμμα PiS, το οποίο θέτει μια άνευ προηγουμένου πρόκληση στις Βρυξέλλες αναφορικά με την επιβολή των δημοκρατικών προτύπων, συμπεριλαμβανομένου του κράτους δικαίου.
Η διαμάχη μεταξύ Βρυξελλών και Βαρσοβίας διαρκεί ήδη από το 2015, όταν το εθνικιστικό κόμμα του «Νόμου και της Δικαιοσύνης» κέρδισε τις εκλογές και ξεκίνησε τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της δικαιοσύνης, ειδικότερα στο δικαστικό σύστημα, που θέτει σε κίνδυνο τη διάκριση των εξουσιών στην Πολωνία. Το PiS δικαιολογεί τις μεταρρυθμίσεις στις οποίες θα προβεί υποστηρίζοντας ότι το δικαστικό σύστημα είναι διεφθαρμένο, έχει πολιτικό χαρακτήρα λόγω των ορισμένων δικαστών από την προηγούμενη κυβέρνηση και κυριαρχείται από μια στενή κλίκα παλιών κομμουνιστικών δικαστών.
Η κοινή συνισταμένη όλων των αλλαγών είναι η μεγαλύτερη παροχή εξουσίας τόσο στη Βουλή, όπου το κόμμα έχει ασφαλή πλειοψηφία, όσο και στον Υπουργό Δικαιοσύνης, ο οποίος θα λειτουργεί ως γενικός εισαγγελέας, θα ορίζει προσωπικά τους επικεφαλής των αστικών δικαστηρίων και θα έχει δυνατότητα να αποφασίζει ποιοι ανώτατοι δικαστές θα παραμένουν στην θέση τους. Ειδικότερα, η δικαστική μεταρρύθμιση που προωθεί η Βαρσοβία υποχρεώνει σε παραίτηση τους δικαστές του ανώτατου συνταγματικού δικαστηρίου, εξουσιοδοτεί τον υπουργό δικαιοσύνης να επιλέξει τους αντικαταστάτες, θέτει υπό έμμεσο κυβερνητικό έλεγχο το Εθνικό Συμβούλιο, το οποίο διορίζει τους δικαστές, και επιτρέπει στην κυβέρνηση να αποπέμπει και να διορίζει τους επικεφαλής των κατωτέρων δικαστηρίων. Επίσης, μετά τη μεταρρύθμιση οι αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου θα χρειάζονται πλειοψηφία 2/3 του σώματος για να περάσουν και όχι απλή πλειοψηφία, όπως ίσχυε μέχρι τώρα. Ακόμα το δικαστήριο δεν θα μπορεί να συνεδριάζει εάν δεν παρίσταται ένας ικανός αριθμός δικαστών επιβραδύνοντας σημαντικά το έργο του.
Οι νέες μεταρρυθμίσεις που προωθεί η πολωνική κυβέρνηση, οι οποίες αφορούν την μεταρρύθμιση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, του Ανώτατου Δικαστηρίου και του Εθνικού Δικαστικού Συμβουλίου βρίσκονται στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η διένεξη Ε.Ε-Πολωνίας αφορά 3 νομοσχέδια της πολωνικής κυβέρνησης που, αν ισχύσουν, θα περιορίσουν σε σημαντικό βαθμό τις ελευθερίες των δικαστών. Ένα από αυτά παραχωρεί το δικαίωμα στον Υπουργό Δικαιοσύνης να παύει τους δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου και να αποφασίζει ποιοι θα διοριστούν στη θέση τους. Με αυτό τον τρόπο επιτείνει σοβαρά τη συστημική απειλή κατά του κράτους δικαίου. Το άλλο νομοσχέδιο αφορά στη δυνατότητα απομάκρυνσης των προέδρων των τακτικών δικαστηρίων από τον Υπουργό Δικαιοσύνης. Επίσης η μεταρρύθμιση των κοινών δικαστηρίων περιλαμβάνει μέτρα που εισάγουν διακρίσεις με διαφορετικές ηλικίες συνταξιοδότησης για τους άνδρες και τις γυναίκες.
Οι μεταρρυθμίσεις που θεσπίστηκαν από την πολωνική κυβέρνηση τα τελευταία δύο χρόνια επιτρέπουν στην κυβέρνηση να παρεμβαίνει σημαντικά σε θέματα δικαιοσύνης, κάτι το οποίο αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση για την Ε.Ε και τις αρχές της, λόγω της αμφισβήτησης του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών αρχών της Ε.Ε, που περιλαμβάνουν τη δημοκρατία, την ισότητα και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό γίνεται εμφανές και μέσα από τις δηλώσεις εξεχόντων ευρωπαϊκών προσώπων, όπως είναι η δήλωση του Donald Tusk, πρώην πρωθυπουργού της Πολωνίας και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος δήλωσε ότι οι μεταρρυθμίσεις μεταφέρουν πολιτικά την Πολωνία τόσο στον χρόνο και στο χώρο προς τα πίσω και προς τα ανατολικά. Ακόμα, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Juncker έχει δηλώσει ότι: «Η ανεξαρτησία των δικαστηρίων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στην Ένωση. Συνεπώς η Ε.Ε δεν δύναται να αποδεχθεί ένα σύστημα που επιτρέπει την παύση δικαστών κατά βούληση… …εάν η πολωνική κυβέρνηση προβεί σε υπονόμευση της ανεξαρτησίας των δικαστηρίων και του κράτους δικαίου στην Πολωνία, δεν θα έχουμε άλλη επιλογή από την ενεργοποίηση του άρθρου 7». Στο αντίπαλο στρατόπεδο όμως ο Πολωνός υπουργός εξωτερικών δήλωσε ότι: «Είμαστε μια κυρίαρχη κυβέρνηση που αποφασίζει μόνη της για τα συνταγματικά της όργανα. Δεν πιστεύω ότι κάποιος εξωτερικός θεσμός μπορεί να επιβάλλει το οτιδήποτε σε εμάς, διότι αυτό έρχεται σε σύγκρουση με την αίσθηση της εθνικής μας υπερηφάνειας».
Η διαμάχη όμως ακόμα κρατεί με αμείωτους ρυθμούς, διότι η Βαρσοβία δεν σκοπεύει να υποχωρήσει ούτε κάτω από τις ευρωπαϊκές πιέσεις ούτε κάτω από τις εσωτερικές πιέσεις, οι οποίες εκφράζονται καθημερινά εντός της χώρας μέσω διαδηλώσεων και μέσω του βέτο που άσκησε ο Πρόεδρος της χώρας, Άντρει Ντούντα, σε ένα από τα τρία νομοσχέδια, το οποίο αφορά την μεταρρύθμιση του Ανώτατου Δικαστηρίου και του Εθνικού Δικαστικού Συμβουλίου. Όμως από την πλευρά της Ε.Ε, και ειδικότερα μετά από την δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι υπάρχει σαφής κίνδυνος σοβαρής παραβίασης του κράτους δικαίου στην Πολωνία λόγω έλλειψης δικαστικής ανεξαρτησίας, κάτι το οποίο θέτει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματική εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ενεργοποιήσει για πρώτη φορά στην ιστορία της Ε.Ε την διαδικασία της επιβολής κυρώσεων κατά της Πολωνίας που μπορεί να στερήσει από τη Βαρσοβία το δικαίωμα ψήφου στους θεσμούς της ένωσης, εάν η πολωνική κυβέρνηση επιμείνει στις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της δικαιοσύνης.
Το ερώτημα που τίθεται στο τέλος είναι το εάν η Πολωνία θα υποχωρήσει κάτω από την ευρωπαϊκή απειλή για την ενεργοποίηση του άρθρου 7 ή θα εμμείνει στις αντιευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις της με αποτέλεσμα να γκρεμίσει ένα όνειρο που έχτιζε με τόσο κόπο τόσα χρόνια; Η συνέχεια έπεται…
